‘Innovatie gaat niet over uitvinden maar toepassen’

“Innovatie gaat niet over nieuwe ideeën. Mensen hebben ideeën zat. In werkelijkheid gaat het om hoe je met bestaande dingen omgaat in nieuwe situaties”. De Amerikaanse professor in archeologie Michael Shanks deelt zijn kritische visie op vernieuwingen met Emerce.

"Ik onderzoek de grensgebieden van waar mensen, dingen en gemeenschappen samen komen. Waar zitten de marges in de periferie? Daar ligt mijn belangstelling. Dat heeft natuurlijk te maken met innovatie. Archeologie gaat immers over ontwikkelingen op de lange termijn, over onderzoek naar mensen en hun omgeving."

Michael Shanks is professor aan de vooraanstaande Amerikaanse Stanford universiteit. Van daaruit doet hij met het programma Metamedia onderzoek naar het historische snijvlak van archeologie en media.

Sinds kort is Shanks lid van de internationale raad van advies van de stad Rotterdam.

Emerce spreekt met de Brits klinkende Amerikaan ("Ik heb lang in Wales gewoond. Het dichtstbijzijnde dorp was kilometers van mijn huis verwijderd") over innovatie het digitale tijdperk. Shanks brengt opmerkelijke inzichten ter tafel in het historische Hotel New York te Rotterdam.

Geld drijft obsessie voor innovatie

"We denken vaak dat onze maatschappij snel verandert. Maar waarom veranderen mensen, producten en maatschappijen in de loop van de tijd? Voor het antwoord op die vraag zou je een beroep op de archeologie kunnen doen, maar overheden en financiële markten doen dat niet. Maar spreek eens met een product ontwerper. Die doet niet anders dan naar het verleden kijken, voor inspiratie".

Shanks stelt dat huidige maatschappijen veel kunnen leren door naar het verleden te kijken. Voor duiding.

Sprekend over innovatie en maatschappelijke vernieuwingen: "Er is tegenwoordig een heuse obsessie voor innovatie. Waarom? Omdat er veel geld mee wordt verdiend. Maar anders dan men vaak veronderstelt, leidt productinnovatie niet tot grote veranderingen. Te vaak zijn managers en boekhouders bij deze innovatieprocessen betrokken.

Als je echt wil weten wat innovatie is, moet je je afvragen waar ideeën en vernieuwingen vandaan komen. Het traditionele antwoord is dat een designer iets verzint. Het idee krijgt vervolgens ruimte om te groeien en daar vloeit, als het goed is, iets nieuws uit voort. Dat is de oude, gangbare gedachte.

Tegenwoordig kijken we daar anders tegen aan. Innovatie gaat niet over uítvinden, maar over toépassen Het gaat dus niet om nieuwe ideeën, maar het nieuwe toepassingen van zaken die je al weet en kent. Waarom je dat zou doen? Dat is een belangrijke vraag. Het antwoord is eenvoudig: een externe invloed zorgt ervoor dat je omgeving verandert. Door iets bestaands een nieuwe toepassingen te geven, ontstaat de innovatie."

Een van de belangrijkste externe omgevingsfactoren die wereldwijd verandert, is het klimaat. "Dat is óns probleem".

Philips-peertje als marketing voor stroomnet

De focus op innovatie die de westerse samenlevingen kenmerkt begon volgens Shanks zo’n 250 jaar geleden. "Met de industriële revolutie begon de kunstmatige innovatie. Het is opvallend om in die context te noteren dat we voor het eerst niet meer echt verbonden zijn met objecten. We zijn ervan onthecht geraakt. Weet je van je omgeving nog hoe hij is gemaakt? De meeste mensen niet. Dat komt omdat we onze eigen spullen niet zelf meer maken. We verbínden ons aan objecten.

Bekijk het vanuit breder perspectief. De échte innovatie rondom het vliegtuig was niet de vliegmachine zelf, maar de luchtvaartmaatschappijen die er rondom ontstonden. En niet de gloeilamp was de innovatie, maar de elektriciteitsmaatschappijen die voor stroom zorgden." De academicus omschrijft het Philips-peertje en Fokker-vliegtuig impliciet als hele grote, dure marketingmiddelen. Binnen dezelfde zienswijze zijn laptops en mobieltjes de marketingmiddelen voor draadloze datanetwerken.

"Innovatie gaat dus niet om uitvinden, maar om het toepassen van bestaande zaken in nieuwe situaties en, daarna, de toepassing daarvan in de economie. Een belangrijk verschijnsel bij innovatie is kruisbestuiving van verschillende culturen en omgevingen".

Shanks haalt de ontwikkeling van de computermuis aan als voorbeeld. "Het concept van de computermuis was al langer bekend. De uitvoering was echter zo duur als de productie van een halve computer. Pas toen ze de trackball in de cockpit van een vliegtuig zagen, ontstond het idee voor de muis met een balletje als besturing. Het idee voor de behuizing van de muis kwam van de vorm van een botervlootje. De innovatie ontstond uit de cross over, de toepassing van iets bestaands in een nieuwe context."

Niets nieuws onder de zon

"Een van mijn nieuwe onderzoeksgebieden is de wijze waarop we elkaar verhalen vertellen in de huidige, digitale samenlevingen. Daarvoor richt ik met collega’s een lab op in Schotland.

Je kunt je afvragen hoe internet onze levens heeft veranderd. De kern van internet is connectiviteit. De digitale wereld is, anders dan velen denken, heel tastbaar. Je hebt computers, laptops, mobiele telefoons, glasvezelverbindingen, et cetera. Wat is het verschil tussen draadloze communicatie nu en wijze waarop we vroeger de goden aanriepen? Het verschil ligt vooral in de mate waarop we communicatie besturen. Alhoewel, vroeger dacht men de goden ook te kunnen beïnvloeden.

In feite is er niet veel nieuws in de wijze waarop de communiceren. Wat wel wezenlijk anders is, is de latency. De tijd tussen het versturen en ontvangen van een bericht. Er is veel ruis. Tegenwoordig gaat het om het filteren van communicatie en andere signalen. De schaal van communicatie is tegenwoordig groter en compacter. Er is meer bandbreedte.

Uiteindelijk gaat het nog steeds om de vraag naar macht over communicatielijnen: wie heeft de toegang en controle over de media. Het is eigenlijk al eeuwen hetzelfde liedje: de zucht naar macht en controle".