[Podcast] José van Dijck: “We moeten durven bouwen aan digitale autonomie”

Digitale systemen vormen inmiddels het hart van onderwijsinstellingen. Maar wie bepaalt hoe die systemen werken als de infrastructuur volledig in private handen ligt? Het maakt ons in ieder geval kwetsbaar in een tijd waarin geopolitiek en technologie steeds sterker verknoopt raken.

In Made in Europe vertelt José van Dijck, hoogleraar Media en Digitale Samenleving en Spinozaprijswinnaar, waarom zij de laatste jaren steeds activistischer is geworden in haar strijd voor digitale autonomie.

Draagvlak groeit, maar de omslag is enorm

De brandbrief die Van Dijck samen met honderden collega’s ondertekende, was geen spontane actie maar het gevolg van jarenlange zorgen. In vrijwel alle universiteiten is Microsoft of Google de ruggengraat van onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering. Die afhankelijkheid is groot, diep geworteld en lastig terug te draaien. Tegelijkertijd ziet Van Dijck dat het bewustzijn toeneemt, mede door recente incidenten waarbij wetenschappers en instellingen plotseling geen toegang meer kregen tot systemen of data.

Digitale infrastructuur als geopolitiek risico

Volgens Van Dijck is vooral de geopolitieke context veranderd. Toen de regering Trump vorig jaar ingreep in de toegang van het Internationaal Strafhof tot Microsoft-diensten, werd voor veel instellingen duidelijk hoe kwetsbaar digitale afhankelijkheid kan zijn. Die realiteit maakt digitale autonomie voor onderwijsinstellingen opeens een urgent vraagstuk.
Een lock-in waar je niet zomaar uit stapt

De afhankelijkheid van grote leveranciers komt door wat Van Dijck de digitale lock-in noemt: lagen van hardware, cloud, software en applicaties die allemaal met elkaar verweven zijn, waardoor overstappen naar alternatieven steeds moeilijker wordt. Gebruiksgemak maakt het bovendien verleidelijk om niet verder te kijken.

Frictie als voorwaarde voor autonomie

Het alternatief vraagt volgens Van Dijck om het durven opzoeken van frictie. Niet om gebruikers te pesten, maar om weer controle te krijgen over de architectuur van het digitale onderwijs. SURF, de collectieve ICT-organisatie van universiteiten, pauzeerde onlangs de invoering van Microsoft Copilot na een privacybeoordeling. Zulke beslissingen zijn nodig om ruimte te maken voor betere alternatieven en echte keuzevrijheid.

Welke hoopvolle voorbeelden ze nog meer van dichtbij ziet en wat deze transitie vraagt van instellingen, overheden en ontwikkelaars hoor je in de aflevering.

Luister nu

De nieuwe aflevering van Made in Europe met José van Dijck is nu te beluisteren in je favoriete podcast app waaronder Spotify.

Over de auteur: Reinjan Prakke is Podcastmaker bij Airborne Network