Bij netwerkmarketing wordt vaak gedacht aan bijvoorbeeld Herbalife en Tupperware. Mensen worden gelokt met de claim dat ze veel geld kunnen verdienen met unieke producten of door het volgen van een cursus. In de praktijk kun je echter alleen goed geld verdienen door andere leden te werven, en maken de meeste deelnemers verlies. Claudia Groß, onderzoeker aan de Radboud Universiteit, waarschuwt: ‘Via Instagram, TikTok en andere social media weten MLM’s steeds vaker kwetsbare jongeren te bereiken, met dure cursussen en handel in dropshipping en cryptomunten. Die kunnen daarmee duizenden of zelfs tienduizenden euro’s kwijtraken.’

Risico’s onderschat

Voor hun onderzoek bekeken Groß en Keep 33 juridische publicaties over MLM’s, en 68 publicaties uit hoog-gerankte  marketingtijdschriften. Op basis daarvan identificeerden ze acht juridische risico’s over MLM’s die vaak genoemd worden in de literatuur. Zo liegen deelnemers en organisaties achter MLM’s vaak over hoeveel geld je er echt mee kan verdienen, en hebben ze in veel opzichten de structuur van piramidespellen, want je geeft geld uit aan producten die je niet kunt verkopen en aan diensten die je weinig opleveren. Geld verdien je voornamelijk door anderen te rekruteren, maar daarmee rekruteer je je eigen concurrenten die allemaal evenmin aan verkoop kunnen verdienen. Ook zijn claims waarmee producten die MLM’s verkopen lang niet altijd legaal, zoals supplementen die zogenaamd kanker, infertiliteit, of COVID-19 genezen.

Deze negatieve kanten van MLM’s komen volgens de onderzoekers duidelijk naar voren in de juridische publicaties die ze bekeken. In het marketingonderzoek was de toon echter een stuk anders, viel de auteurs al gauw op. Groß legt uit: ‘Van de 68 publicaties die we bekeken was een ruime meerderheid positief over de MLM-industrie. Ze benoemen de problemen niet, maar gaan vooral in op hoeveel consumenten er wel niet mee zouden kunnen verdienen, en de persoonlijke groei die het ze oplevert. Soms worden er zelfs ronduit misleidende uitspraken gedaan die de risico’s van MLM’s bagatelliseren.’

Vinger in de pap

Wat blijkt? De MLM-industrie heeft een stevige vinger in de pap als het om marketingonderzoek gaat. Groß: ‘Bij 40 van de 68 papers die we onderzochten, waren auteurs betrokken die directe banden hebben met de MLM-industrie. In sommige gevallen werd het onderzoek gefinancierd door lobbyorganisaties, in anderen hadden onderzoekers nevenfuncties of fellowships bij de lobbyorganisatie als de Direct Selling Education Foundation. Wat die fellowships precies inhielden, is niet altijd duidelijk, maar er was altijd een vrij directe band.’

Daardoor ontstaat volgens Groß onterecht het beeld dat wetenschappelijk onderzoek uitwijst dat er weinig risico’s kleven aan MLM’s. ‘Je zou het kunnen vergelijken met de lobby van sigarettenmakers, die jarenlang ingekocht wetenschappelijk onderzoek gebruikten om de risico’s van sigaretten te bagatelliseren. Ook MLM’s kennen serieuze risico’s die nu niet voldoende benoemd worden. De industrie kan daardoor makkelijk naar onderzoek wijzen, waardoor onterecht de suggestie wordt gewerkt dat er geen nieuwe wetgeving nodig is.’