Even Yandexen in Moskou

Rusland roept associaties op met onbetrouwbare datingsites, illegale software en creditcardfraude. Maar de voormalige Sovjet-Unie kent een extreem levendige internetmarkt, waar zelfs Google het nakijken heeft en investeerders vechten om de start-ups.

Twee jaar geleden verhuisde ik naar Moskou. Met twee vrienden huurde ik een appartementje, met al het meubilair nog uit de Sovjet-tijd. ‘Het valt me toch tegen dat er geen piano is’, liet ik als grap vallen. Ik nam een douche, pakte wat spullen uit, toen plots de bel ging: drie mannen met een piano. Of ik de chauffeur 30 euro wilde betalen, de piano was gratis.

Terwijl ik onder de douche stond hadden mijn nieuwe huisgenoten op LiveJournal.com een piano gevonden. Vroeger was er in Rusland een tekort aan van alles behalve piano’s, en er zijn dus nu genoeg mensen er gratis vanaf willen. Via een prijsvergelijker voor bestelbusjes regelden mijn vrienden een chauffeur en twee sjouwers: binnen een uur stond de piano op de stoep. Het begon me te dagen dat de internetmarkt in Rusland wel eens razend interessant kon zijn.

Linguïstisch

Neem de uitspraak: ‘Dat googelen we wel even’. Bij ons inmiddels compleet ingeburgerd, in de landen van de voormalige Sovjet-Unie hoor je het zelden tot nooit. ‘Even Yandexen’ is hier de norm. In Rusland is het bereik van zoekmachine Yandex twee keer groter dan dat van Google. Volgens de laatste metingen heeft Yandex, kort voor ‘Yet Another Indexer’, ruim 66 procent van de zoekopdrachten in handen. Google blijft achter met een karige 21 procent.

Het bedrijf maakte over 2008 meer dan 300 miljoen dollar netto winst en er werken op dit moment 1700 mensen in kantoren in Moskou, Sint Petersburg, Jekaterinaburg, Kiev, Odessa, Simferopol en de VS. Meer dan 85 procent van de inkomsten zijn afkomstig uit ‘text-based advertising’.

Op het eerste oog lijken de twee zoekmachines sterk op elkaar. Ook Yandex heeft een enorm palet aan diensten, van fotoalbums tot marktplaatsen, van blogsearch tot een zeer gedetailleerde kaartendienst. Ook in de kantoren van Yandex lopen de medewerkers op sandalen en mogen ze hun eigen uren bepalen. Toch is er een wezenlijk verschil. Want Yandex begrijpt de Russische taal.

Een van de grammaticale moeilijkheden van het Russisch zijn de vervoegingen die de schrijfwijze van zelfstandige naamwoorden aanpassen. Dat vereist een andere programmeertaal. De fundamenten van Yandex zijn gebouwd door linguïstische programmeurs. Het bedrijf is nog altijd grotendeels in handen van ingenieurs – liever dan managers – en drijft op een sterke en strenge academische traditie in de Russische wetenschap.

Google doet wel een poging de achterstand in te halen krijgen. Zo plaatste het afgelopen zomer honderden bankjes en billboards door Moskou, en kocht het in diezelfde tijd voor 140 miljoen dollar het advertentiebedrijf ‘Begun’, toch krijgt het almachtige bedrijf uit Californië niet echt voet aan Russische bodem.

Niet alleen bij Yandex ontbreekt er een ‘negen tot vijf-mentaliteit’. Die is in de innovatieve sector in de voormalige Sovjet-Unie nagenoeg geheel afwezig. Wie daar zijn twijfels bij heeft, moet eens bij de Art Lebedev Studio’s in Moskou naar binnen gluren. De 250 werknemers werken tien uur per dag, wanneer het hen zelf uitkomt. Er zijn bedden en douches beschikbaar, het kantoor lijkt in veel opzichten eerder een technologisch rariteitenkabinet dan een designstudio.

Artemy Lebedev is buiten Rusland vooral bekend om zijn ‘Optimus Maximus’, een toetsenbord waar alle verschillende toetsen bestaan uit kleine oled-displaytjes, en waarmee iedere toets programmeerbaar is. Ideaal voor vertalers, mensen die professioneel met programma’s als Photoshop werken of de hele dag gamen.

Copycats of snobs

Het belangrijkste sociale netwerk door de gehele Russisch-sprekende wereld heen is zonder twijfel ‘Vkontakte‘. Met meer dan 25 miljoen geregistreerde gebruikers is het de absolute koploper. Eigenaardig is dat Vkontakte een directe kloon is van Facebook. De website is niet alleen qua design amper te onderscheiden van de razend populaire Amerikaanse site, zelfs grote delen van de broncode komen overeen.

