Nederlandse bedrijven zetten AI-assistenten massaal in, maar profiteren er nauwelijks van

Hilversum, 22 augustus 2025 – Organisaties zetten AI massaal in, maar vaak strandt het als experiment en levert het nog maar weinig op. Dat blijkt uit de zesde editie van de Data & AI Monitor (2025/26) van Nederlandse techconsultancy Xebia. Bijna de helft van de organisaties werkt met generatieve AI-assistenten, terwijl minder dan 40 procent daarvan aangeeft AI op een waardevolle manier te gebruiken. Slechts een derde slaagt erin om de waarde van AI volledig te benutten.

Het onderzoek is door Xebia in samenwerking met Data Expo uitgevoerd onder meer dan 500 professionals uit meer dan 10 sectoren in Europa en de VS, en peilt hoe organisaties met data en AI omgaan. Vertrouwen is daarbij een heikel punt. AI wordt nog lang niet gezien als volwaardige collega. Slechts een kwart van de ondervraagden (28 procent) behandelt AI-hulp als gelijkwaardig aan menselijk werk. Daarmee aarzelen bedrijven om AI in te zetten voor belangrijke beslissingen.

Datastrategie ontbreekt

De problemen beginnen meestal bij de basis. Minder dan de helft van de organisaties heeft een duidelijke, breed gedragen datastrategie. 51 procent van de bedrijven kampt met slechte kwaliteit van de data, en bijna evenveel organisaties (47 procent) missen een datagedreven cultuur. Zonder deze fundamenten is het voor bedrijven lastig om AI daadwerkelijk te benutten. Organisaties zouden wel ruimte zien om te experimenteren, maar budget hiervoor blijft in de helft van de gevallen achter.

Digital-native sectoren lopen voor

De volwassenheid van AI verschilt sterk per bedrijfstak, waarbij met name zakelijke dienstverleners hoog scoren. 70 procent van deze bedrijven heeft duidelijke AI-plannen en bovendien halen ze hier vaker waarde uit. Vooral consultancybedrijven profiteren op dit moment van AI doordat ze doorgaans digital-native zijn en AI direct inzetten voor klantprojecten.

De maakindustrie en gezondheidszorg lopen flink achter. Fabrikanten werken vaak met verouderde systemen. Daarbij hebben zorgorganisaties te maken met strenge privacyregels en versnipperde patiëntgegevens. Daardoor noemen beide sectoren datakwaliteit en regelgeving als grootste obstakels.

Zorgen over cloudafhankelijkheid

Nederlandse bedrijven draaien massaal op Amerikaanse cloudplatforms. Microsoft Azure (47%), gevolgd door AWS (24%) en Google Cloud (20%) domineren de markt. Slechts 7% gebruikt geen cloud. In navolging van de discussies binnen de overheidssector, knaagt deze afhankelijkheid ook voor het bedrijfsleven. Driekwart van de bedrijven ervaart een sterke afhankelijkheid van de techgiganten, en meer dan de helft hiervan vindt dit een zorgelijke situatie.

Bijna 70% van de Europese respondenten wil dat Europa een sterker front vormt tegenover Amerikaanse techdominantie. De roep om digitale soevereiniteit klinkt vooral in gereguleerde sectoren steeds luider.

AI-agents en werkgelegenheid

Het onderzoek peilt ook verwachtingen over AI-agents. Bijna de helft (45 procent) verwacht dat agents zorgen dat minder medewerkers noodzakelijk zijn, al weten veel organisaties niet wat de werkelijke impact op banen zal zijn. Angst voor banenverlies leeft vooral in de maakindustrie en zorg. Zakelijke dienstverleners zijn minder bezorgd. Zij zien AI als hulpmiddel waarbij menselijke expertise onmisbaar blijft voor controle en validatie.

Tot slot is het opvallend dat slechts 18 procent ‘Responsible AI’ als prioriteit benoemt. Terwijl bedrijven zich vooral richten op de inzet van AI in kernprocessen (40 procent), blijft aandacht voor ethiek en governance achter.

Sjoerd Pieksma, Data & AI Strategy bij Xebia: “AI-agenten en assistenten versnellen de AI-adoptie, maar leggen tegelijk elke zwakte in het datafundament van een organisatie bloot. Zonder duidelijke AI-strategie, robuuste governance en hoogwaardige datakwaliteit doen deze tools meer kwaad dan goed. Naarmate AI meer beslissingen overneemt, lopen de kosten van gebrekkige voorbereiding snel op. Snelheid is verleidelijk, maar alleen een doordachte aanpak zorgt voor blijvend voordeel.”

De volledige Data & AI Monitor 2025/26 is beschikbaar via de website van Xebia.