Deel dit artikel
-

Dossier Breedband

Het bedrijfsleven en de consument verlangen meer capaciteit op hun internetconnectie. En daarom is het nodig glasvezel aan te leggen. Het liefst landelijk. Maar een ingewikkelder wordende economie vraagt om een goed voorbereid plan van aanpak. "Als het alleen een kwestie van geld was, lag het netwerk er allang. Dit is geen probleem van technologie, maar van
organisatie."

1. Een kwestie van goed organiseren

Het verscheiden van het bedrijf Bredband, dat zich als taak had gesteld om heel Nederland te voorzien van glasvezel, is achteraf gezien de aanzet geweest tot een serieuze discussie over breedband in Nederland. In plaats van bij de pakken neer te gaan zitten, hebben overheid en de marktpartijen juist het licht gezien voor een "volwassen en serieuze discussie", zoals Jan Wester het noemt. Wester is projectleider Breedband bij het Directoraat Generaal Telecommunicatie en Post (DGTP), het onderdeel van Verkeer en Waterstaat dat zich niet met weg- en waterbouw bezighoudt. "We zijn na het overlijden van Bredband niet teruggevallen, maar ik heb nu juist het idee dat de discussie op hoger niveau gevoerd wordt."

En discussie is nodig, want het falen van Bredband heeft voor één belangrijke les gezorgd. Het van oorsprong Zweedse bedrijf kon simpelweg niet verder omdat de bodem van de geldbuidel te snel in beeld kwam. "Daaruit is gebleken dat het voor één partij niet mogelijk is om het hele traject te beheersen. Daar zijn de benodigde investeringen simpelweg te hoog voor", stelt Wester. "We hebben gezien dat een dergelijk verticaal businessmodel, waarbij één partij controle heeft over zowel het graven van de geulen als het leveren van diensten, niet kan." Het lijkt daarom onvermijdelijk dat er meerdere partijen zullen moeten samenwerken. Moeilijkheid daarbij is dat daartussen vele nieuwkomers zitten.

Expertgroep

Belangrijk onderdeel van de nieuwe breedbandplannen is de oprichting van een 'expertgroep breedband'. Op initiatief van het kabinet is een groep wijze mannen (het zijn echt uitsluitend mannen) bij elkaar geroepen, die rond de landelijke verkiezingen met een rapport naar buiten zullen komen. Dat wordt geen eensluidend rapport met de ultieme oplossing, weet Sven Maltha, partner bij Dialogic, het Utrechtse bureau dat de coördinatie van de expertgroep in handen heeft gekregen. Door de verscheidenheid van de groep zal dat onmogelijk zijn, schat hij.

In de groep hebben partijen met tegengestelde belangen zitting; KPN, Ericsson, Arcadis, Casema en Netshare zijn enkele van de bedrijven, aangevuld met de hoogleraren Erik Huizer en Roel Pieper. "Je hebt nu eenmaal 'believers' en 'non-believers', alhoewel één ding wel duidelijk is; ze willen allemaal glas naar elke woning. Op welke termijn, en welk pad daarvoor gevolgd dient te worden, verschillen de meningen. Maar we hopen in ieder geval dat de verschillende politieke partijen zich met de plannen kunnen profileren", zegt Sven Maltha van Dialogic. Uit de programma's van de grote partijen komt in ieder geval naar voren dat er wel behoefte is aan duidelijke plannen. De meeste partijen komen niet verder dan enkele platitudes waarin beweerd wordt dat "Nederland klaargemaakt dient te worden voor een nieuwe economisch netwerk", en dat Nederland "haar voorsprong op de digitale snelweg dient te behouden". Alleen GroenLinks laat weten al binnen vier jaar een breedband-netwerk te willen hebben dat thuis voor iedere burger toegankelijk is. Maltha verwacht dat er verschillende modellen door de expertgroep geschetst zullen worden, waar de politiek een keuze tussen kan maken. "In de praktijk zullen er waarschijnlijk ook meerdere modellen bestaan."

