Hof luidt einde gratis knipselkrant in

De gratis papieren knipselkrant behoort tot het verleden. Uit een arrest van het Hof Leeuwarden van 26 juli volgt dat kranten een voorbehoud kunnen maken ten aanzien van de overname van nieuwsberichten door anderen. Eerder werd aangenomen dat het maken van een voorbehoud alleen gold voor artikelen.

Auteurswet
Op grond van artikel 15 Auteurswet (Aw), de zgn. persexceptie, mogen (ruim gedefinieerde) media ‘nieuwsberichten en gemengde berichten’ van elkaar overnemen, zonder daar een vergoeding voor te betalen. Voor de betekenis van ‘nieuwsberichten en gemengde berichten’ werd in rechtspraak en literatuur doorgaans verwezen naar de betekenis die deze termen in het dagelijkse taalgebruik hebben. Aangenomen werd dat de categorie ‘nieuws­be­richten en gemengde berichten’ ruimer was dan enkel de zogenaamde onpersoonlijke geschriften van artikel 10 lid 1 sub 1° Auteurswet.

Het Hof Leeuwarden heeft nu bepaald dat dit niet zo is.

Nieuwsberichten en gemengde berichten
‘Het voorgaande betekent niet, anders dan de rechtbank heeft overwogen, dat artikel 15 lid 2 Auteurswet bij zo’n beperkte uitleg van het begrippenpaar “nieuwsberichten en gemengde berichten” volledig zinledig zou zijn. Berichten zonder eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker kunnen naar Nederlands recht immers voorwerp zijn van de Nederlandse geschriftenbescherming. Artikel 15 lid 2 Auteurswet heeft dus de functie dat dergelijke onpersoonlijke geschriften – die niet vallen onder de Auteursrechtrichtlijn – in het kader van de persexceptie mogen worden overgenomen ongeacht een mogelijk voorbehoud.’

Dit lijkt mij juist. Het volgt ook uit de totstandkomingsgeschiedenis van artikel 15 Aw. In eerdere versies van het aan artikel 15 Aw ten grondslag liggende artikel 10bis lid 1 Berner Conventie werden de nieuwsberichten en gemengde berichten ook genoemd. Bij de herziening van het internationale auteursrechtverdrag in 1908 zijn ze echter uit het auteursrechtelijke domein verbannen. Op grond van artikel 2 lid 8 BC genieten deze berichten geen auteursrechtelijke bescherming meer. De reden dat ze in artikel 15 nog worden genoemd, is dat deze werken in Nederland ingevolge de geschriftenbescherming worden beschermd.

Het Knipselkranten-arrest van 10 november 1995 lijkt met de uitspraak van het Hof Leeuwarden zijn gevolgen te hebben verloren. Volgens de Hoge Raad kunnen ook instellingen die niet kunnen worden beschouwd als een persorgaan in de dagelijkse betekenis van deze term van de uitzondering profite­ren, bijvoorbeeld een provincie. Ook heeft de Hoge Raad in het arrest de media waarin mag worden overgeno­men ruim geïnterpreteerd. Onder het begrip “tijdschrift” van artikel 15 Aw vallen naar het oordeel van de Hoge Raad ook knipselkranten.

Free flow of information
De Hoge Raad baseerde zijn ruime uitleg van artikel 15 op het naar zijn oordeel “met name” aan het artikel ten grondslag liggende beginsel van de free flow of information. Daarnaast heeft de Hoge Raad grote waarde toegekend aan de vermelding in de Memorie van Antwoord en de opmerking van toenmalig Minister van Justitie Korthals Altes tijdens de mondelinge behandeling dat (door de overheid verspreide) knipselkranten onder artikel 15 Aw vallen. De nadruk die de Hoge Raad in het Knipselkranten‑arrest op de free flow of information heeft gelegd, is volgens mij niet helemaal terecht. Uit de door geschiedenis van het aan artikel 15 Aw ten grondslag liggende artikel 10bis lid 1 Berner Conventie blijkt dat het vooral moet worden gezien als een soort solidariteitsartikel voor persmedia onderling. De bepaling werd van belang geacht voor kleine kranten met een beperkt budget.

Het Hof Leeuwarden laveert behendig langs het Knipselkranten-arrest:

‘Anders dan Provincie Flevoland stelt, biedt dit arrest evenmin steun voor de opvatting dat op grond van het in artikel 15 lid 2 Auteurswet neergelegde algemeen geldend rechtsbeginsel van free flow of infomation geen auteursrechtvoorbehoud kan worden gemaakt ten aanzien van auteursrechtelijk beschermde nieuwsartikelen. In dit arrest is door de Hoge Raad in rechtsoverweging 3.4 immers overwogen dat tegenover het algemeen belang van free flow of infomation de belangen van de auteurs van de betrokken artikelen beschermd worden door de mogelijkheid van het opnemen van een verbod op overneming.’

Het is de vraag of dit helemaal juist is. Daar waar op grond van het arrest van de Hoge Raad papieren knipselkranten ruim baan kregen, worden die door het arrest van het Hof Leeuwarden verboden.