Deel dit artikel
-

E-readers knagen aan de kaft

De opmars van het e-boek zal niet te stuiten zijn. Gaan de iPads, Kindles en Slates de boekenmarkt helemaal overhoop gooien? Uitgevers van romans lijken nog niet bang, in de need-to-know-hoek kijkt men al wat benauwder. “Het boek is een slecht beschermd medium.”

Het ‘schitterende medium’ boek zal altijd blijven bestaan, als we professor Robert Darnton, gezaghebbend directeur van Harvard University Library, mogen geloven. In The Case for Books: Past, Present, and Future breekt hij een lans voor het boek in allerlei vormen, van alle tijden – al vanaf de eerste bibliotheek onder Alexander de Grote, 322 jaar voor Christus.

Hij waarschuwt voor grote verliezen, dat wel, zoals bij het overzetten van boeken en kranten op de microfiche, een achterhaald medium. Maar geen nood: een revolutie in het uitgeefvak is aanstaande. Hij wijst op Google Books, dat al 15 miljoen van de 500 miljoen titels in de VS digitaliseert. "De toekomst is digitaal." "We kunnen een digitale republiek van letters creëren." En: "Het uitgeeflandschap is bezig te scheuren onder onze voeten."

De toekomst is digitaal, maar hóe digitaal? In de VS lopen de schattingen nogal uiteen: de een voorspelt dat over vijf jaar het digitale boek 10 procent van de markt zal beslaan, de ander komt uit op 50 procent. Al dan niet via e-readers. Forrester Research wijst erop dat de aantallen gedownloade apps voor mobiel lezen veel hoger zijn dan de aantallen verkochte e-readers. En sommigen vrezen dat Apple die apps misschien de nek om zal draaien als die concurrerend blijken te zijn voor de e-boekwinkel die het bedrijf gaat lanceren voor de iPad.

"Omdat Apple met mazzel de online muziekindustrie naar zich toe trok, probeert het dat nu ook met boeken", is de enigszins giftige reactie van Daniel Ropers, directeur van Bol.com. "Datzelfde geldt voor Amazon. Die koopt de beste standaard, Mobipocket, draait die de nek om, zegt alle afspraken op om met een eigen, gesloten variant te komen."

Apple hanteert in de iBooks-winkel de ePub-standaard, net als Bol.com en Sony, maar met een eigen codering. Ropers: "Die gesloten systemen zijn de dood in de pot voor digitaal lezen. Dit is zo slecht voor de lezers en de markt. Kijk maar naar het begin van digitale muziek: te veel beveiligingen, consumenten kozen massaal voor illegaal, en de legale downloadmarkt wordt beheerst door één partij."

Toch wil Bol.com de iPad wel gaan verkopen, en ook andere e-readers als de Kindle en BeBook. "We zijn met alle aanbieders in gesprek. Dat we ze nog niet verkopen, is niet het gevolg van een verbod van Sony – dat zouden we ons nooit laten opleggen – maar van meningsverschillen over marges en voorwaarden zoals compabiliteit met ePub."

Maar de iPad en tablets als de Slate van HP overschaduwen de huidige readers met hun beperkte functionaliteit. Die readers zullen gratis worden bij de aanschaf van e-books, zoals nu al het geval is met gratis mobiele telefoons bij abonnementen. Ropers: "Zo’n model werkt. Als de Sony’s de aanvangsinvesteringen in licenties en ontwikkeling eruit hebben, bedraagt de kostprijs nog een paar tientjes. Dus kan het, maar niet spoedig."

BTW

Digitalisering leidt altijd tot prijsverlaging. De vaste boekenprijs, bedoeld om creativiteit in de breedte te beschermen, geldt niet voor e-boeken. Netto is het e-boek al goedkoper, want de 13 procent meer BTW (op boeken zit 6 procent, op e-boeken 19 procent) wordt niet doorberekend.

