Noorden van Nederland bouwt aan eigen game-ecosysteem

Het bruist in Leeuwarden. De Friese hoofdstad is de laatste jaren – met Amsterdam en Utrecht – een van de drie hotspots van de Nederlandse game-industrie geworden, en dan met name op het gebied van toegepaste games. Het ecosysteem is met masteropleidingen bijna jaloersmakend, maar Leeuwarden wil verder: als het even kan buiten de landsgrenzen.

Leeuwarden heeft zich in de afgelopen jaren ontpopt tot een stad die letterlijk de hoogte in groeit, met hoge kantoorgebouwen en de glazen koepel van de Friesland Bank; Leeuwardens antwoord op de Reichstag. Ljouwert lijkt het stigma van de saaie provinciestad definitief van zich te hebben afgegooid.

Vergeleken met tientallen jaren geleden is de stad mondainer en drukker. Overal in de stad bruist het dan ook van de bedrijvigheid, ook op locaties waar je het niet verwacht: in de Blokhuispoort bijvoorbeeld, de voormalige gevangenis niet ver van het stadscentrum, of het Monumintehûs aan de Emmakade. De Friese hoofdstad is in de laatste jaren – met Amsterdam en Utrecht – een van de drie hotspots van de Nederlandse game-industrie geworden. En dan met name op het gebied van toegepaste oftewel serious games, spellen waarmee je vooropgezette vaardigheden kunt leren.

Er is nog iets wat de Friese gamesector kenmerkt: de ontwikkelaars werken nauw samen met grote regionale bedrijven en instanties: de Gasunie, Friesland Campina, de scheerapparatenfabriek van Philips uit Drachten, het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en De Friesland Zorgverzekeraar. Die laatste twee hebben zelfs een minderheidsbelang in de meervoudige Dutch Game Award-winnaar Grendel Games genomen, ook uit Friesland.

Hub
Friso Roolvink van gamebedrijf Critical Bit ziet parallellen met noorderbuur Hamburg, waar in korte tijd startups ontsproten die voornamelijk facebookgames ontwikkelen, hoewel de omvang van de gamebedrijvigheid daar vele malen groter is. “Het voordeel van Leeuwarden is de kruisbestuiving. Iedereen kent elkaar, zoekt elkaar op en ondersteunt elkaar.” Er worden met regelmaat festivals en competities georganiseerd, zoals de Global Game Jam, naast diners en industrieborrels.

Toegegeven: gaming is nog lang niet de banenmotor die het zou kunnen zijn. Directeur Tim Laning van Grendel Games schat het aantal fte’s in Leeuwarden dat zich met gameontwikkeling bezighoudt op zo’n tachtig. “Als je de fullservice internetbureaus die ook wel eens games maken meerekent, kom je misschien uit op honderdtwintig.” Anderen schatten het aantal werknemers fors lager in. Laning denkt dat vijfhonderd tot duizend fte’s en een twintigtal grote en middelgrote gamebedrijven in Leeuwarden over enkele jaren niettemin haalbaar moeten zijn.
Laning, die zich tot de eerste computergeneratie rekent, stond zelf aan de wieg van al deze ontwikkelingen. Zo experimenteerde hij de jaren negentig met een twintigtal gelijkgestemde vrienden – studenten informatica, psychologie, visuele vormgeving en muziek – met nieuwe toepassingen. En raakte hij destijds betrokken bij een speciale opleiding van de Noordelijke Hogeschool, Communication & Multimedia Design.

Dat bleek een enorme studententrekker te zijn, omdat het nog nergens werd aangeboden. “Die opleiding was nog in ontwikkeling, waardoor we een enorme vrijheid kregen”, zegt Remco de Rooij, een van de studenten uit die tijd. “Docenten als Laning stonden voorop om het ondernemerschap te stimuleren, dus nog geen maand nadat ik mijn studie had volbracht, heb ik mijn eigen bedrijf opgericht. Die hele studie was een grote voorbereiding op mijn onderneming.”

