20.000 geleerdenbrieven uit Gouden Eeuw digitaal te doorzoeken
Welke invloed had de ontwikkeling van lenzen op de sterrenkunde? Hoe werd Descartes’ Discours de la méthode door collega-geleerden ontvangen? Via de nieuwe webtool ePistolarium zijn 20.000 geleerdenbrieven uit de Gouden Eeuw in samenhang doorzoekbaar. Dit maakt het mogelijk om precieze antwoorden te vinden op grote vraagstukken uit de wetenschapsgeschiedenis van de zeventiende eeuw. ePistolarium is is een project van het Descartes Centre van de Universiteit Utrecht en ontwikkeld met financiering van NWO.
De nieuwe webtool ePistolarium maakt het mogelijk om 20.000 geleerdenbrieven geschreven in acht verschillende talen met elkaar in samenhang te doorzoeken. Dankzij de webtool kunnen onderzoekers met een veel grotere precisie wetenschapsgeschiedenis gaan beoefenen dan in het verleden mogelijk was. ePistolarium is gratis te gebruiken.
ePistolarium omvat brieven van onder anderen Constantijn en Christiaan Huygens, Antoni van Leeuwenhoek, Jan Swammerdam, Hugo de Groot en René Descartes. Het is mogelijk om te zoeken op trefwoord of op de naam van de afzender of ontvanger van een brief, op datum, plaats of zinsconstructies rond een bepaald begrip. Met de resultaten zijn ook kennisnetwerken te reconstrueren rond een onderwerp, periode of regio.
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden speelde een belangrijke rol in de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw. De welvaart, internationale handel, tolerante samenleving en hoge boekproductie trok veel geleerden aan. Onderzoek naar hun briefwisselingen met elkaar en met buitenlandse collega’s geeft inzicht in de manier waarop hun kennis en ideeën zich verspreidden. Analyse van papieren brievencollecties is echter tijdrovend en levert beperkte resultaten op.
Alfa en bèta
‘ePistolarium geeft eindelijk meer inzicht in hoe de kennis van geleerden zich in de praktijk verspreidde’, zegt Wijnand Mijnhardt, directeur van het Descartes Centre (Universiteit Utrecht) en voorzitter van het consortium achter ePistolarium. ‘De tool levert bijvoorbeeld kennis op over de ontwikkeling van het toenmalige geleerdendebat. In het huidige debat wordt vaak gesteld dat de wetenschappelijke revolutie gepaard ging met een splitsing tussen alfa- en bètawetenschappen. Onze eerste analyses lijken erop te wijzen dat die tweedeling al eerder is begonnen.’
Toekomst
In de geesteswetenschappen worden digitale toepassingen (e-Humanities) steeds belangrijker. ‘Instrumenten als ePistolarium zijn in de toekomst op allerlei collecties toe te passen’, denkt Mijnhardt. ‘Een groot voordeel is de mate van precisie van de zoekresultaten. Je ziet direct welke brieven relevant zijn voor je onderzoeksvraag. Een ander voordeel is de grootschaligheid. Een voorbeeld: vroeger vond ik over de voortplanting van insecten zeven citaten, nu zijn het er wel zeventig en straks misschien zevenhonderd.’ Zo zijn er plannen voor toevoeging van buitenlandse brievencollecties; het consortium is daarover in gesprek met Stanford University en University of Oxford. Ook worden de zoekmogelijkheden verder verfijnd.
Beschikbaarheid van de tool
De ontwikkeling van ePistolarium wordt door NWO gefinancierd vanuit het financieringsinstrument Investeringen Middelgroot. Het is een project van het Descartes Centre (Universiteit Utrecht), Huygens ING (KNAW), DANS (het instituut van KNAW en NWO dat duurzame toegang tot digitale onderzoeksgegevens bevordert), de Universiteit van Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek. Hun brievencollecties zijn opgenomen in ePistolarium. De tool is gratis te gebruiken en te vinden via http://ckcc.huygens.knaw.nl/epistolarium/. Een demonstratie van ePistolarium is te vinden op: http://vimeo.com/68203559
Dit artikel is een ingezonden bericht en valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.