Rekenmethode heeft sterke invloed op uitslag van stemtest

In de aanloop naar verkiezingen trekken websites van stemhulpen miljoenen bezoekers, maar zij geven kiezers vaak een verkeerd advies. Dat blijkt uit onderzoek naar de rekenmethoden van stemhulpen, dat binnenkort wordt gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Acta Politica. Het onderzoek is uitgevoerd door de politicologen Martin Rosema (Universiteit Twente, vakgroep Bestuurskunde) en Tom Louwerse (Trinity College Dublin).

In hun onderzoek brachten Louwerse en Rosema de verschillende rekenmethoden die stemhulpen gebruiken in kaart. Vervolgens analyseerden zij het effect van die methode op de uitslag van de test. Ze gebruikten hiervoor de antwoorden van 4,2 miljoen gebruikers van StemWijzer, de populairste stemhulp in Nederland, bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2010. Voor een willekeurige steekproef van 10.000 kiezers analyseerden de politicologen of kiezers met een andere rekenmethode hetzelfde advies zouden hebben gekregen. Dat bleek vaak niet het geval te zijn: bij andere gangbare methoden zou een meerderheid van de kiezers een ander advies hebben gekregen.

Verrast door sterke effect

De onderzoekers waren verrast door het sterke effect van de rekenmethode. Rosema: “Uit eerder onderzoek van collega’s in Antwerpen wisten we al dat de selectie van de stellingen sterk van invloed is op het advies dat een kiezer krijgt. We hadden wel verwacht dat de rekenmethode ook invloed had, maar dat het effect zó sterk was, had ik niet gedacht. Als we de antwoorden van StemWijzer zouden verwerken met de rekenmethode van Kieskompas, dan zou ongeveer 75 procent een ander advies krijgen. Met precies dezelfde stellingen. Dat is een gigantisch verschil.”

Louwerse en Rosema onderscheiden twee soorten stemhulpen in hun onderzoek: websites die elke stelling afzonderlijk meewegen in een score voor een partij en websites die partijen en kiezers op basis van hun standpunten in een zogenaamd ruimtelijk model plaatsen. StemWijzer, bijvoorbeeld, berekent hoe vaak een kiezer bij dertig stellingen hetzelfde standpunt heeft als een partij (“eens” of “oneens”) en presenteert daarna een rangorde van de partijen met de mate van overeenkomst. Er zijn meer websites die een dergelijke methode hanteren.

Andere stemhulpen, zoals Kieskompas, gebruiken de stellingen om politieke partijen en kiezers te plaatsen in een figuur met twee assen, bijvoorbeeld links/rechts en progressief/conservatief of pro-EU/anti-EU. Als StemWijzer deze rekenmethode had gebruikt, zou ongeveer driekwart van de gebruikers bij een andere partij zijn uitgekomen. Met de rekenmethode van het Zwitserse smartvote, dat stellingen verdeelt over zeven thema’s, zou ruim de helft van de kiezers naar een andere partij zijn verwezen. Dit bewijst volgens de onderzoekers dat de rekenmethode veel verschil maakt.

‘Kiezers worden misleid’

Kunnen we nu zeggen welke methode de beste is? Volgens Rosema was het doel van het onderzoek niet om een bepaalde stemhulp als beste aan te wijzen, maar heeft het onderzoek hem wel aan het denken gezet. “Mijn conclusie is dat stemhulpen die de resultaten presenteren met figuren zoals Kieskompas doet, kiezers misleiden. Kiezers denken dat zij het met de partij die in het plaatje het dichtst bij hen staat het meest eens zijn, maar vaak is dat niet zo. Er is dan een andere partij waar ze het bij meer stellingen mee eens zijn, maar door de rekenmethode wordt dat niet goed zichtbaar. Ik vind dat kiezers dan het verkeerde advies krijgen.” De onderzoeker benadrukt dat de kwaliteit van een stemhulp door meer factoren wordt bepaald dan de rekenmethode, maar dat het onderzoek toont dat dit wel een belangrijk aspect is.

Meer informatie

Het artikel waarin dit onderzoek wordt beschreven zal binnenkort worden gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Acta Politica. Tom Louwerse and Martin Rosema. “The Design Effects of Voting Advice Applications: Comparing Methods of Calculating Matches.” Acta Politica, forthcoming.
Het onderzoek van Rosema wordt uitgevoerd binnen het onderzoeksinstituut IGS van de Universiteit Twente.