Samen met het Friese Grendel Games behoort diens Triangle Studios nu tot de pijlers van de zogenoemde Friese gamehub. Nagenoeg al zijn klanten komen uit de Verenigde Staten, waar De Rooij inmiddels dan ook een kantoor heeft. Verhuizen wil hij echter niet. “Ik heb wel overwogen om naar New York of San Francisco te gaan, maar het is niet nodig. Ik voel mij hier thuis.”

Gevangenis
Kraamkamer Noordelijke Hogeschool (NHL) heeft overigens nog meer initiatieven voortgebracht, zoals GameAcademy. Die stichting heeft, met drie miljoen subsidie van onder meer het Fonds voor Regionale Ontwikkeling van Europa, in de afgelopen jaren partners uit het bedrijfsleven, gamesector en het onderwijs samengebracht. Begin april belegde GameAcademy nog een bijeenkomst voor de top van het noordelijke bedrijfsleven. Door opdrachten te verstrekken aan beginnende bedrijven kunnen die uit het eerste-divisieniveau worden getild.

“GameAcademy is, voor ons in elk geval, een belangrijke koppelaar gebleken,” zegt Maarten Stevens van 8D Games. De voormalige therapeut begon met de online verkoop van spelideeën in pdf-bestanden, en stelt nu op projectbasis teams samen voor toegepaste games. Samen met Online Media Koffer en Beeldkrullend is bijvoorbeeld een game gemaakt over cyberpesten. Voor het Universitair Medisch Centrum Groningen ontwikkelde Stevens onder mee een ‘exergame’, waarbij ouderen hun balans kunnen trainen in het kader van valpreventie.

Ook het onderwijs in de Friese hoofdstad speelt in op de toenemende vraag naar creatieve opleidingen. Het Friesland College biedt sinds kort een praktijkgestuurde mbo-opleiding voor de game-industrie. Na het afronden van die opleiding kunnen studenten gelijk doorstromen voor de bachelor of masteropleiding Gamedesign aan de Noordelijke Hogeschool.

Eigenlijk is er tot nu toe maar één project mislukt: in 2012 ging multimedia-atelier Gameship failliet. Dat bedrijf had een van de modernste animatie- en gamestudio’s van Europa. Het bedrijf had het vlaggenschip moeten worden van game- en animatiemakend Friesland, maar er kwamen onvoldoende klanten omdat de tarieven aan de hoge kant waren. Hun apparatuur is overgenomen door de Noordelijke Hogeschool, en de studio aan de Willemskade gaat nog voor het einde van het jaar verhuizen naar de Blokhuispoort. In de oude gevangenis hoopt ook GameAcademy in afgeslankte vorm haar werk te kunnen voortzetten nu de Europese subsidie stopt.

De voormalige directeur van Gameship, Thijs Helfrich, timmert overigens alweer aan de weg met zijn bedrijf Wild Sea, dat naar eigen zeggen zoekt naar creatieve en technische uitdagingen op het gebied van mobiel, gaming, web en interactieve content. Naast het Farmahuis – het virtuele huis van de geneesmiddelensector – ontwikkelt het bedrijf onder meer online games voor Veilig Verkeer Nederland.

Onrealistisch
Ondanks een groeiend aantal bedrijfjes blijft de rol van GameAcademy als intermediair voorlopig noodzakelijk. Want wat nog ontbreekt is talent voor ondernemerschap. “Als mensen van de opleiding komen zijn het vaak bevlogen creatieven die nog niet geleerd hebben om echt goed naar opdrachtgevers te luisteren”, zegt directeur Albert Sikkema. “Omgekeerd zie je ook wel onrealistische verwachtingen bij bedrijven: die denken nog steeds dat je voor tienduizend euro een SimCity kunt maken.”