Welke scenario's zullen dan de meeste aanhang krijgen? Volgens Wester zijn er verschillende dingen mogelijk, maar alleen de tijd lijkt te kunnen leren welk businessmodel het meest geschikt is. Allereerst is er de mogelijkheid van het upgraden van huidige infrastructuren. KPN investeert, naast glasvezelprojecten, nog altijd in haar ADSL-uitrol. De Vecai, de branchevereniging van kabelaars, gaat proeven nemen in Maassluis: door nieuwe technieken toe te passen op de coax-kabel, wil de vereniging downloadsnelheden van 34 MB en uploadsnelheden van 10 MB per seconde halen. Mochten kabel en ADSL, en hun opvolgers, toch populair blijven ? nu zijn er ongeveer 500.000 van dergelijke breedbandaansluitingen in Nederland ? dan betekent dat niet dat glasvezel uit het oog verloren wordt. "Het is absoluut geen zwart-witplaatje", benadrukt Wester. "De verschillende technieken zullen voorlopig naast elkaar blijven bestaan." Toch lijkt deze oplossing geen lang leven beschoren. Al in het rapport 'Slim Graafwerk' van de Internet Society Nederland (ISOC), uit juni 2001, wordt de aanleg van glasvezel als enige serieuze optie voor de toekomst gezien.

Een ander scenario, dat van de plotse revolutie, lijkt dan ook niet te gaan gebeuren. Hierbij zou de landelijke overheid in één keer met enkele marktpartijen om de tafel gaan zitten, om meteen het hele land met een grote graafactie te voorzien van glasvezel. Daar is de materie te ingewikkeld voor en de belangen van de betrokken partijen te groot, vinden de betrokkenen. "Bovendien heeft iedere partij een compleet andere tijdshorizon", zegt Krijn Schuurman van Dialogic.

Interessant en ingewikkeld

Wat het vraagstuk breedband tegelijk interessant én ingewikkeld maakt, is de komst van nieuwe partijen, vindt Wester. Naast de traditionele telecommers en kabelaars zitten er nu ook woningcorporaties, projectontwikkelaars, energie- en bouwbedrijven aan tafel. Nu wordt dan ook onderscheid gemaakt tussen passieve en actieve infrastructuur en een dienstenlaag, respectievelijk de benodigde kabel, de switches en hubs die de kabel 'intelligent' maken en de daarover aangeboden diensten. "Wat ik niet genoeg kan benadrukken, is de veranderende organisatiestructuur. Nieuwe partijen in deze markt, zoals bijvoorbeeld Nuon, Arcadis en Volker Stevin, zullen allemaal een plekje moeten krijgen. Voor nieuw te bouwen woonwijken is het wel duidelijk dat er meteen glasvezel neergelegd zal worden, maar wie wordt eigenaar van die kabel?", zegt Jan Wester.

Om dat proces, dat nog vele jaren in beslag zal nemen, in goede banen te leiden, is nu een rol voor de overheid weggelegd, denkt Wester. "Als de aanleg alleen een kwestie van geld was, dan lag het netwerk er nu allang. Maar dit is geen probleem van technologie, maar van organisatie. Een neutrale partij die naar balans zoekt, is daarbij zeer handig."

Hoe die overheidsrol verder gespeeld moet gaan worden, is op dit moment niet te zeggen, vindt Wester. Misschien wordt juist de regionale overheid wel heel belangrijk daarin, denkt Schuurman. "Dat zie je nu al bij een project als dat in Amsterdam, waar de gemeenteraad het voortouw neemt. Er zal een variëteit van initiatieven ontstaan, want er is wel verschil in know-how, in ambitie. Er zullen vele projecten ontstaan, die op den duur wel op elkaar moeten aansluiten." De rol van de overheid is daarin duidelijk, zegt Schuurman: "Ze zijn het subsidietraject ingegaan. Ze zijn ingestapt, dus ze zullen voorlopig ook verder moeten."

