‘Innovatie is een mentaliteitsproblematiek’

Ondernemerschap telt zwaarder voor innovatie dan kapitaal of fundamentele kennis. Dat concludeert adviesbureau Twynstra The Bridge uit een onderzoek onder 297 bedrijven naar product- en dienstinnovatie.

Van de bedrijven die meewerkten aan het Twynstra-onderzoek beschouwt de helft innovatie als een topprioriteit. De andere helft geeft voorrang aan kostenbesparingen. Vooral de chemische sector, de machine- en apparatenbouw en de voedingsmiddelenindustrie vinden innovatie belangrijk. De dienstverlenende sectoren geven innovatie minder prioriteit.

Als grootste belemmering voor innovatie wordt het onzekere economische klimaat genoemd. Dat wekt geen verrassing. Op de tweede plaats staat echter de geringe veranderbereidheid van afnemers en als nummer drie wordt het gebrek aan innovatiecultuur genoemd. Gebrek aan durfkapitaal en onvoldoende fundamenteel onderzoek staan onderaan in de lijst van belemmeringen, terwijl dit nu juist de lobbythema's bij uitstek zijn getuige de artikelen die de opiniepagina's van de kranten al jarenlang opluisteren. Overigens zijn dit gemiddelden en is het gebrek aan fundamenteel onderzoek voor bijvoorbeeld de chemische industrie wel de grootste belemmering.

Directeur Radboud de Groot van Twynstra The Bridge is niet verbaasd over de uitkomsten. Is het niet opvallend dat gebrek aan geld en fundamentele kennis minder vaak als belemmering genoemd worden dan ondernemersgeest?
"Ik loop al twintig jaar mee op innovatiegebied, en het verbaast mij helemaal niet. In de basis is innovatie een mentaliteitsproblematiek. Niet alleen de betrekkingen tussen overheid en bedrijven, maar ook de taken en verantwoordelijkheden binnen bedrijven zijn overgereguleerd. Afwijkingen worden niet meer getolereerd en dat is dodelijk voor innovatie."

Wat te doen?
De Groot: "Bedrijven moeten niet alleen brave rakkers aannemen, maar ook mensen die echt iets willen. Via het waarderingssysteem moet ondernemerschap binnen de onderneming beloond worden. Zowel bij de verantwoordelijke manager als bij de medewerker. Verder moet de top van een bedrijf risico's durven nemen, en experimenten uit de wind houden zodat ze tot bloei kunnen komen. Dat kan spanning opleveren met de aandeelhouderswaarde, maar op termijn zijn aandeelhouders ook bij innovatie gebaat."

Is de Nederlander überhaupt wel ondernemend?
"Ja, we worden getraind om mondig en zelfstandig te zijn, en dat stimuleert innovativiteit. Het probleem is alleen dat deze eigenschappen aangewend worden om carrière te maken binnen een bedrijf, om het de baas naar de zin te maken. De zelfstandigheid wordt niet gebruikt om van het pad af te wijken. En dat is een strategie die voor werknemers loont, dus ik kan niemand ongelijk geven."

Innovatie wordt vaak geassocieerd met patenten op producten. Hoe kan het dat de dienstensector veel minder dan de industrie waarde hecht aan innovatie?
"Bij de industrie is het heel verklaarbaar dat ze onderscheidende producten willen hebben, en daar ook research naar doen. Maar ook in de industrie zie je veel risicomijdend gedrag, waarbij de top bepaalt wat er gebeurt op basis van te verwachten resultaat. Het probleem in de dienstensector is dat een nieuwe dienst erg snel gekopieerd wordt. Toch vinden er veel vernieuwingen plaats die misschien niet meteen als innovatie geboekstaafd worden. Derivaten in de financiële wereld kunnen even innovatief als een nieuw soort plastic zijn, maar omdat plastic tastbaar is wordt dat eerder als innovatie gezien."

Voor de Innovatiemonitor 2003 sprak Twynstra The Bridge met 297 middelgrote en grote bedrijven uit alle sectoren. Twynstra vroeg of innovatie een belangrijk strategisch thema is, hoe bedrijven innovatie managen en wat de innovatieprestaties precies zijn. De vragen werden beantwoord door marketing-, product-, R&D-, en business development managers.