Philips van Coevorden van Managementboek.nl in Schiedam, na Bol.com de grootste online boekverkoper, denkt dat de 19 procent BTW spoedig 6 procent zal worden. Maar dat niet alleen: "Het zou mij ook niet verbazen als er een prijsstunter met e-boeken op zou staan."

De werkgroep digitalisering van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB) wil een vaste e-boekenprijs. "We moeten ervoor oppassen dat het digitale boek niet gaat kannibaliseren op het gedrukte boek", waarschuwt woordvoerder Ari Doeser.

Een vaste e-boekenprijs? "Lijkt mij een onhaalbaar streven. Een server is immers snel in het buitenland geplaatst. Een paar uitgeverijen proberen met de komst van e-books het margemodel voor de handel te veranderen, met verkeerde argumenten. De kostenvoordelen van e-books worden door hen aan de retail toegerekend, maar gelden in wezen even goed voor uitgevers."

Op den duur kan de prijs structureel lager worden, denkt Angelique Wouters van boekhandel Selexyz: "We zullen aanmerkelijk besparen op voorraden en papier, maar de gewone kosten voor organisatie en marketing blijven natuurlijk."

Nu is de vraag wat er van die ‘gewone kosten’ in de nieuwe marktmodellen overblijft. De e-koper hoeft geen etalage en winkels op een a-locatie. Marketing wordt heel anders en goedkoper, distributiekosten verdwijnen. De meeste schrijvers balen al jaren dat ze maar 10 procent marge krijgen en de handel 50 procent. Populaire schrijvers doen zelf hun marketing op tv en blogs. Leon de Winter kondigde al een eigen online winkel aan.

Kunnen boekhandels en uitgeverijen het zich wel permitteren de hogere prijzen te handhaven? Treffend is de strijd tussen Amazon en Macmillan, een van de ‘grote zes’ in de Amerikaanse uitgeefmarkt. Amazon verkoopt e-boeken voor maximaal 10 dollar, maar MacMillan eist 15 dollar als verkoopprijs. Amazon boycot MacMillan, ook met papier. Maar Amazon komt daar spoedig op terug, met als motivering: dan maar 15 dollar, want de ‘monopolistische eigenaar van titels’ prijst zich uiteindelijk vanzelf uit de markt. Zo werkt het kennelijk: je doet mee aan de lage prijzen of kiest auteurs en titels waar de markt meer voor blijft betalen. Steve Jobs van Apple bekritiseerde Amazon maar hanteert met iBooks dezelfde prijzen.

Need-to-know

De echte kracht van Amazon c.s.: ze zullen behalve boekhandelaar ook uitgever worden. Ketens zullen in elkaar schuiven, de bestaande spelers halen nieuwe spelers binnen die vaardig zijn met technologie. Zeker de bekende schrijvers zullen ervan kunnen profiteren, want die kunnen de marketing grotendeels zelf doen; voor hen volstaat distributie (elektronisch en op papier) door een ‘nieuwe’ Amazon of Bol.com.

De technologie zal het landschap drastisch veranderen, dat is zeker. Maar het papier zal niet zomaar verdwijnen. De uitgevers, die nu nog miljoenen boeken per jaar afschrijven omdat ze die niet kwijt kunnen, zullen meer ‘printing on demand’ doen. Een verbreding van het spectrum dus, naast de de luisterboeken en de e-boeken. En de revolutie zal er niet overal hetzelfde uitzien. De nieuwe technieken zullen bijvoorbeeld de roman het minste raken. Gewoonweg omdat de content een ondeelbare eenheid is, een unieke creatieve prestatie van de auteur.

Anders is dat in de need-to-know-markt. In die hoek gaat het vaak om brokken informatie, die aaneengeregen zijn tot een boek. Het lijkt onwaarschijnlijk dat vak- en managementboeken in hun huidige vorm overleven. Van Coevorden (Managementboek.nl): "Dit type boeken wordt inderdaad vaak niet van kaft tot kaft gelezen. Een paar hoofdstukken of de samenvatting."