Directoraat-Generaal Telecommunicatie en Post: www.dgtp.nl

Onderzoeks- en adviesbureau Dialogic: www.dialogic.nl

2. Kabel in de regio

De meest waarschijnlijke manier waarop Nederland voorzien zal worden van breedbandtoegang, lijkt de olievlekwerking. Op verschillende plaatsen lopen al breedbandprojecten, en de honger om ook een dergelijk project binnen te halen, lijkt steeds populairder te worden. Naast Kenniswijk, de eerste serieuze poging in Nederland om breedband op regionale schaal van de grond te krijgen, wordt er gewerkt aan projecten in Almere, Deventer, Enschede, Amsterdam en Rotterdam. Het ministerie van Economische zaken heeft een potje van zes miljoen euro gereserveerd voor nieuwe plannen op dit gebied.

In Amsterdam willen de wethouders Saskia Bruines (Communicatie) en Ton Hooijmaijers (Economische Zaken) haast maken met de digitalisering van de stad. Kort geleden gaven ze het startschot voor Cyburg, een community die als proeftuin moet dienen voor breedbandige diensten. Daarnaast heeft Bruines een voorzet gegeven tot een glasvezelnetwerk dat de hele stad moet omvatten. "De plannen zijn nog heel prematuur", zegt woordvoerder Stefan Rutte. "Eerst moeten de plannen nog in de gemeenteraad gebracht worden." Daar zal inderdaad nog veel gepraat worden, want de investeringen zijn niet gering: minstens 800 miljoen euro moet er aan te pas komen. Dat lijkt een voorzichtige schatting: 400.000 woningen moeten voorzien worden van glasvezel, terwijl één meter graafwerk ongeveer tachtig euro kost. Desalniettemin is de aanleg nodig, vindt Bruines. Het college onderschrijft het belang van het behoud en het versterken van de technologische basis voor economische groei van de stad. Om die reden sluit het college niet uit dat de gemeente een eventuele sturende en financiële rol zal moeten spelen bij het realiseren van een Amsterdams glasvezelnetwerk. Deze rol zal er met name toe moeten leiden dat de stad als gehéél wordt aangesloten, in plaats van alleen de 'cherries', zoals Bruines de economisch sterkere wijken noemt.

Top-down

Wester juicht de regionale initiatieven toe. "De expertgroep heeft een echte 'top-down' insteek; we vertellen hoe het zou kunnen worden. De projecten werken precies andersom; daar leren we van door de schop daadwerkelijk in de grond te steken." Ondanks de goede bedoelingen liggen de verschillende gemeenten toch al overhoop. In Almere komt op enkele bedrijventerreinen een glasvezelkabel te liggen, maar in de raad wordt het betreurd dat niet meteen een aanliggende woonwijk wordt meegenomen, die in dezelfde periode toch al open ligt voor andere werkzaamheden.

De commissie Andriessen, die namens het ISOC afgelopen jaar onderzoek deed naar de kansen voor breedband, pleit ook voor efficiency tijdens de aanleg: "Toch moeten er om lokale versnippering te voorkomen, stimuli worden gegeven om de vraag te bundelen, zodat niet steeds opnieuw gegraven moet worden. (?) Wij vragen om een bedrag van 400 miljoen gulden voor de opzet van vliegwielprojecten en experimenten met de genoemde wijkspecifieke opstartmodellen. Als Nederland niets doet, is een sluipende achterstand onvermijdelijk. In de landen aan wie wij ons meten worden op lokaal niveau reeds veel initiatieven ontplooid om glasvezelinfrastructuren aan te leggen."

Belangrijkste exponent van de regionale breedband-experimenten in Nederland is Kenniswijk. Dit project rond Helmond en Eindhoven is inmiddels zover gegroeid dat er een BV van gemaakt is. Vanuit de overheid wordt het project gevoed met 45 miljoen euro. Uit het bedrijfsleven komt nog eens 45 miljoen. Maar volgens velen ligt hier bij de nieuwe BV het gevaar op de loer. Door de groei en het aansluiten van veel partijen is een moloch gecreëerd, waarin te weinig ge-experimenteerd en teveel gepraat wordt. "Eigenlijk herhaalt de geschiedenis zich", zeggen Schuurman en Maltha. "In het hele land ontstaan weer kleine netwerken. En hopelijk worden die weer aangesloten tot één groot netwerk".

