2018: een rampjaar voor Facebook

Facebook-topman Mark Zuckerberg zal geen prettige herinneringen bewaren aan 2018. Een jaar dat begon met het Cambridge Analytica-schandaal en eindigde met het lek van de privéfoto’s van zo’n 6,8 miljoen gebruikers die mogelijk in handen zijn gekomen van appontwikkelaars op het platform. Intussen haakten belangrijke medewerkers en erger – miljoenen klanten – af. Wat ging er mis?

2018 begon voor Facebook in opperbeste stemming met de jaarcijfers. Het sociale netwerk had in 2017 met 12,97 miljard dollar een recordomzet behaald. Eind 2017 telde het totaal aantal maandelijks actieve gebruikers van Facebook maar liefst 2,1 miljard, wederom 3 miljoen meer dan een jaar geleden het geval was.

In maart sloeg het noodlot echter toe toen bekend werd dat het schimmige bedrijf Cambridge Analytica de gegevens van miljoenen gebruikers onbedoeld in handen had gekregen. Ze waren, zij het alweer enige tijd geleden, verzameld door de Amerikaanse onderzoeker Aleksandr Kogan, die de informatie weer had doorgespeeld het Britse databedrijf.

Het lek zelf was nog niet eens het allerergste, wel wat er met de verkregen gegevens werd gedaan: Cambridge Analytica zou ze gebruikt hebben om psychologische profielen van kiezers op te stellen, waarna die in 2016 zouden zijn gebruikt tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen en het Brexit-referendum.

Cambrigde Analytica overleefde het schandaal niet: klanten haakten af en het bedrijf besloot de handdoek in de ring te gooien. Maar ook voor Facebook had het schandaal vergaande gevolgen.

Aanvankelijk leek de schade mee te vallen. Bij de Amerikaanse Senaat kwam topman Zuckerberg nog redelijk ongeschonden door de hoorzitting. Op de meeste vragen was Zuckerberg goed voorbereid, antwoorden die hem in de problemen konden brengen, verwees hij naar zijn team.

In Brussel kreeg hij meerdere keren het vuur aan de schenen gelegd tijdens het verhoor in het Europees Parlement. Zuckerberg maakte zijn excuses, beloofde beterschap en herhaalde de eerder aangekondigde maatregelen om nepnieuws en politieke inmenging tegen te gaan.

De kritiek op Facebook bleef echter bestaan. Internetcriticus Andrew Keen waarschuwde dat Facebook slechts ‘de stoelen op de Titanic aan het herschikken was’. ‘Ze (…) delven onze data en verkopen al onze gedachten alsof het een product is.’

Dat Facebook zelf slecht met deze kritiek om kon gaan, bleek afgelopen najaar, toen bekend werd dat bedrijf het conservatieve PR-bureau Definers Public Affairs in de arm had genomen om concurrenten en critici in diskrediet te brengen. Operationeel directeur van Facebook, Sheryl Sandberg, zou hoogstpersoonlijk medewerkers hebben gevraagd om informatie te verzamelen over miljardair en filantroop George Soros. Die had Facebook een ‘gevaar’ voor de samenleving genoemd en riep op tot het reguleren van de techindustrie.

Aanvankelijk leek het Cambridge Analytica schandaal nauwelijks invloed te hebben op de prestaties van Facebook. Dat veranderde in de zomer bij de presentatie van de kwartaalcijfers. De aanwas van nieuwe gebruikers en omzetgroei waren door het schandaal duidelijk achtergebleven bij de verwachtingen. Beleggers straften Facebook af: 120 miljard dollar aan beurswaarde verdampte. Nog nooit had een bedrijf aan de Amerikaanse beurs meer waarde in één dag verloren.

De cijfers die eind oktober naar buiten kwamen lieten zien dat Facebook alleen al in Europa 1 miljoen gebruikers is kwijtgeraakt in drie maanden tijd. Het aantal Europeanen dat elke dag inlogt was gedaald van 279 naar 278 miljoen en het aantal maandelijkse gebruikers teruggelopen van 376 naar 375 miljoen.

Ook in Nederland levert Facebook in. Het aantal installaties van de Facebook app is tussen het vierde kwartaal van 2017 en het derde kwartaal van 2018 met 1,1 miljoen afgenomen, zo blijkt uit het Dutch Apps Market rapport van Telecompaper.

In het laatste kwartaal van 2017 stond de Facebook app bij 74 procent van alle Nederlanders op de smartphone. In het derde kwartaal van 2018 was dit nog 68 procent van alle smartphones.

Of de teruggang louter is toe te schrijven aan het dataschandaal valt moeilijk te zeggen: ergernis over een tijdlijn die tegenwoordig volloopt met advertenties en notificaties zou evenzeer kunnen hebben bijgedragen.

Even opmerkelijk waren dit jaar de interne strubbelingen die aantonen dat er groeiende onvrede is over het beleid van Zuckerberg. Dit voorjaar stapte het boegbeeld van WhatsApp Jan Koum op. Koum zou niet blij zijn geweest met de pogingen van Facebook om de beveiliging van het WhatsApp-verkeer te verzwakken en toegang te krijgen tot de persoonlijke data van gebruikers. Dit najaar volgde opnieuw het vertrek van een WhatsApp topman Neeraj Arora.

Beveiligingsman Alex Stamos stapte ook op. Naar verluidt was de Amerikaan het oneens met de manier waarop Facebook de vermeende politieke beïnvloeding door Russische trollen aanpakte.

De medeoprichters van Instagram, Kevin Systrom en Mike Krieger, hielden het dit jaar ook voor gezien. Naar buiten toe hielden ze het netjes, maar intussen lekte uit dat Zuckerberg zich steeds vaker zou hebben willen mengen in de plannen van de fotodeeldienst.

Verschillende aandeelhouders drongen dit najaar aan op het vertrek van Zuckerberg, maar die piekert daar niet over. Afzetten gaat niet: dankzij bijzondere stemrechten houdt hij voorlopig de controle over het sociale netwerk.