Er zijn meer klonen te vinden van andere sites die in het Westen erg populair zijn. Zo is ‘MoiKrug‘ een LinkedIn-kopie en valt ‘Odnoklassniki‘ het best te vergelijken met Schoolbank. En RuTube is de Russische variant op YouTube.

Bijzonder is ook de oligarch Michael Prokhorov, een van de rijkste ondernemers in het land. Hij zette vorig jaar een sociaal netwerk op voor miljonairs onder de nietsverhullende naam ‘snob‘. Wie zich bij de website wil registreren moet een uitnodiging op zak hebben, of simpelweg betalen.  De website is nog altijd in bètaversie, maar het magazine is ondertussen een groot succes. Helaas voor Prokhorov kwam de crisis op een slecht moment. In amper een paar maanden tijd is het aantal miljonairs in Rusland nagenoeg gehalveerd.

Huishoudboekje

In oktober vorig jaar was in de Oekraïnse hoofdstad Kiev de derde ‘barcamp’, een bijeenkomst voor start-ups. Wat een paar jaar geleden begon als een knullige meeting voor bloggers is inmiddels uitgegroeid tot serieuze business. Behalve de bekende gezichten uit de blogosfeer van Rusland en Oekraïne liepen er enkele tientallen investeerders rond. In verschillende rondes mochten starts-ups zich in twee minuten presenteren. De investeerders op de eerste rij maakten de jury uit en kochten sommige ideeën rechtstreeks van het podium af.

Pavel Tytjoek (21) zette in twee jaar eigenhandig een sociale netwerksite voor fietsers in elkaar. In Nederland misschien een dwaas idee, in Oekraïne een gat in de markt. Hij denkt er over na om met een aantal kledingzaken en sportzaken in zee te gaan. "Voorlopig blijft het nog een hobby. Maar het zou leuk zijn als ik er later van zou kunnen leven."

Voor Nikolas Toersjak (24) is het al lang geen hobby meer. Hij is een van de twee ondernemers achter ‘homemoney.com.ua’, een online versie van wat wij in het oud-Nederlands een huishoudboekje noemen. "Vanaf het moment dat de crisis begon, zagen wij de gebruikers van onze website verdubbelen. We zijn nu in gesprek met banken over hoe we elektronisch geld kunnen laten overboeken."

De sfeer onder investeerders was zo goed dat er amper tijd was om een gesprek aan te gaan met een journalist. "Je moet maar zo denken", legde een gesjeesde Britse headhunter uit, "Er zijn nog maar weinig plaatsen in de wereld waar je voor 10.000 dollar per jaar een ontzettend talentvolle programmeur in dienst hebt. Die moet ik nu binnenhalen."

Illegale software

Bij Rusland wordt vaak gedacht aan onbetrouwbare datingsites, illegale software en creditcardfraude. Niet geheel ten onrechte. Op de ‘Gorboesjka-markt’ in Moskou zijn nog altijd duizenden stalletjes te vinden waar je voor twee tot drie euro per dvd de nieuwste albums, films en software kunt kopen. Maar de datingsites zijn in veel gevallen keurige bedrijven die in de marge van de wet opereren. En, voor wie het echt wil weten, volgens verschillende schattingen is 0,7 tot 0,9 procent van alle elektronische bankhandelingen in Rusland frauduleus.

Amper een paar dagen na de introductie van de iPhone in de Verenigde Staten was de telefoon al beschikbaar op de illegale markt, en binnen een week kon je voor een redelijk bedrag een vers geïmporteerde iPhone laten ‘jailbreaken’. Zelfs toenmalig vice-premier Dimitri Medvedev werd gezien met een iPhone ver voor de tijd dat Apple ze rechtstreeks verkocht in Rusland.

Die flexibele interpretatie van de wetgeving heeft ook een keerzijde. Een paar jaar geleden werd Alexander Ponosov, directeur van een kleine school in de buurt van provinciestad Perm door de lokale autoriteiten aangeklaagd. De computers die gebruikt werden voor de informaticales draaiden volgens de aanklager op illegale software. De schoolmeester riskeerde een boete van 10.000 dollar en zelfs tot vijf jaar gevangenschap. De zaak werd hoog opgenomen, toen ook Microsoft zich er mee ging bemoeien. Ponosov kwam in mei van 2007 met de schrik vrij en moest uiteindelijk tweehonderd dollar betalen. Een bedrag wat zijn school prompt in veelvoud werd geschonken door een aantal internetondernemers. Rusland, het blijft verrassen.