Is breedband rendabel?

De toekomst van breedbandtoegang tot internet – via welke toegangsweg dan ook – is in de eerste plaats een economisch vraagstuk. Aan de aanbodzijde staat het bedrijf, dat een antwoord moet vinden op de vraag of het aanbieden van de dienst rendabel is. Aan de vraagzijde vinden we de consument, die behoefte heeft (of zal moeten krijgen) aan de nieuwe diensten.

Het is niet eenvoudig een beeld te krijgen van de economische aspecten van breedbandinternet. De breedbandaanbieders doen er het stilzwijgen toe als zij gevraagd worden naar hun businessmodellen. Van welke aannames gaan ze uit, hoeveel zullen consumenten aan extra diensten besteden, wanneer wordt het break-evenpunt verwacht? Het wordt niet onthuld. Officieel omdat zij de concurrenten niet wijzer willen maken dan zij al zijn. Maar de vraag is of de ondernemingen zelf nog geloven in hun modellen, nu de grond onder de aannames in de afgelopen acht maanden zo is gaan schudden.

Waar de voorkeur van consumenten ligt, is al evenmin duidelijk zichtbaar. Vanwege de jonge geschiedenis van kabel en adsl is dit moeilijk af te leiden uit feitelijke cijfers. Verschillende onderzoeksbureaus en analisten van banken hebben hun eigen ramingen, maar baseren zich daarbij ook weer op (interne) onderzoeken van de telecommaatschappijen. Voorspellingen rond umts zijn helemaal vergezocht en blijven beperkt tot enquêtes naar voorkeuren, waarbij de 'als-vragen' de overhand hebben ('als het mogelijk zou zijn om vandaag via umts mobiel te internetten, zou u dat dan willen? En als u hiervoor fl 80 per maand zou moeten betalen, zou het dan nog steeds willen?').

Bovendien zijn de bedrijfsmodellen rond breedbandinternet, inclusief hun projecties voor de komende jaren, in het afgelopen jaar drastisch gewijzigd. Noodgedwongen, omdat de internethype tot een einde is gekomen en de hooggespannen verwachtingen van de winstmogelijkheden daarmee drastisch zijn ingeperkt. In samenhang daarmee zijn de aandelenkoersen gedaald en als gevolg daarvan zien de bedrijven hun financieringsmogelijkheden afgesneden. De onduidelijkheid voor de buitenwacht is daardoor alleen maar groter geworden en de bereidheid om openheid van zaken te geven, is volledig verdwenen.

Problemen

Onverwachte problemen confronteren de telecomaanbieders in de nieuwe situatie. Voor een basisaansluiting adsl wordt door particulieren nu nog honderd gulden per maand betaald. De verwachting is altijd al geweest dat dit bedrag bij toenemende concurrentie snel zal dalen. Het aanbieden van extra diensten tegen betaling moet de dienst op lange termijn rendabel houden, door andere geldstromen aan te boren. "Op de vraag 'Maar hoe dan?' antwoordden we in januari vorig jaar: via het aanbieden van eigen content via internet," aldus Taco Titulaer van kpn, "en iedereen knikte begrijpend. Als je nu met zo'n antwoord komt, krijg je heel veel extra vragen: hoezo content, waar denk je het mee te verdienen?"

Kpn mikt met adsl op een open model, waarbij het bedrijf de dienst via verschillende toegangsproviders aanbiedt. Maar wie vraagt naar het precieze businessmodel van het voormalige staatsbedrijf, krijgt nul op het rekest. Titulaer van Investor Relations van kpn zegt dat zijn afdeling de cijfers ook niet heeft gekregen van de operationele afdelingen en die dus ook niet beschikbaar kan stellen aan analisten.

Begin december heeft kpn wel inzicht gegeven in de problemen rond de 'uitrol' van adsl. Het aanvankelijk enthousiaste groeipad (100.000 aansluitingen in 2000) is door storingen en leveringsproblemen teruggebracht tot realistischer proporties (60.000 in het eerste kwartaal 2001), terwijl er eind 2000 feitelijk nog maar 9000 gebruikers waren aangesloten.

Ook bij Chello is men niet bereid in te gaan op vragen over toekomstverwachtingen en het tijdstip van verwachte winstgevendheid. Bij Chello speelt mee dat de dienst zou fuseren met de Europese activiteiten van @Home en dat de toekomstplannen daarop waren afgestemd. Maar de fusie is mislukt en Chello oriënteert zich opnieuw op de toekomst. Gezien de moeizame financiële situatie waarin moeder upc zich bevindt, worden ook hier de deuren gesloten gehouden.

