Deel dit artikel
-

Hersenactiva

De Nederlandse economie heeft zich ontwikkeld van industriële naar diensteneconomie, en inmiddels ligt het zwaartepunt op kennis. Het belang van intellectueel en menselijk kapitaal is groot, daar is iedereen het over eens. Maar moet kennis – als belangrijk productiemiddel – op de balans van de onderneming? Na de beurscrash is dat debat verstomd.

Puur kijkend naar de regelgeving is de vraag of kennis thuishoort op de balans vrij eenvoudig te beantwoorden, vindt Daan Andriessen van KPMG Knowlegde Advisory Services, en co-auteur van De verborgen waarde van kennis. "Alles wat je zelf ontwikkelt, of het nu kennis is of een merknaam, mag je niet op de balans zetten. Accountants hebben immers transacties nodig, daar is de hele boekhouding op gebaseerd. Er moet iets overgedragen worden, waarvoor een prijs wordt betaald. Als je dus een bedrijf overneemt mag je het verschil tussen de boekwaarde en het bedrag dat je voor die onderneming betaalt, wel op de balans zetten. Dit is de bekende goodwill." In die goodwill ligt de waarde van immateriële activa van de overgenomen onderneming besloten, zoals kennis, merken, management.

In Nederland is het momenteel zo dat goodwill moet worden afgeschreven. In de VS is het gebruikelijk goodwill voor het volledige overnamebedrag op de balans te laten staan. "De regelgeving is aan het verschuiven", zegt Andriessen. "Men is geneigd de goodwill niet af te schrijven, maar het voor het volle bedrag op de balans te laten staan. In plaats van die afschrijving moet men de waarde van de goodwill dan echter regelmatig gaan testen in de huidige markt. Als deze regels ook in Nederland toegepast gaan worden heeft KPN bijvoorbeeld een groot probleem met de 25 miljard aan goodwill die voor E-Plus op de balans staat."

"Het is niet helemaal waar dat de verslaggevingregels het niet toelaten om zelf ontwikkelde kennis op de balans te zetten", zegt Auke de Bos, hoogleraar Bedrijfseconomie aan de Rechtenfaculteit van de Erasmus Universiteit en medewerker van Ernst &Young. "Volgens de internationale accounting standaarden, die in 2005 voor beursgenoteerde ondernemingen in de Europese Unie verplicht worden, moeten zelf ontwikkelde immateriële activa worden geactiveerd, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Kosten voor ontwikkeling van een product dien je dan te activeren, evenals de gekochte merken en octrooien. Opleidingskosten mag je bijvoorbeeld weer niet activeren, evenals mensen, human capital." Hoewel de balanspost immateriële activa mogelijkheden biedt om kennis in zekere zin op de balans te zetten gebeurt het nog weinig.

Coca Cola

Is het technisch mogelijk zelf ontwikkelde kennis en andere immateriële activa op de balans te zetten? Volgens Andriessen stuit dat op grote praktische bezwaren. "Kennis, merken en andere immateriële zaken hebben heel andere eigenschappen dan de gewone bezittingen van een bedrijf, en daardoor is het uiterst moeilijk ze op de balans te zetten. Dat heeft er onder meer mee te maken dat accountants zoals gezegd transacties nodig hebben. Een voorbeeld: het merk Coca Cola heeft een marktwaarde van 68 miljard dollar. Na het gifschandaal in België is de waarde van het merk in één klap flink gedaald, zonder één enkele transactie. Of het vertrek van oprichter Saatchi bij het reclamebureau. De marktwaarde van het bedrijf zakte in elkaar, opnieuw zonder transactie. Een tweede probleem, dat vooral speelt bij het afschrijven van kennis en andere immateriële zaken, is dat het niet slijt, het wordt waarschijnlijk alleen maar meer waard. Tot slot is kennis of een merk niet te vergelijken met andere middelen, omdat je het in ontelbare situaties tegelijkertijd in kunt zetten." Drie theoretische, technische redenen waarom men kennis niet op de balans zet.

De Bos is een voorstander van het activeren van kennis én menselijk kapitaal. "In mijn oratie heb ik ook een pleidooi gehouden voor het activeren van mensen en kennis. Ook human capital hoort thuis op de balans. Activa zijn bezittingen met economische waarde. Je kunt stellen dat mensen makkelijk je bedrijf kunnen verlaten, maar op het moment dat ze bij je werken, bezit je ze. Je moet je dus inspannen om ze te behouden, en als ze weggaan moet je een afwaardering doen." Op die manier wordt goed personeelsbeleid zichtbaar in het eigen vermogen van het bedrijf.

Knappe koppen

Naast de vraag of je kennis op de balans mag en kan zetten is de vraag of je kennis op de balans wíl zetten relevant. "Het lijkt heel aantrekkelijk om dat te doen, vooral voor startups die weinig fysieke middelen hebben, maar wel kennis, goede ideeën, knappe koppen", zegt Andriessen. "Maar in werkelijkheid heeft niemand er belang bij." Drie groepen hebben te maken met 'wat er op de balans staat': managers, accountants en analisten. Andriessen legt uit waarom geen van die groepen erop zit te wachten om kennis in euro's te vatten. "Voor managers lijkt het aantrekkelijk: je kunt als het ware de waarde van je bedrijf opblazen. Maar is het in de praktijk handig? Als je een groot bedrag aan kennis op de balans hebt staan en je moet dat jaarlijks afschrijven gaat dat jaarlijks ten koste van je winst. Aangezien je in de financiële wereld wordt afgerekend op een constant, stijgend positief resultaat is dat dus niet aantrekkelijk. Bovendien: stel dat een nieuw ontwikkeld product mislukt, dan kun je die mislukking niet wegmoffelen. De startups vormen een aparte groep, die er ogenschijnlijk wel alle belang bij heeft de balans op te blazen met kennis. Zij verkopen een idee. Ik ben van mening dat ze niet met kennis op de balans, maar met een goed businessplan en een goed management investeerders moeten trekken. De tweede groep, accountants, wil het ook niet. Kennis is een 'risky asset', de waarde ervan is lastig te bepalen. De druk van aansprakelijkheid op de beroepsgroep wordt ondertussen steeds groter, dus accountants hebben hier geen belang bij. Tot slot de analisten: zij hoeven deze informatie niet op de balans te zien, omdat de informatie dan direct toegankelijk is voor iedereen. En analisten verdienen hun brood juist met informatie die níet voor iedereen beschikbaar is."