Cyburg: www.cyburg.nl, www.cyburg.org

Kenniswijk: www.kenniswijk.nl

Rapport 'Slim graafwerk': www.isoc.nl/publ/index.htm#slimgraafwerk

3. Waarom graven? (Door de lucht kan toch ook?)

In plaats van ieder huishouden te voorzien van een eigen en dure kabel, kan het ook via de lucht. Vooruitlopend op de introductie van UMTS, hoopt de Universiteit Twente haar campus voor het eind van het jaar volgehangen te hebben met vijfhonderd zenders. Zo zullen aanwezigen op de campus gebruik kunnen maken van een mobiel breedbandig netwerk. Een heuse en serieuze proeftuin, volgens projectleider Jeroen van de Lagemaat.

Voor de goede orde: dit project onder de naam M-Port betreft nog geen UMTS-netwerk. Van de Lagemaat: "Nee, dit is gewoon een mobiele verlenging van ons eigen universiteits-netwerk. Met de gekregen subsidie, bedoeld voor de infrastructuur, plaatsen we de zenders. Later zullen wel een drietal UMTS-zenders geplaatst worden, om ook daarmee een test te doen." Die subsidie, ter grootte van twee miljoen euro, verkreeg de Utwente van de ministeries van EZ en OC&W. De vijfhonderd zenders moeten voor het eind van het jaar overeind staan; nu zijn dat er ruim dertig. "Nu hebben we dus alleen nog 'eilandjes', aan het eind van het jaar kun je lopend over de campus overal internetten", zegt Van de Lagemaat. "Het is vooral de bedoeling om te zien wat een dergelijk nieuw netwerk zal gaan betekenen, zowel in sociaal als economisch opzicht. Gaat gedrag van mensen veranderen? Met de komst van de GSM is men plots heel veel gaan SMS-en, zonder dat die GSM daar in eerste instantie voor bedoeld was."

Verschillende opleidingen introduceren de nieuwe mogelijkheden al in hun onderwijs of bijvoorbeeld in praktica. Zo hebben studenten van de nieuwe opleiding Industrieel Ontwerpen een laptop met draadloze internetverbinding, waardoor ze flexibel zijn in de keuze van hun werkplek. Andere simpele toepassingen kunnen bijvoorbeeld zijn: het mobiel toezenden van tentamencijfers en onderwijsinfo.

Snelheid

Wordt het netwerk wel met recht breedbandig genoemd? Van de Lagemaat: "In eerste instantie zulen we snelheden halen van ongeveer elf megabit per seconde. Voor velen is dat breedband, maar studenten die op de campus wonen, zijn in hun kamer een aansluiting met honderd MB per seconde gewend. Maar die snelheid is voorlopig voldoende. Op termijn willen we met dit netwerk snelheden tot 54 megabit halen."

Dat zijn inderdaad snelheden die kunnen concurreren met de belofte van glasvezel. Is het dan op termijn nog wel nodig om de grond open te leggen voor de kabel? "Op zich hoef je dan inderdaad niet meer tot elke voordeur te graven, wat de meeste kosten oplevert bij de aanleg van glasvezel. Wel heb je nog steeds glasvezel nodig om die zenders op het internet aan te sluiten."

Uiteraard staat het bedrijfsleven over de schouder mee te kijken hoe de resultaten van de proeven uitvallen. Lucent, Ericsson en KPN zijn enkele van de bedrijven die bemoeienis hebben met de proef. Ook heeft Twente een aanbod gekregen van een niet bekend gemaakt technische partij om een nieuwe variant van een mobiel netwerk uit te testen op de campus. "Van commerciële uitbating is echter nog geen sprake, zegt Van de Lagemaat. "Nee, voorlopig is het hier een nationale proeftuin, waar naar hartelust onderzoek gedaan kan worden. Op deze manier willen we gewoon aan de slag gaan met nieuwe technieken, in plaats van er alleen over praten. Maar we hopen wel op een olievlekwerking. Uitbreiding van het netwerk naar de regio behoort in ieder geval tot de plannen."