Dat duidt op verandering. "Zeker de komst van de iPad maakt duidelijk dat we helemaal af moeten van het idee dat 300 geschreven pagina’s tussen twee kaften de enige presentatievorm van een managementboek is. We zullen een verrijking gaan zien van het e-boek in de vorm van bijvoorbeeld toevoeging van video, presentaties door de auteur, debat in netwerken tussen lezers onderling en de auteurs."

Maar de revolutie zal nog wel even op zich laten wachten, meent Van Coevorden. "Het is kostbaar zolang nog maar een klein deel van de klanten van de nieuwe schermen leest. Nieuwe vormen vragen tijd. En de hardware vind ik persoonlijk nog niet goed. De nieuwe BeBook Neo komt in de buurt, maar over het algemeen vind ik de huidige readers ver onder de maat. Hoe je het ook wendt of keert: de iPhone is inmiddels toch de referentie."

Volgens Van Coevorden heeft iedereen in de branche elkaar het afgelopen jaar enorm gek lopen maken. Toch begint ook Managementboek.nl in april met het aanbieden van downloads, via Centraal Boekhuis. Dat heeft de hele infrastructuur beschikbaar ("je kunt zo instappen"). Het aantal titels in het segment van de managementboeken is nog beperkt (200), aldus Van Coevorden, "maar het groeit".

Hobbels

Andere hoek waar klappen kunnen vallen: de educatieve uitgevers. Al ziet ook Jaap van Loon, algemeen directeur van ThiemeMeulenhoff, de revolutie niet naderen. "Digitaal uitgeven stuit momenteel op drie hobbels: te hoge kosten, te weinig functionaliteit en benodigd systeembeheer."

Of wil hij koste wat kost het papier behouden en is hij bang voor ongewisse technologie-invloeden? "Nee, zeker niet. Zelf gebruik ik de iPhone en ik heb al onze leidende uitgevers er ook een verstrekt. Het is essentieel dat uitgevers gaan denken in dit soort functionaliteiten. Dat doen leerlingen namelijk ook."

Welk deel van de omzet nu uit digitale producten komt, wil Van Loon niet kwijt (maar het is gering). Hoge groei voorziet hij niet op korte termijn, wel over enkele jaren. "De voorwaarden moeten verbeteren: goedkopere hardware, meer software en beter begrip bij docenten."

De iPad vormt een fraaie belofte, aldus Van Loon. "Tablets lijken buitengewoon functioneel voor het onderwijs, vooral dankzij het toetsenbord, dat de huidige generatie e-readers in Nederland niet heeft. Maar de prijzen moeten flink omlaag, want je spreekt over grote hoeveelheden."

Stephan de Valk, uitgeefdirecteur van Noordhoff in Groningen, de grootste educatieve uitgever, benadert het pragmatisch: "Technologie is geen doel op zich, de vraag is hoe die waarde toevoegt in het onderwijs."

Toch weer dat behoudende? Nee, zegt hij. Een voorbeeld: "Vier jaar geleden vroeg een school ons om platte pdf’s van werkboeken. We waren verbaasd, maar konden die leveren. Dat voegde in eerste instantie weinig toe, maar het was een aanzet tot omvorming van werkboeken naar interactieve xml. Hart en lever zijn nu kloppende animaties en er is directe feedback voor leerlingen en docenten."

De Valk zegt dat Noordhoff zich "graag laat verrassen", en daarom in open standaarden programmeert. "We testen met een 11 inch-scherm op een school voor voortgezet onderwijs in Arnhem. Het enthousiasme is groter dan verwacht. Ik twijfel er niet aan of er komt binnen afzienbare tijd een functioneel goede en betaalbare tablet. Dan kan de digitalisering in het onderwijs verder doorbreken."

Van Loon (ThiemeMeulenhoff): "Een nieuwe generatie docenten staat op. Docenten gebruiken al meer en meer elektronische schoolborden. Die zullen ze willen aansluiten op de tablets, want ze moeten wel de regie in handen kunnen houden."