Evangelisatie is noodzakelijk, want om de latente vraag naar bijvoorbeeld toegepaste games aan te boren, ‘moet je de wereld in’, aldus Tim Laning van Grendel Games. Het werk ligt niet voor het oprapen, bevestigt ook Stevens van 8D Games. “Je moet de potentie van toegepaste games keer op keer uitleggen, want bedrijven reageren in eerste instantie vaak met de opmerking dat ze er geen budget voor kunnen vrijmaken.”

Om het ondernemerschap nog beter te stimuleren, maken Friese ondernemers zich momenteel sterk voor een game-incubator, zoals Groningen die al wel heeft in de vorm van Indietopia. Zo’n incubator zou kunnen zorgen voor doorstroming van studenten naar nieuwe bedrijven. Stevens: “Je ziet een paar grote studio’s en een aantal kleinere, maar tot dusverre ontbreekt de middenmoot die we hard nodig hebben.” Temeer daar Grendel en Triangle Studios niet groot genoeg zijn om veel jong talent in dienst te nemen. Soms schuiven deze studio’s werk door naar kleinere zoals Critical Bit, maar in veel gevallen zwermen studenten na hun studie uit over de rest van Nederland.

En dat vinden de betrokkenen een gemiste kans. Dat talent kan beter in de eigen regio aan de slag. Zo heeft de Friese gamehub nog maar weinig bedrijvigheid buiten Leeuwarden voortgebracht, Heerenveen misschien uitgezonderd. Een incubator zou die uitstroom beter kunnen kanaliseren. De gemeente Leeuwarden heeft overigens al een eigen Inqubator, waarin gaming zou kunnen worden opgenomen.

Sikkema (GameAcademy) voelt wat meer dan anderen voor een grotere regionale samenwerking. “Je merkt wel een soort rivaliteit tussen Leeuwarden en Groningen. In Groningen vragen ze zich af waarom alles op het gebied van gaming in Friesland moet plaatsvinden. Er komt nu ook een universitaire masteropleiding in Leeuwarden voor gaming, ondersteund door de Universiteit van Groningen. Die opleiding hebben we hard nodig voor toegepaste games, want die moeten uiteindelijk gevalideerd worden.” Sikkema wijst ook op computervisieprojecten bij de NHL. “Er zijn allerlei ontwikkelingen waarin we elkaar juist kunnen versterken.”

John de Mol
Maar misschien nog veel belangrijker is de internationale markt. Triangle Studios werkt bijna uitsluitend voor buitenlandse opdrachtgevers, maar ook Grendel Games slaat de vleugels uit. In samenwerking met het UMCG in Groningen heeft het bedrijf een spel ontwikkeld waarbij chirurgen hun laparoscopische vaardigheden kunnen trainen. Met weinig meer dan een paar simpele Wii-controllers uit de speelgoedwinkel kunnen aankomende chirurgen zich bekwamen in hun coördinatie. En dus stond Grendel onlangs met een demo op een groot chirurgencongres in het Amerikaanse Salt Lake City.

Ook heeft het bedrijf een speciale game ontworpen voor de revalidatie van militairen die in Afghanistan verminkingen aan het onderlichaam hebben opgelopen, toepassingen die makkelijk over landsgrenzen heen kunnen worden getild. De universiteit van Tokio wil dat het bedrijf ook nadenkt over een revalidatieapplicatie voor ouderen. En samen met het waterbedrijf Vitens werkt het inmiddels aan een spel waarmee bewoners leren de piekwaterbelasting te verlagen; waarvoor een waterbedrijf uit Cambridge reeds interesse heeft getoond. “Je moet in deze tak van sport onderzoekend zijn en je ook zo opstellen”, zegt Laning, die Friesland beschouwt als een proeftuin. Zoals John de Mol televisieformats in Nederland bedenkt om die in het buitenland te verkopen, zo denkt Laning dat zijn technieken ook internationale potentie hebben.