Universiteit Twente: www.utwente.nl/wireless-campus

4. Waarom moet het steeds sneller?

Het is hip om te roepen dat we met z'n allen aan de breedband moeten. Maar wat is daarvan de reden? Voldoen de huidige netwerken niet? Het meeste verkeer bestaat immers uit mailen, chatten en andere smalbandige bezigheden.

De groei van het online gebruik is op termijn te groot om nog afgehandeld te kunnen worden door de huidige netwerken, zo zijn deskundigen en onderzoekers het met elkaar eens. Zoals het ISOC zegt: "Zowel voor zakelijk gebruik als voor consumenten treedt naar verwachting een verschuiving op van asymmetrische diensten naar symmetrische diensten. Daarmee zal dan ook sterke behoefte ontstaan aan netwerken die grote symmetrische datastromen kunnen verwerken. Met de huidige xDSL en kabelmodems is dat niet mogelijk. Ondanks de kosten van de aanleg (die met name in het graafwerk zitten) zal de vraag naar bandbreedte de mogelijkheden van de huidige infrastructuur verregaand overtreffen."

"Het klopt dat breedband nu gebruikt wordt voor bijvoorbeeld mailen", zegt ook Krijn Schuurman van Dialogic. "Maar breedbanders doen dat wel veel meer dan smalbanders. Over de hele linie groeit het online verkeer, dus is er vraag naar meer bandbreedte. Waar die bandbreedte dan uiteindelijk precies voor gebruikt wordt, is een tweede. Er is niet één dienst die de aanleg van breedband rechtvaardigt."

Wat er dan met breedbanddiensten gaat gebeuren, is koffiedik kijken. Net als SMS een onverwachte meevaller was voor de mobiele telefonie, zo zal ook breedband haar eigen succesnummers krijgen, verwachten Schuurman en Maltha. "Neem bijvoorbeeld MMS, de multimediale opvolger van SMS. Er kunnen ook andere populaire diensten komen, die niet per se communicatief zijn, zoals entertainment. Maar je kan er gif op innemen dat breedband voor nieuwe dynamiek zorgt bij de dienstenaanbieders." Nu is bijvoorbeeld al zichtbaar dat de klanten van de online versie van Playboy TV bijna allemaal breedbanders zijn, terwijl wereldwijd nog slechts vier procent van de aansluitingen breedbandig genoemd kan worden.

Die diensten-ontwikkelaars zullen ook niet de grote massa moeten afwachten; dat moet parallel lopen met de aanleg van de kabels. "Zo moet het kip-eiverhaal vermeden worden. De markt moet positieve impulsen krijgen, het één prikkelt het ander. Het is niet zo dat het succes van breedband afhangt van eventuele nieuwe diensten. Nu is er immers ook al gemak en comfort."

5. FAQ

De definities van breedband lopen uiteen. Sommige organisaties volstaan met "sneller dan isdn" (Vecai), het onderzoek 'Slim Graafwerk' van de ISOC heeft de lat gelegd op een snelheid van 10 MB per seconde: "Een breedbandig aansluitnetwerk ondersteunt tenminste een capaciteit van 10 Mbps sustained rate en symmetrisch per aansluiting en is toekomstvast in die zin dat hogere capaciteiten later tegen relatief geringe kosten realiseerbaar zijn. Belangrijk is voorts dat een dergelijk breedbandig netwerk optimaal is ingericht om multimediaal digitaal transport te ondersteunen. (?)"

Wat kost het neerleggen van glasvezel?

De kosten om één meter kabel in de grond te krijgen, liggen nu rond de tachtig euro. 350 meter kabel komt op ongeveer 11.000 euro. Een geldverslindende zaak, zo lijkt het. Toch denkt de ISOC dat heel Nederland voor een bedrag tussen de 5 en de 7,5 miljard euro van glasvezel voorzien kan worden. Voorwaarde is dan wel dat er 'efficïent' gegraven wordt.