Voorspellingen

Terwijl de Nederlandse ondernemingen op dit moment worstelen met hun businessmodellen, zitten onderzoeksbureaus niet stil en slagen zij erin om op Europees niveau (met hulp van de verschillende buitenlandse telecomondernemingen) wel degelijk redelijk onderbouwde voorspellingen te doen. Zo meldde Forrester in juli vorig jaar een sterke opmars van adsl te verwachten. In Nederland zal volgens het bureau in 2005 zelfs 28 procent van de bevolking toegang hebben tot breedbandinternet. adsl zal hierbij in Europa een veel grotere rol spelen dan kabel, met als belangrijkste oorzaak dat telefoonlijnen nu eenmaal bij veel meer huizen binnenkomen dan tv-kabels. Ook technisch zou adsl in het voordeel zijn omdat er voor geavanceerde content meer (upstream)snelheid nodig is dan kabel kan bieden.

De zakenbank Lehman Brothers verwacht dat de Europese dsl-markt in 2002 een omvang zal hebben van twee miljard euro. Dit betreft dan alleen het bedrag dat gemoeid is met het verkrijgen van toegang, voor de zakelijke én particuliere markt. In 2004 is dat viervoudigd tot acht miljard en in 2010 opnieuw tot 32 miljard euro. Die sterke opmars zal gepaard gaan met een forse prijsdaling. In de meeste Europese landen zal de prijs per aansluiting volgens Forrester eind 2002 gedaald zijn tot circa fl 65 per maand. De toenemende concurrentie tussen kabel en adsl zal ook in het prijsbeleid zichtbaar worden. kpn rekent er overigens op dat de isp's die adsl aanbieden, hierin de eerste stap zullen nemen. Het maandbedrag van honderd gulden wordt nu nog gebroederlijk gedeeld tussen isp en kpn. Ook de prijs van modems zal fors dalen.

In Europa zal de gemiddelde omzet per adsl-klant in de komende vijf jaar met meer dan zestig procent afnemen, zo verwacht Lehman. De prijsdaling per megabit zal nog veel groter zijn, omdat de gemiddelde bandbreedte per klant naar verwachting zal verdubbelen. In deze strijd verwachten de analisten van de Angelsaksische zakenbank dat op lange termijn de aanbieders van adsl die zelf toegang bieden, het beste businessmodel hebben omdat zij een hoge toegevoegde waarde hebben. Deze categorie aanbieders staat er beter voor dan de pure 'wholesale'-aanbieder die alleen de adsl-infrastructuur biedt en kent een kortere terugverdientijd. Deze situatie bestaat in Nederland nog niet echt, want kpn biedt zowel infrastructuur als toegang via de merken Planet, xs4all en Het Net. Als de grens van tien procent breedbandpenetratie uiteindelijk bereikt is, duurt het nog maar een half jaar voordat de noodzakelijke extra investeringen voor een nieuwe klant zijn terugverdiend.

Winnaar

De hegemonie van de kabel op het breedbandterrein zal door de opkomst van adsl tot een einde komen, zo is de verwachting van Forrester. adsl zal over een paar jaar definitief de winnaar blijken te zijn. Onderzoeker Lars Godell van Forrester onderbouwt deze conclusie met verschillende argumenten. In de eerste plaats zal er volgens hem heel erg veel geld nodig zijn om de inspanningen in marketing, backbone-verbindingen en servers te betalen. "Als toegangsproviders het mogelijk willen maken dat eenzesde deel van Europa de laatste Big Brother-show via breedband kan zien en via Napster files kan uitwisselen, dan zullen de kosten exploderen", aldus Godell. Grote telecomondernemingen kunnen die kosten gezien de omvang van hun adsl-klantenbestand dragen, maar kabelbedrijven vermoedelijk niet.

De beschikbaarheid van mobiele dienstverlening is volgens Godell eveneens een kritische factor in de strijd tussen kabel en adsl omdat de toegang tot internet nu eens mobiel en dan weer via een vaste verbinding gelegd zal worden. Tenslotte zal de merknaam belangrijk zijn in de strijd om de hegemonie. Grote adverteerders, contentproviders en ecommercepartijen zullen alleen voor beide kanten lucratieve samenwerkingsovereenkomsten wllen sluiten met partijen die een sterke merknaam hebben, voldoende kritische massa en een massale toegang tot huishoudens.

Met de aankomende concurrentiestrijd tussen kabel en adsl zal er sprake zijn van een versnelde prijserosie. Nieuwe inkomsten uit ecommerce, advertenties en amusement zullen hier tegenwicht aan moeten bieden. Tegelijkertijd vormt die content een aanjager voor de verdere verspreiding van adsl en kabel. Films, muziek, spelletjes en pornografie, zullen heel belangrijk zijn in dat offensief.

De settopboxen die Chello/upc dit jaar introduceert, maken het mogelijk dat ook het kabelkanaal voor nieuwe mogelijkheden gebruikt kan worden. Bert Siebrand, analist bij sns Securities in Amsterdam, is ondanks de concurrentie van adsl en de technische problemen, optimistisch over de mogelijkheden van internet via de kabel. Hij ziet goede kansen, onder meer voor internet en e-mail via de televisie. "Vergeet niet dat 45 procent van de bevolking nog nooit een pc heeft aangeraakt. Als je op tv een aantal internetdiensten aanbiedt, zoals een simpele homepage, e-mailservice, dan kan dat makkelijk worden uitgebreid met een bestelservice." Nog dit jaar wil Chello deze diensten aan gaan bieden.

