Feminisme en Instagram: een evenwichtsoefening

Laura Savolainen (Universiteit van Helsinki), Justus Uitermark (Universiteit van Amsterdam) en John Boy (Universiteit Leiden) hebben interviews gehouden met jonge vrouwen die zichzelf als feminist zien om erachter te komen hoe zij het hedendaagse feminisme vormgeven op sociale media. Het resultaat van hun onderzoek is gepubliceerd in New Media & Society.

Vrouwen in de meerderheid op Instagram

Instagram heeft onlangs de mijlpaal van één miljard actieve gebruikers per maand bereikt. Alleen al de Stories-functie wordt dagelijks door 500 miljoen mensen gebruikt. Het intensieve gebruik onder de jongere leeftijdsgroepen laat zien dat Instagram onmiskenbaar onderdeel is van de huidige cultuur

Vrouwen zijn in de meerderheid als het om het creëren van content gaat; zij vormen de grootste groep gebruikers. Hierdoor spelen sociale media ook een grote rol in de recente, jeugdige heropleving van het feminisme; ze bieden jonge feministen de kans om hun (politieke) boodschap wereldwijd uit te dragen en er ‘viraal’ mee te gaan.

Deze media hebben echter zo hun eigen beperkingen, en niet alle posts en gebruikers passen er even goed bij. ‘Instagram blijkt een ingewikkelde omgeving te zijn voor feministen die competitief individualisme en esthetische normen willen bekritiseren,’ aldus de auteurs.

Welke strategieën gebruiken feministen op Instagram?

Voor de meeste feministische gebruikers is Instagram zowel een platform voor politieke communicatie en sociale interactie als een plaats waar je je carrière vooruit kunt helpen door professioneel te netwerken. Hoe gaan deze vrouwen om met de heersende, ‘gender-gebonden’ normen op Instagram, terwijl ze ook de sociale beloningen nastreven die het platform te bieden heeft? Welke strategieën gebruiken ze om hun feministische identiteit te combineren met het gebruik van visuele sociale media?

De auteurs beschrijven de strategieën van feministische gebruikers met de metafoor van filtering: het verwijderen, vervormen of uitvergroten van beelden en ideeën om een gewenst visueel effect te bereiken.

Filteren door terughoudend te zijn en te bagatelliseren

Op basis van interviews met feministische gebruikers en een analyse van hun Instagram-posts hebben de auteurs ontdekt dat feministen die zichzelf op sociale media presenteren aan de ene kant filteren door terughoudend te zijn en dingen te bagatelliseren die anders een actief onderdeel van hun feministische ego-projecten zouden zijn. Hoewel ze oproepen tot empowerment en meisjes en vrouwen aansporen om gewoon te doen wat ze willen, passen ze in de praktijk censuur toe op opvattingen, emoties en uitingen waarvan ze verwachten dat die reputatieschade kunnen veroorzaken.

Filteren om feministische projecten te versterken

Aan de andere kant wordt filteren ook gebruikt om bepaalde feministische projecten juist te versterken. Gebruikers ontwikkelen hun feministische boodschappen vaak op basis van het aantal likes en opmerkingen dat ze krijgen, en merken dat posts die betrekking hebben op seks en body positivity veel weerklank vinden bij medegebruikers.

Bovendien passen populaire opvattingen over feminisme als loflied op zelfvertrouwen, assertiviteit en successen van vrouwen zeer goed op Instagram. In deze gevallen maken feministische opvattingen het juist makkelijker voor gebruikers om zichzelf gedurfder te laten zien. Zelfbewuste en op de persoon gefocuste vormen van activisme (waarbij men zich als het ware als een ‘merk’ presenteert) doen het goed in een dergelijke omgeving. Erkenning krijgen met meer collectief gerichte feministische politiek is daarentegen juist moeilijker op het platform, en dit aspect wordt grotendeels weggefilterd.

Een evenwichtsoefening

Feministen die Instagram gebruiken, plukken weliswaar de vruchten van het platform en spelen het spel volgens de bijbehorende regels, maar willen ook de patriarchale en andere onderdrukkende normen aan de kaak stellen. De auteurs constateren dat feministische gebruikers een evenwicht proberen te vinden tussen authenticiteit (keeping it real) en de behoefte aan erkenning in de vorm van likes en opmerkingen. Vormen van zelfpresentatie die nep overkomen, worden veroordeeld. Als er af en toe een ‘imperfectie’ of een ‘eerlijk moment’ wordt getoond – zoals een post over het overwinnen van privéproblemen – maakt dit het gecreëerde profiel geloofwaardiger, zowel voor de gebruikers zelf als voor hun volgers.

Sociale media: gefeminiseerd maar niet van nature feministisch

De auteurs concluderen dat de strategieën van feministische gebruikers op Instagram vaak tegenstrijdig zijn: ze willen hun ware zelf laten zien, maar ook hun best mogelijke zelf; ze willen machtsverhoudingen doorbreken, maar zich ook conformeren aan de verwachtingen; ze willen status tonen, maar ook ‘open en eerlijk’ dingen delen; ze willen strijden tegen structurele ongelijkheid, maar ook persoonlijke erkenning krijgen en hun ‘merk’ uitbouwen.

Deze tegenstellingen zorgen ervoor dat het onderhouden van een Instagram-account geen sinecure is. In het zoeken naar een balans maken feministische gebruikers doorgaans content die zich conformeert aan de meeste normen van Instagram, maar stellen ze sommige daarvan op bescheiden maar toch zichtbare manieren aan de kaak; ze laten bijvoorbeeld okselhaar of cellulitis zien in een foto die verder mooi en geësthetiseerd is. ‘Hoewel Instagram gefeminiseerd is, wordt het door de meeste feministische gebruikers ervaren als een lastige omgeving.’

Details wetenschappelijk artikel

Savolainen, L., Uitermark, J. & Boy, J. D. (2020). Filtering feminisms: Emergent feminist visibilities on Instagram. New Media & Society.