Requiem voor de informatiemakelaar

Door Christiaan Alberdingk Thijm

Kan je een internet zoekmachine het zoeken verbieden? Vraag het mijn tante Thea en het antwoord luidt nee, natuurlijk niet. Zoekmachines vormen, net als hyperlinks, de ruggengraat van het internet. Maar mijn tante Thea heeft nog nooit van het databankenrecht gehoord. Dit nieuwe intellectuele eigendomsrecht vormt een reële bedreiging voor de zoekmogelijkheden op internet.

De president van de Rechtbank in Den Haag kent het databankenrecht wel. Hij oordeelde in een geschil tussen de Nederlandse Vereniging van Makelaars (nvm) en De Telegraaf, dat de zoekmachine El Cheapo van de krant inbreuk maakt op het databankenrecht van de nvm. Eind december 2000 heeft het Hof Den Haag deze uitspraak godzijdank vernietigd, maar de cyberrust is daarmee niet teruggekeerd. De zaak toont aan dat de informatievrijheid op internet behoorlijk de weg kwijt kan raken dankzij het databankenrecht.

Wat was er aan de hand? De Telegraaf is eigenaar van El Cheapo, waarmee prijzen kunnen worden vergeleken. Onder meer de prijzen van huizen. De gebruiker van El Cheapo vult een aantal criteria in, zoals plaats en prijsklasse, en de zoekmachine speurt bestanden op internet af op zoek naar de beste koop. De nvm die via haar site het grootste woningenbestand op internet openbaar maakt, was daar niet gelukkig mee en probeerde via de rechter een verbod af te dwingen. Zij beriep zich daarbij op haar databankenrecht op het nvm-bestand.

Het databankenrecht is een nieuw speeltje van de content industrie. Het biedt bescherming aan de investering in een verzameling informatie, die niet origineel genoeg is om door het auteursrecht beschermd te worden. Bijvoorbeeld een woordenboek, of een verzameling hyperlinks. Net als zoveel wetgeving uit de Brusselse koker is ook het databankenrecht volstrekt onbegrijpelijk.

Wat te denken van de definitie van een databank? Volgens de Nederlandse implementatiewet is een databank "een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen die systematisch of methodisch geordend en afzonderlijk met elektronische middelen of anderszins toegankelijk zijn en waarvan de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigt van een substantiële investering".

Bent u er nog? Mijn tante Thea merkte op dat haar servies in de vaatwasmachine volgens deze definitie een databank is. Immers: een verzameling zelfstandige elementen (borden, kopjes), die systematisch geordend (in de rekjes) en afzonderlijk toegankelijk zijn en getuigen van een substantiële investering (tante Thea eet van porselein).

Bij de introductie van de Nederlandse Databankenwet in juli 1999 heeft Minister van Justitie Korthals opgemerkt dat de rechter maar moet uitmaken wat een databank precies is. Uiteraard hebben allerlei rechtsgeleerde vakbroeders zich likkebaardend op de definiëring gestort. De meningen zijn verdeeld over de vraag wanneer er sprake is van de vereiste substantiële investering. Is dat ook het geval wanneer de gegevens van de verzameling niet meer zijn dan een spin-off van de hoofdactiviteit van de producent? Het spoorwegboekje van de ns bijvoorbeeld.

De uitspraak van het Hof Den Haag leert nu dat dergelijke spin-off databanken geen bescherming toekomen. Onduidelijk blijft waar de grens tussen een zelfstandige en afgeleide activiteit precies ligt. Er zal in ieder geval een aanzienlijke, zelfstandige investering moeten zijn gemaakt in de totstandkoming van de databank.

Verontrustend is dat het Hof niet heeft bepaald dat zoeken in een databank die wel onder het databankenrecht valt, is toegestaan. Onduidelijk blijft of De Telegraaf ook van het Hof gelijk zou hebben gekregen als de nvm-database wel had getuigd van een substantiële investering. De president van de Rechtbank oordeelde in eerste instantie dat het door El Cheapo overnemen van slechts 10 van de 45.000 nvm-records inbreukmakend was. Dat nvm daarbij geen schade werd toegebracht, was voor dat oordeel niet van belang.

In de Verenigde Staten kent men het databankenrecht (nog) niet. De Amerikanen zijn terecht niet overtuigd van de economische noodzaak voor de bescherming van informatie door dit lijstjesrecht. Zij erkennen bovendien de bedreiging die het vormt voor de informatievrijheid. Marci Hamilton, hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan New York University, zegt het als volgt: "Commodifying bits of information will cripple the robust marketplace of expression, deter the creation of creative works, and violate the Constitution in a number of respects." Mijn tante Thea had het niet beter kunnen zeggen.

Christiaan Alberdingk Thijm is internetjurist bij Lawformation