Siebrand denkt niet dat internet via de kabel volledig het onderspit zal delven door adsl of mogelijke nieuwe technieken. "Je ziet dat de ontwikkeling op alle terreinen doorgaat. Wie weet wat er over tien jaar via de kabel mogelijk is. Vijf jaar geleden werd geroepen dat mobiele telefoon nooit zo snel kon zijn. Ik verwacht dat verschillende systemen naast elkaar zullen bestaan. Iedere techniek heeft zijn voor- en nadelen, inclusief prijs en positionering. Schrik niet. Ik weet dat het voor sommige mensen net vloeken is, maar volgens mij zal zelfs aan dial-up verbindingen behoefte blijven bestaan."

Alternatieven

Buiten kabel en adsl doemen aan de toekomstige horizon nog heel veel andere alternatieve breedbandtoegangstechnieken op. Het belangrijkste, maar in ieder geval meest besproken, alternatief is de mobiele toegang via umts. Waar de businessmodellen van kabel en adsl door de providers schuchter verborgen worden gehouden, is dat met umts nog veel sterker.

"Bij umts is de toekomst en het businessmodel nog deels een raadsel voor de telecomoperators zelf", zegt Sven Maltha van Dialogic, schrijver van het onderzoek Breedbandmonitor. Toch zal de volgende Breedbandmonitor, die op dit moment gemaakt wordt (in opdracht van de Vecai), voor het eerst dieper ingaan op de bedrijfseconomische aspecten van de spelers op de breedbandmarkt.

Umts roept bij verschillende analisten negatieve reacties op, vooral omdat de telecombedrijven zich diep in de schulden moeten steken om de licenties aan te schaffen. "Niet alleen wordt er een initieel miljardenverlies geleden, maar de financieringskosten zijn gigantisch", aldus Bert Siebrand, die in een eerste voorzichtige raming uitkomt op rentelasten voor kpn van 1 miljard gulden per jaar, over enkele jaren. "Op dat moment heb je nog te weinig omzet en tot 2008 of 2009 gaat zo'n bedrag er elk jaar uit. Ik vraag me soms af of er voor de umts-licenties niet eerst geboden is en pas daarna de spreadsheets zijn opgezet."

Ook over de werkelijke vraag naar umts komen steeds meer twijfels naar buiten. Siebrand: "Je vraagt je af hoeveel procent van de bevolking bereid is 1000 euro per persoon te betalen aan umts. Het eventuele succes van umts wordt daarmee ook een koopkrachtverhaal. Maar ach, wie weet. Om een beetje leuk mobiel te kunnen gamen met de buurkinderen, moet je toch minstens full colour contact hebben."

Godell van Forrester gooide begin januari een steen in de vijver door te voorspellen dat umts in feite de nagel aan de doodskist zal worden van de telecomondernemingen. Teruggang in de algemene mobiele telecommarkt zal echter niet kunnen worden opgevangen door de sterke toename van het mobiele gebruik van internet. Umts-investeringen kunnen volgens Godell daarom niet worden terugverdiend. Hij voorspelt een sterke verslechtering van het bedrijfsklimaat, faillissementen van telco's en pas een herstel in 2013. Het beeld dat hij schetst is dramatisch: aandeelhouders die overheden, bedrijven en banken voor het gerecht dagen vanwege de hoge licentiekosten en een crash op de obligatiemarkt als telecomondernemingen niet meer aan hun rentebetalingen kunnen voldoen.

Kostenplaatje

Terwijl umts nog vier jaar verwijderd in de toekomst ligt, zijn glasvezelnetwerken en wireless local loops al wel binnen technologisch handbereik. Wie het kostenplaatje in ogenschouw neemt, ziet echter direct dat deze alternatieven op dit moment nog geen concurrenten van de massaproducten kabel en adsl vormen. Eind september vorig jaar schatte Lehman de kosten van een adsl-lijn op twintig procent van de kosten van een wireless local loop- of glasvezelverbinding. Op de gespecialiseerde (zakelijke) markt zal het toepassen van deze technieken waarschijnlijk wel gemeengoed worden. Waar het aanleggen van glasvezelnetwerken te ingewikkeld of te duur wordt, zal het laatste gedeelte van de transmissie kunnen worden verzorgd via een wireless local loop. Satellietverbindingen en transmissie over elektriciteitskabels zijn op dit moment nog technisch onvolkomen voor werkelijke breedbandtoepassingen en worden in de markt niet breed genoeg gedragen om ze rendabel te laten zijn. E

Frans Gunnink is directeur van Quality Source advies en publicaties