‘AI op universiteiten is niet onvermijdelijk: verzet is mogelijk en noodzakelijk’

Sinds de bredere introductie van ChatGPT in december 2022 heeft AI een groot deel van de wereld veroverd, inclusief de academische wereld. Dit gebeurde grotendeels zonder veel tegenstand van politici, beleidsmakers en universiteitsbesturen, ondanks een groot aantal problemen rond AI-technologieën. In een nieuw artikel stellen onderzoekers van de Radboud Universiteit dat verzet tegen AI in de academische wereld zowel mogelijk als noodzakelijk is.

Het is niet de eerste keer dat universiteiten verstrikt raken in ontwikkelingen die achteraf als problematisch worden gezien, legt Olivia Guest uit, computationeel cognitiewetenschapper aan de Radboud Universiteit en hoofdauteur van het artikel. ‘Van verbrandingsmotoren tot tabak, universiteiten zijn in het verleden gebruikt om nu controversiële producten wit te wassen. Lange tijd wees de tabaksindustrie bijvoorbeeld op onderzoek dat zij aan universiteiten subsidieerde om te beweren dat tabaksproducten gezond waren.’

In hun artikel, een position paper die deze maand als preprint is gepubliceerd, waarschuwen de onderzoekers dat soortgelijke verwikkelingen zich nu voordoen met AI-technologie. ‘Veel academisch onderzoek naar AI wordt momenteel ook gefinancierd door de AI-industrie, wat het risico met zich meebrengt dat wetenschappelijke kennis wordt vertekend, vergelijkbaar met wat we in het verleden hebben gezien’, voegt Iris van Rooij, coauteur en hoogleraar computationele cognitiewetenschap aan de Radboud Universiteit, toe.

AI is niet onvermijdelijk
De onderzoekers leggen uit dat de huidige kritiekloze acceptatie van AI op het hoogste niveau van universiteiten eigenlijk in strijd is met wat de meeste studenten en medewerkers willen. ‘AI wordt vaak zonder echt debat of toestemming in onze klaslokalen en onderzoeksomgevingen geïntroduceerd’, zegt Van Rooij. ‘Het gaat niet alleen om het gebruik van tools zoals ChatGPT. Het gaat om de bredere invloed van de tech-industrie op hoe we lesgeven, hoe we denken en hoe we kennis definiëren.’

‘Uit onderzoek na onderzoek blijkt dat studenten deze kritische denkvaardigheden willen ontwikkelen, niet lui zijn en dat een groot deel van hen voorstander is van een verbod op ChatGPT en soortgelijke tools op universiteiten’, zegt Guest. Door zich uit te spreken, willen de onderzoekers laten zien dat de ‘onvermijdelijkheid’ van AI slechts een marketingframe is dat door de industrie wordt gepropageerd en dat verzet veel meer mogelijk is dan we vaak zien.

Verlies van vaardigheden van studenten
Guest, van Rooij en collega’s sommen in hun paper een groot aantal problematische aspecten van AI-technologie op. Deze variëren van milieukwesties (het gebruik van enorme hoeveelheden energie en grondstoffen) en illegale arbeidspraktijken (zoals plagiaat en diefstal van andermans geschriften) tot het risico van verlies van vaardigheden van studenten. Guest: ‘Het kritiekloos omarmen van AI kan ervoor zorgen dat studenten essentiële academische vaardigheden zoals kritisch denken en schrijven niet ontwikkelen. Als studenten leren door middel van automatisering, zonder te leren hoe en waarom dingen werken, zullen ze niet in staat zijn om problemen op te lossen wanneer er daadwerkelijk iets misgaat – wat vaak zal gebeuren, gezien de AI-output die we nu zien.’

De onderzoekers waarschuwen ook dat AI-technologie toekomstig onderzoek kan schaden en de verspreiding van verkeerde informatie in de hand kan werken. ‘In slechts een paar jaar heeft AI de verspreiding van onzin en leugens enorm versneld. Het is niet in staat om echt, kwalitatief academisch werk te produceren, ondanks wat sommigen in de AI-industrie beweren. Als onderzoekers en als universiteiten moeten we duidelijker zijn in het weerleggen van deze valse beweringen van de AI-industrie. Er wordt ons verteld dat AI onvermijdelijk is, dat we ons moeten aanpassen of achterblijven. Maar universiteiten zijn geen technologiebedrijven. Het is onze taak om kritisch denken te stimuleren, niet om kritiekloos de trends in de industrie te volgen.’

Literatuurverwijzing
Guest, O., Suarez, M., Müller, B., van Meerkerk, E., Oude Groote Beverborg, A., de Haan, R., Reyes Elizondo, A., Blokpoel, M., Scharfenberg, N., Kleinherenbrink, A., Camerino, I., Woensdregt, M., Monett, D., Brown, J., Avraamidou, L., Alenda-Demoutiez, J., Hermans, F., & van Rooij, I. (2025). Against the Uncritical Adoption of ‘AI’ Technologies in Academia. https://doi.org/10.5281/zenodo.17065099