Politieke Lego

Voormalig minister Van Boxtel heeft met het plan De Digitale Delta in 1999 de aanzet gegeven voor een kenniseconomie. Inmiddels hebben veel gemeenten een informatieve website. Diverse ministeries hebben ervaring opgedaan met de één-loket-gedachte; een klant stelt een vraag bij een overheidsloket en krijgt ook een bijpassend antwoord, zonder te weten welke overheidsinstanties daar intern bij betrokken zijn. Van Boxtel heeft ook gezorgd voor een digitale infrastructuur. Aangewezen Trusted Third Party's (TTP) kunnen nu digitale paspoorten uitgegeven, waarbij de identiteit gegarandeerd wordt. Een wetwijziging ligt sinds vorig jaar februari klaar om goedgekeurd te worden. Met dit wetvoorstel wordt een invulling gegeven aan de Europese richtlijn om de digitale handtekening gelijk te stellen aan de fysieke handtekening. De digitale zandweg is inmiddels geasfalteerd en is klaar voor gebruik.

Voor de verkiezingen in januari en maart hebben burgers zich kunnen verdiepen in politieke partijen door de beschikbare informatie op het internet. In onze geïndividualiseerde samenleving wordt onze politieke mening altijd afgerond op een partijprogramma. Politiek en statistiek gaan om die reden ook niet samen. In de statistiek is een vroegtijdige afronding van een tussenresultaat een doodszonde en leidt tot onzinnige uitslagen. Wat zegt dit over ons kiesstelsel? Zolang de gevolgen van dit kiesstelsel niet zichtbaar zijn, wordt dit niet veranderd. Toch bewerkstelligt internet een politieke verandering.

Een soort "warenonderzoek" in de politiek was voor burgers bijna onmogelijk. Het was een te hoge drempel om alle politieke programma's met elkaar te vergelijken. Tegenwoordig kan de keuze voor een politieke partij gefundeerd worden door partijstellingen te toetsen aan een persoonlijke mening via diverse stemwijzers. Deze informatievoorziening brengt een beweging op gang die mensen tot een nieuw bewustzijn brengt.

Zo blijkt bijvoorbeed dat een verstokte CDA-kiezer een geheel andere partij zou moeten stemmen als hij zijn mening gerepresenteerd wil zien in het parlement. Los van de betrouwbaarheid van de verschillende stemwijzers, kan geconcludeerd worden dat de kiezer meer in staat is een gefundeerde stem uit te brengen door het gebruik van een stemwijzer. Bij het gebruik van een stemwijzer ontstaat tegelijkertijd het bewustzijn bij de kiezer wat hij of zij al die voorbijgaande jaren heeft ontbeerd; informatievoorziening op maat. Het gat tussen een kiezer en de volksvertegenwoordiging wordt opeens tastbaar. Hierdoor wordt de kiezer mondiger en ontstaat vanzelf de vraag of de politiek om die reden ook niet klantgericht moet worden, net als iedere andere dienstverlener?

Als stemwijzers dit bewustzijn op gang brengen, dan ligt elektronisch stemmen in het verlengde daarvan. Elektronisch stemmen past namelijk heel goed in de ontwikkeling van een kenniseconomie. Een voorwaarde voor digitaal stemmen is een infrastructuur waarvoor de uitgifte van een digitaal paspoort en/of stembewijs noodzakeijk is. Deze digitale identiteit kan – als neveneffect – voor het bedrijfsleven aanzet geven voor innovatie op gebied van digitale dienstverlening.

De provinciale verkiezingen van 11 maart 2003 hadden bij uitstek de proeftuin kunnen zijn voor elektronisch stemmen. Burgers zouden bijvoorbeeld elektronisch "verrijkt" kunnen stemmen. Met "verrijkt" stemmen wordt aanvullende informatie bedoeld rondom de partijlijst met kandidaten. Burgers kunnen bij het uitbrengen van een stem geholpen worden door voorlichting. Het is namelijk niet elke burger duidelijk wat er op provinciaal niveau speelt, laat staan welke personen daar werkzaam zijn. Als de provincie zo'n project wil optuigen dan is de medewerking nodig van gemeenten voor het ontsluiten van gemeentelijke kiesregisters. Er bestaat namelijk nog geen provinciaal of landelijk kiesregister. Als neveneffect hadden alle gemeentelijke kiesregisters in betreffende provincie ontsloten kunnen worden voor andere doeleinden.

Elektronisch stemmen op landelijk- en provinciaal niveau laat nog op zich wachten. Hierdoor is de kans groot dat de eer – voor het eerst geslaagde officiële experiment met elektronische stemmen – naar een innovatieve gemeente gaat. Een elektronisch referendum is een laagdrempelig manier om te weten te komen wat er onder inwoners van een gemeente werkelijk speelt. Hiervoor zijn inmiddels geen grootschalige ICT-projecten meer nodig; hoogstens een goed uitgewerkt plan van aanpak en de selectie van de juiste partijen. Op internet zijn veel 'lego-blokken' reeds ontwikkeld. Voor een referendum op gemeentelijk niveau zijn nodig: een kiesregister, een goedkeuring van de kiesgerechtigde voor digitaal gebruik, een informatiezuil in openbare gelegenheden om zodoende alle inwoners in de gelegenheid te stellen, een website op een veilig platform en een goede voorlichting. Het is nu slechts een kwestie van doen.

Gerco Kanbier is consultant in de Publieke Sector Group van DCE Consultants , een internationaal en onafhankelijk managementadviesbureau gespecialiseerd in informatietechnologie. e-mail: dce@dceconsultants.com.