Kopieerheffingen: een juridisch doolhof

Sinds 1 januari 2013 zijn importeurs en fabrikanten van onder meer smartphones, pc’s, laptops en tablets verplicht om per product een thuiskopievergoeding af te staan aan de Stichting Thuiskopie. Die afdracht bestaat al sinds de tijd van de cassettebandjes en dient om auteursrechthebbenden te compenseren voor schade uit het thuiskopiëren. Het thuiskopiesysteem was al onduidelijk, oncontroleerbaar en onuitvoerbaar, maar sinds de uitbreiding in 2013 zijn de problemen verergerd.

Een belangrijke bron van de onuitvoerbaarheid is het (logische) onderscheid tussen zakelijk en privégebruik. Zakelijk gebruik is vrijgesteld van heffingen. Hoe dat onderscheid in de praktijk wordt gemaakt, is volslagen onduidelijk en is onderwerp van rechtszaken. Daarnaast lopen nog vele andere zaken, die ervoor zorgen dat bedrijven en consumenten niet meer weten wie wat, hoeveel en wanneer moet betalen. Thuiskopie heeft een claim tegen de Staat lopen wegens gemiste inkomsten, een aantal ICT-bedrijven bereidt een claim voor tegen de Staat voor het geval er te veel is betaald in verband met onterecht meerekenen van kopieën uit illegale bron. Daarnaast heeft Thuiskopie zaken lopen tegen bedrijven die volgens haar niet (genoeg) betalen. Andersom hebben bedrijven zaken aangespannen tegen Thuiskopie over onterecht betaalde bedragen. En op Europees niveau zijn nog veel meer juridische kwesties aanhangig gemaakt. Een juridische doolhof, waar zowel bedrijfsleven als consumenten en artiesten voortdurend in vastlopen.

Het falen van dit systeem wordt echter door meer duidelijk gemaakt dan een overvloed aan rechtszaken. Zo weten consumenten niet dat ze een heffing betalen en komt het geld niet terecht bij degenen die er recht op hebben.

Het systeem piept en kraakt dus aan alle kanten. Er is nu behoefte aan duidelijkheid. Bedrijven moeten weten waar ze aan toe zijn. Hetzelfde geldt voor consumenten. Als zij een heffing betalen bijaanschaf van een iPod of harde schijf, maak dat dan ook verplicht zichtbaar op het prijskaartje of de kassabon. Auteursrechtorganisaties zullen niet blij zijn met het signaal dat de consument vervolgens het idee krijgt dat hij vrijelijk mag downloaden, maar het is wel eerlijk en transparant. Eenvoudige oplossingen zijn er niet. Maar de huidige praktijk moeten we niet willen. Er is een systeem opgetuigd dat een veelvoud kost van de opbrengsten. Schattingen lopen op tot een bedrag van 50 miljoen. De opbrengsten zijn veel lager en komen maar voor een deel terecht bij de rechthebbenden: de componisten, auteurs en uitvoerend artiesten. Een heffing die ook wordt doorbelast aan consumenten die geen enkel liedje op hun smartphone hebben staan, kan niet rekenen op draagvlak. Elders in Europa heeft men gekozen voor de praktische oplossing om de vergoeding uit de algemene middelen te betalen. Niet ideaal, maar veruit te prefereren boven het huidige systeem, en het laat zien dat er alternatieven zijn die we moeten overwegen.

Nederland moet de (Europese) discussie over auteursrechten in de digitale wereld vol ingaan. In een wereld die zo snel verandert en waar de volgende discussie rond bijvoorbeeld 3D-printing zich alweer aandient, moeten we nadenken over praktische en uitvoerbare oplossingen. We hebben wet- en regelgeving nodig die met de techniek meegaat, en niet steeds wordt ingehaald door de technische werkelijkheid. Laat Nederland gids zijn in nieuwe verdienmodellen rond digitale content.