Gratis

Over regie en controle gesproken: ligt ook bij de digitalisering van het boek de piraterij op de loer? In Nederland halveerde de omzet van de muziekbranche in tien jaar naar 260 miljoen euro (en als je de inflatie meetelt nog met eenderde meer). Directeur Cortenraad van Centraal Boekhuis is er niet bang voor: "Mensen beleven muziek als iets dat eigenlijk gratis is, waarover je altijd kunt beschikken. Het wordt overal en altijd geconsumeerd. Een boek heeft een andere beleving en lezers vormen een ander publiek."

Maar boeken kunnen op de scanner en daarna op Limewire en torrent-sites. Van Loon (ThiemeMeulenhoff) vindt de "papieren piraat" al op zijn weg. "Het boek is een slecht beschermd medium: rug eraf en binnen twee uur heb je een pdf online."Scholen kopiëren veel meer pagina’s dan is toegestaan. "Als het digitaal wordt, kunnen we het wellicht beter beschermen, maar de muziek- en filmindustrie leren dat je het vroeg moet indammen."

Een vergelijking met de muziekindustrie vindt Van Coevorden te gemakkelijk. "Muziek was altijd al digitaal en de luisterbeleving tussen een cd en een mp3 verschilt nauwelijks. Vooralsnog is er een groot verschil in leesbeleving tussen een e-book en een papieren boek. Als blijkt dat er veel gaat worden gekopieerd, kan de uitgever het e-boek desnoods achterwege laten."

Wiebe de Jager, oprichter van eReaders Groep, ziet de beveiliging liever verdwijnen: "De nadelen zijn nu groter dan de voordelen. Je moet een gekocht boek op alle apparatuur kunnen lezen. Aanschaf moet eenvoudig zijn. Bovendien kun je een gewoon boek óók uitlenen of doorgeven. Ik verwacht geen grootscheepse piraterij."

Hij voorspelt een "achtbaan" waar een flink aantal uitgevers uit zullen worden geslingerd. Wat Geert Noorman, de directeur van het Nederlands Uitgevers Verbond (NUV) in Amsterdam, tegenspreekt. Uitgevers blijven nodig, meent hij: "Selectie van auteurs, begeleiding, redigeren, doelgroepen vinden en promotie blijven belangrijke taken. Daar komt de bescherming van digitale auteursrechten nog bij."

Marenna van Reijsen, docent en lector e-business aan de TIO Hogeschool, gelooft dat e-lezen de huidige boekenmarkt zal omschoffelen. "De 20-jarigen kopen echt geen muziek en boeken meer als dat niet nodig is. Ze lezen van een scherm. Kennis uit boeken zal worden gefragmenteerd en op vele manieren elektronisch worden verspreid." Uitgevers moeten veranderen, vindt ze. "Ze zitten als een kip op de gouden eieren, maar ze moeten nieuwe modellen ontwikkelen. Merken bouwen, netwerken opzetten, nieuwe vormen van verrijking en sponsoring vinden."

Nieuwe modellen, net als in muziek? Van Loon: "Artiesten die muziek maken kunnen nog optreden en daarmee verloren inkomsten van cd’s goedmaken. Onze educatieve auteurs kunnen we moeilijk op een podium hijsen."

Deel dit bericht

3 Reacties

Peter

Wat te denken van de aanbieders van sites als http://www.udoc.nl en scribd.com zij maken het delen en uitgeven van documenten nog makkelijker. Dit zal de uitgeef industrie nog verder dwingen tot innovatie.

Ronald

@Peter Olsthoorn: Leuk zo een vrij gedateerd en niet bijgewerkt artikel. De HP Slate wordt volgens Techcrunch niet eens op de markt gebracht.

Paperlover

Hmmm, ik las vorig week ergens dat er in 2009 ca. 115.000 e-books verkocht zijn in NL versus 49 miljoen fysieke exemplaren. Dat is nog geen kwart procent….

Plaats een reactie

Uw e-mailadres wordt niet op de site getoond