Een van de potentiële groeigebieden is health games. De samenwerking van twee noordelijke zorginstellingen in Grendel zou kunnen resulteren in de ontwikkeling van serious games voor de zorgsector, maar ook in bredere toepassingen die gericht zijn op beter bewegen van patiënten. En ook nu weer wordt direct de koe bij de horens gevat; de Noordelijke Hogeschool introduceert een masteropleiding Zorgtechnologie. Die moet inspelen op de grote behoefte aan professionals die een brug slaan ‘tussen de domeinen van zorg en welzijn enerzijds en technologie anderzijds’.

Kickstarter
Oud-student De Rooij denkt dat Friesland sowieso kan profiteren van de wereldwijde vraag naar games. Naar schatting is veertig procent van de Nederlandse omzet in games – in totaal 275 miljoen – al aan toegepaste games toe te schrijven. De gehele internationale markt voor entertainmentgames kwam volgens marktvorser Newzoo vorig jaar nog uit op 75,5 miljard dollar. “De kwaliteit van games die in Nederland worden gemaakt is uitzonderlijk hoog. Engelsen en Fransen hebben grotere studio’s, Duitsers ontwikkelen vooral voor de eigen markt, maar wij lopen in de voorhoede mee.”

Komt de toekomstige Lara Croft dan uit Friesland? Dat zou zomaar eens kunnen. De meeste Friese gameontwikkelaars werkten tot nu toe in opdracht van derden, maar ook dat gaat veranderen. Critical Bit en Triangle Studios werken inmiddels aan eigen entertainmentgames. Die van Triangle gaat over de Friese volksheld Grutte Pier, waar al een flinke tijd aan gewerkt wordt en via Kickstarter zelfs extra geld voor is opgehaald. “Met de exploitatie van eigen games zijn wel risico’s gemoeid,” erkent De Rooij. “Alleen hebben we inmiddels zoveel verdiend dat we die stap aandurven. Dat is precies het soort ondernemerschap dat ik graag in Friesland zou willen zien. Minder afhankelijk van subsidies, maar met eigen middelen de markt willen veroveren.”

Broedplaats
De Blokhuispoort in Leeuwarden, het voormalige huis van bewaring, is door de gemeente voor het symbolische bedrag van een euro overgenomen en doorverkocht aan de Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel erfgoed BOEi. Rijk, provincie en de gemeente Leeuwarden steken samen vijftien miljoen euro in een verbouwing van het enorme complex, waar nu al tientallen bedrijfjes zijn gevestigd. Grendel Games huurt er twee grote ruimten en GameAcademy wil de gymnastiekzaal als studio inrichten. De gemeente wil er een plek van maken waar mensen met ideeën elkaar ontmoeten en waar innovatieve oplossingen worden bedacht voor ‘maatschappelijke uitdagingen’.

Het ‘verre Friesland’
“De afstand Leeuwarden-Amsterdam gaat helemaal nergens over”, zegt Remco de Rooij van Triangle Studios op de vraag of hij Leeuwarden toch niet wat geïsoleerd vindt liggen. “Als ik mijn Amerikaanse klanten hier ontvang, zeggen ze dat we verrassend dicht bij Schiphol gevestigd zijn. Amerikanen zijn hele andere afstanden gewend.”

De Rooij ziet in de locatie eigenlijk alleen maar voordelen. “Kantoorruimte in Leeuwarden is goedkoop en je kunt hier tenminste een behoorlijk huis krijgen. Daarnaast bieden wij sinds kort echt heel goede arbeidsomstandigheden. Ga als ontwikkelaar van een jaar of dertig met een beginnend gezinnetje maar eens in Amsterdam voor een gamebedrijf werken, dan kom je onherroepelijk in een flatje aan de Ringweg terecht.”

 * Dit artikel verscheen eerder in het novembernummer van Emerce magazine (#135)