1-0 voor de Digitale Radio

Economie draait om de verdeling van schaarse goederen, leerde ik op de universiteit. Dat leek toen heel logisch. Wat ik niet leerde is dat dat blijkbaar gepaard kan (moet) gaan met een enorme heisa. Dat heb ik pas geleerd tijdens het volgen van de verdeling van de nieuwe radiofrequenties.

Kiezen �n delen: Ruud Smeets geeft een lesje nieuwste economie en schetst de verdienste van digitale radio.

Om deze heisa te begrijpen moeten we terug naar 1988, toen het door de opkomst van kabel en satelliet mogelijk werd commerci�le radiostations toe te laten op de kabel. Radio 10 en Sky Radio waren de eerste commerciele stations gericht op Nederland. In 1991-1992 dwongen de commerci�len een FM-frequentie af via de rechter. In hun kleine ontvangstgebieden was het succes dermate groot dat het duidelijk was dat commerci�le radio 'here to stay' was.

In 1994 worden de eerste vier landelijke pakketten middels een 'beauty contest' uitgegeven door de overheid, zij het met duidelijke tegenzin. Sky Radio en Radio 538 vallen buiten de boot en moeten wederom via de rechter hun frequentie opeisen. Vanaf 1995 mogen zij ook "tijdelijk" op de FM uitzenden. In 1997 wordt weer een tijdelijke oplossing verzonnen, waarbij de grote partijen de buit onderling verdelen. Tijdelijk, omdat de overheid graag wil veilen. In 2000 verlopen de frequenties en zou er een herverdeling moeten plaatsvinden. Onder druk van luisteraars, lobbyisten, politici, verkiezingen en rechters ontstaat een chemische mix waaraan niemand zich lijkt te durven branden. Onlangs verklaarde de Tweede Kamer daarom de nieuwe verdeling zelfs "controversieel". Een dodelijke impasse dreigt te ontstaan. Maar zoals altijd doemt in de verte de wereldberoemde derde hond op.

Digitale radio. Op 18 juni 2002 is namelijk besloten dat Nederland een landelijk dekkend, aaneengesloten, netwerk van frequenties, voor lokale en regionale digitale radio krijgt. Terrestrial Digital Audio Broadcasting (T-DAB) is de Engelse vakterm voor deze digitale radio via de ether. In Nederland is digitale radio een nieuwe uitzendtechniek. In sommige Europese landen vinden er al T-DAB uitzendingen plaats. De voordelen op een rijtje:

– De uitzendingen van DAB kunnen in CD-kwaliteit worden ontvangen.
– T-DAB maakt effici�nt gebruik van het schaarse frequentiespectrum. In tegenstelling tot FM kan er op dezelfde frequenties met meerdere zenders binnen een verzorgingsgebied worden uitgezonden. Er kan hierbij gekozen worden voor het aantal programma's, de kwaliteit en de soort programma's of een mix.
– Naast radiosignalen kunnen data- en beeldsignalen worden vervoerd.
– T-DAB is ongevoelig voor storende effecten van meerwegontvangst. Dat is de ontvangst van meerdere signalen van dezelfde zender. Het ene signaal komt rechtstreeks terwijl het andere via reflecties op bijvoorbeeld gebouwen bij de radio aankomt. Daar waar het bij FM als storing in het geluid wordt waargenomen, verbetert het bij DAB de kwaliteit van het signaal.

Dit systeem moet op termijn de FM-frequenties vervangen. Waarschijnlijk wordt in 2003 gestart met de introductie van ontvangers voor de consument, en met een programma-aanbod van bestaande zenders. De introductie van deze speciale ontvangers is echter de grootste bottleneck in de overgang naar digitale radio. Een normale radio kan de DAB-signalen niet verwerken, dus iedere luisteraar zal een nieuwe 'radio' nodig hebben. De aankoopbereidheid van consumenten voor zo'n nieuwe radio wordt laag ingeschat omdat de toegevoegde waarde nog onbekend is. Kip-ei, geen uitzendingen, geen toestellen, geen toestellen, geen uitzendingen. In een dergelijke situatie past men vaak de truc van de gesubsidieerde toestellen toe. Maar dat kost geld, veel geld. En dat geld staat momenteel in ieders ijskast, te wachten op een eventuele veiling van FM-frequenties.

Terug naar de economische theorie en wel naar het prisoner's dilemma. Het idee hierachter is dat alle spelers winnen als ze samenwerken, maar als de ��n wel wil samenwerken en de ander niet, dan wint degene die niet samenwerkt meer. In de praktijk zou dit zo kunnen werken. Als alle radiozenders zouden samenwerken bij de introductie van digitale radio (bijvoorbeeld gezamenlijke subsidie op DAB-toestellen) dan zou iedereen een frequentie kunnen innemen, de consument zou een beter product krijgen en dus zou iedereen blij zijn. Er zou dan minder tijd en geld gestoken hoeven te worden in de verkrijging en behoud van de FM-frequenties waardoor ieders winstgevendheid groter zou worden. De schaarste van de frequenties neemt af en daarmee ook de onderhandelingsmacht van de overheid. Meer vrijheid, minder kosten.

Echter, als men niet samenwerkt en individueel blijft strijden om de FM-frequenties dan lopen de kosten fors op, komt digitale radio nog lang niet van de grond (zie gevolgen UMTS-veiling), neemt de kwaliteit van radio onder druk van krimpende budgetten af en blijven er weer slechts een paar spelers over. En de overheid? Die lacht ondertussen in zijn vuistje, aangezien zij de bezitter zijn en blijven van het schaarse goed. Meer controle, meer kosten.

De vraag is dus: kiest radioland voor de wet van behoud van ellende (0) of voor de wet van behoud van energie (1)? In ieder geval is er nu een keuze en dat is volledig de verdienste van digitale radio.

Volgende maand: Oud en Nieuw: Jaaroverzicht 2002 en vooruitblik 2003.