De Bos bestrijdt dit. Vorig jaar verrichte hij een onderzoek onder analisten. "Het bleek dat 75 procent van de analisten voorstander is van het activeren van merknamen, 71 procent van de analisten wil graag Onderzoek en Ontwikkeling op de balans zien en 87procent is voor het activeren van auteursrechten." Het ziet er niet naar uit dat intellectueel kapitaal binnenkort op de balans van de onderneming komt. "Dat wil echter niet zeggen dat je de rapportage op het gebied van kennis niet kunt verbeteren. Door het uitbrengen van een kennisjaarverslag of het toevoegen van een bijlage bij het reguliere jaarverslag kun je inzicht geven in de kennis van de onderneming."

Kennisbril

Andriessen en co-auteur René Tissen ontwikkelden een 'toolkit' waarmee een bedrijf door een 'kennisbril' naar het eigen bedrijf kan kijken. "Die bril van de immateriële productiemiddelen is heel zinvol. Het geeft je inzicht in combinaties van factoren die jouw bedrijf uniek maken, geeft je een duidelijk beeld op welk gebied je kunt excelleren. Ieder bedrijf is tenslotte uniek. Als het management op deze manier naar het eigen bedrijf kijkt is het veel makkelijker om de koers te bepalen. De discussie over kennis is dus zeer relevant. Voor het management intern, en voor de communicatie naar de markt en naar investeerders."

De Bos is het er roerend mee eens dat er hoe dan ook verslaggeving moet komen rond Intellectual Capital. In het project 'Balanceren met kennis' van het Ministerie van EZ droeg hij als alternatief aan dat naast de balans een overzicht in het jaarverslag opgenomen kan worden waarin alle immateriële waarden zijn vertegenwoordigd. Want er moet wat De Bos betreft in ieder geval veel meer en duidelijker gecommuniceerd worden over intellectual capital. "Bedrijven moeten die black box meer transparant maken. Als we niet voldoende communiceren over Intellectual Capital heeft de jaarrekening straks geen enkele functie meer. Mensen willen die informatie graag, over medewerkers, kennis, het gezicht van de onderneming."

Value gap

Het huidige beursklimaat heeft dit debat naar de achtergrond gedrongen. "Het is allemaal iets minder actueel geworden", zegt De Bos. "Toen ik mijn oratie hield als hoogleraar, in 1999, was er sprake van een 'value gap': de beurswaarde van ondernemingen was gemiddeld ongeveer drie keer het eigen vermogen op de balans, voor kennisintensieve ondernemingen was dit soms factor 25. Dat waardeverschil ontstond doordat zaken als merken, human capital en kennis niet als waarde op de balans stonden. Nu worden we met die ideeën ingehaald door de lage beurskoersen. Het is een moeilijke discussie. De balanswaarde is nu eenmaal niet hetzelfde als de beurswaarde, die komt tot stand in een markt van vraag en aanbod, waar allerlei sentimenten meespelen. De waarde van een onderneming is gebaseerd op toekomstverwachtingen. Twee jaar geleden had de markt hele hoge verwachtingen van met name bedrijven in de nieuwe economie. Nu zijn die verwachtingen juist erg laag." Overigens staat de verslaggeving over Intellectual Capital op de agenda van de Amerikaanse overheid, de verwachting is dat hier de nodige regels uit gaan komen.

"Onder nieuwe Amerikaanse regels waarbij bedrijven regelmatig een check moeten doen naar de waarde van hun goodwill is het bij inzakkende beurskoersen onaantrekkelijk om kennis op de balans te zetten. De kans wordt dan veel groter dat de check negatief uitvalt en bedrijven moeten afboeken op hun goodwill", zegt Andriessen over het slechte beursklimaat. Dat zien we op het moment ook volop gebeuren: DoCoMo heeft haar belang in KPN Mobile dramatisch afgewaardeerd. Vodafone maakte half november een totale afwaardering van 8,7 miljard dollar bekend op eerdere overnames waarvoor in het licht van het huidige beursklimaat teveel is betaald. Van KPN werd eind november de eerste grote afwaardering op goodwill verwacht.

"De kennishype is een beetje over", merkt Andriessen op. Dat betekent niet dat het afgelopen is met de aandacht voor kennis. "Men is alleen realistischer gaan denken, men heeft de meest zinvolle elementen eruit gehaald. Een bewijs daarvan is bijvoorbeeld dat de regelgeving verandert op het gebied van goodwill. Maar wat betreft het waarderen van zelf ontwikkelde kennis heeft zoekt de overheid het op dit moment niet in verandering van de regelgeving."

Deel dit bericht

Plaats een reactie

Uw e-mailadres wordt niet op de site getoond