Open access leidt tot oneerlijke verdeling publicatiekosten

Onderzoeker Jacintha Ellers roept op tot een meer kritische houding over het betaalmodel van open access: “De publicaties in megatijdschriften zijn veel vaker afkomstig uit minder ontwikkelde landen, die daarmee het geld leveren voor Westerse publicaties in prestigieuze tijdschriften. Het is een vorm van academisch imperialisme, dat is nooit de bedoeling geweest van open access”.

Ellers en haar mede-onderzoekers leggen de reden voor deze ongelijkheid bij het twee-sporen systeem van veel wetenschappelijke uitgevers. Deze uitgevers produceren megatijdschriften, zoals PLoS ONE en Scientific Reports, waarin een groot gedeelte van de aangeboden artikelen geaccepteerd wordt. Daarnaast publiceren ze prestigieuze tijdschriften, zoals Science, Nature en PloS Biology, waarin slechts een select deel van de aangeboden artikelen verschijnen. De megatijdschriften zijn winstgevend, omdat het bedrag dat wetenschappers betalen voor publicatie hoger is dan de werkelijke kosten van de publicatie. Hiermee worden de veel duurdere prestigieuze tijdschriften gefinancierd, zodat deze auteurs maar een schijntje van de kosten betalen.

Overheid en onderzoeksfinanciers eisen tegenwoordig dat onderzoek gefinancierd met publieke middelen bij voorkeur wordt gepubliceerd in open access tijdschriften. In deze tijdschriften worden de kosten van publicatie vooraf betaald door wetenschappers en hun universiteiten, en hebben alle lezers vrij toegang hebben tot onderzoeksresultaten. Het onderzoek laat zien dat dit betaalmodel van open access publiceren mondiaal tot een oneerlijke verdeling van publicatiekosten leidt. Ellers: “Publicatiekosten moeten transparant zijn voor auteurs en subsidiegevers, en afgestemd zijn op de ware kosten van publicatie.”

Ook in het nieuwe regeerakkoord wordt gestreefd naar deze vorm van open access, maar volgens de auteurs zou de nieuwe regering hier van af moeten stappen.