[Podcast] Haroon Sheikh: “Digitalisering schudt de wereldverhoudingen op”

Europa wil onafhankelijker worden van Amerikaanse en Chinese techreuzen. Maar hoe realistisch is dat? In de eerste aflevering van de nieuwe podcast Made in Europe schetst Haroon Sheikh een beeld van de digitale machtsstructuren wereldwijd. Van zeldzame aardmetalen tot cloud-infrastructuur: waar staan we als Europa, waar liggen de kansen en waar is de urgentie het grootst?

“Digitalisering schudt de wereldverhoudingen op. We hebben een nieuwe manier nodig om de wereld in kaart te brengen om te begrijpen waar de machtsverhoudingen liggen,” aldus Haroon Sheikh. Hij is auteur van Atlas van de Digitale Wereld en een belangrijke denker als het om het hedendaagse digitale landschap gaat. Hij weet als geen ander complexe materie behapbaar te maken. Sheikh is bijzonder hoogleraar ‘Strategic Governance of Global Technologies’ aan de VU en daarnaast als senior wetenschapper verbonden aan de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid).

Van chips tot cloud

Het gesprek met Sheikh is bij vlagen bijna een hoorcollege dat het speelveld in kaart brengt, van grondstoffen en chips tot cloud en kunstmatige intelligentie. Die breedte is bewust gekozen om een compleet beeld te geven van het mondiale digitale landschap. In de volgende afleveringen zal er met andere gasten worden ingezoomd op specifieke onderwerpen. De rode draad bij alle gesprekken is, hoe wordt Europa digitaal soeverein?

Wake-up call

In Europa is nog veel werk te verzetten, volgens Sheikh. Decennialang leunden we comfortabel op Amerikaanse tech en goedkope Chinese productie, en die realiteit breekt ons nu op. Sheikh wijst op onze digitale afhankelijkheid – van Chinese zeldzame aardmetalen tot Taiwanese chips en Amerikaanse cloudservers – die Europa kwetsbaar maakt.

Recente geopolitieke schokken zijn een extra wake-up call. Toen China kort geleden dreigde de export van kritieke mineralen te beperken als reactie op Amerikaanse sancties, was het effect daarvan gelijk voelbaar – ook in Europa. De oorlog in Oekraïne heeft duidelijk gemaakt hoe essentieel bijvoorbeeld Elon Musks Starlink-satellieten zijn voor communicatie – en hoe ongemakkelijk het is als een privébedrijf, dat ook nog eens Amerikaans is, die levensader beheert.

Kritieke technologieën

Toch houdt Sheikh geen doemverhaal. Hij ziet juist veel kansen voor Europese digitale soevereiniteit. Hij benadrukt dat soevereiniteit geen absolute toestand is, maar gradueel: het gaat om de mate van zeggenschap die je zelf hebt. Volledig onafhankelijk wordt Europa nooit – zelfs de VS en China blijven op punten van elkaar afhankelijk. Maar Europa kan wél zorgen dat het keuzevrijheid heeft en kritieke technologieën in eigen hand houdt.

Sheikh inventariseert per laag waar Europa sterk staat en waar niet. Een van de grootste troeven is ASML, monopolist in geavanceerde chipmachines. Maar op andere lagen lopen we achter. Met name de cloudlaag noemt Sheikh onze “Achilleshiel”.

“Er is geen Europese speler in de top 10 van cloudproviders”, constateert hij. Het resultaat is dat Europese data massaal bij derden staat, wat niet alleen veiligheidsrisico’s meebrengt maar ook betekent dat we achteropraken bij data-gedreven innovaties.

Groots denken

“Soms hoor je: moeten we de cloud dan maar opgeven. Dat zou ik niet doen,” zegt hij. De cloud is verweven met andere innovaties, zoals AI. Hij pleit voor groots denken, waarbij bijvoorbeeld Europese telecomproviders samenwerken in een gezamenlijk cloud-initiatief. Het komt neer op regie nemen: durven kiezen voor eigen technologie, samenwerking in Europa, en slimme regelgeving die big tech aan banden legt.

Als het gesprek met Haroon Sheikh één ding duidelijk maakt, dan is het wel dat Europa op een kruispunt staat: nu handelen, of straks onherroepelijk achterop raken…

Made in Europe is nu te beluisteren in je favoriete podcast-app.