ADSL en kabel is toch ook breedband?

Ja, technisch gesproken wel. Maar ADSL is asymmetrisch, wat wil zeggen dat downloaden stukken sneller gaat dan uploaden. Voor de consument meestal niet erg, voor grote bedrijven wel. De coax-kabel, waarover ook het televisiesignaal komt, kent een begrenzing van de bruikbare bandbreedte. Nu wordt wel geprobeerd deze bandbreedte op te rekken, maar coax staat ver in de schaduw van het veel 'bredere' glasvezel.

Zitten consument en bedrijfsleven op glasvezel te wachten?

Daar lijkt het wel op; consumenten die nu over een ADSL- of kabelverbinding surfen, doen dat aanmerkelijk langer dan hun smalband-tegenhangers. Vooral zoeken ze meer naar muziek en films, tot nu toe de grootste breedbanddiensten. Bedrijven kijken ook uit naar glasvezel; nu zijn ze vaak afhankelijk van telecombedrijven van wie ze dure huurlijnen moeten afnemen om de gewenste bandbreedte te halen.

6. Discussie

De Expertgroep Breedband is op initiatief van het kabinet in het leven geroepen. Deze denktank van 21 wijze personen hoopt in een vijftal sessies tot een aantal aannemelijke scenario's te komen over de toekomst van breedband in Nederland. Het is de bedoeling om de besproken plannen op de site van de groep te plaatsen, waarna 'het publiek' haar mening mag ventileren. Rond de Tweede Kamerverkiezingen moet er een afgerond rapport liggen.

www.expertgroepbreedband.nl

7. De Cijfers

Als er al onderzoek gedaan wordt naar breedbandgebruik, gebeurt dat eigenlijk alleen onder consumenten. Bedrijfsonderzoek is er nauwelijks. Het blijkt ook lastig, getuige een opmerking van Krijn Schuurman van Dialogic. Dit bureau deed onderzoek onder breedbanders. "Nu geven mensen aan dat ze niet al teveel willen betalen voor breedbanddiensten, maar dat kan in één keer veranderen als er nieuwe, revolutionaire diensten komen".

Maar voorlopig wordt MMS, de 'Multimedia Message Service' gezien als de eeerste killer app. Onderzoeksbureau Gartner Dataquest baseert die gedachte op de populariteit van SMS. In het laatste kwartaal van 2002 moeten de eerste commerciële services via MMS draaien. Over twee jaar vertegenwoordigt de markt wereldwijd een waarde van 20 miljard dollar.

Bij gebrek aan echt specifieke breedbanddiensten, ziet Dialogic vooral veel communicatie onder de internetters. Net als smalbanders doen breedbanders veel aan mailen en chatten, ze doen het alleen meer en langer. "Breedbanders zijn niet eerder klaar met internetten. Ze zijn langer online, en gaan dan vooral 'funsurfen; het nieuwe zappen', zegt Schuurman. Hieruit leidt Dialogic af dat het gemak en comfort dat gebruikers genieten bij een breedbandverbinding belangrijker zijn dan specifieke breedbandige toepassingen, zoals het downloaden van muziek en films.

Mobiel is niet concurrerend

Een mobiel breedbandig internet vergt heel wat minder graafwerk dan een vast netwerk; alleen de masten hebben immers een grond-aansluiting nodig. Toch is het mobiele netwerk, zoals het toekomstige UMTS, vooral complementair. Een vervanging van het vaste netwerk zal het niet zijn, al zit er enige overlap in. Maar een netwerk voor mobiele diensten heeft z'n specifieke vraag. Daarbij is een snelheid van 1 MB per seconde nu al een hele prestatie. De campus van Twente komt veel sneller uit, maar daarvoor zijn vijfhonderd zenders nodig; in de auto heeft het gebruik weinig zin omdat de gebruiker in een mum van tijd uit het gebied is. Wel zullen er hotspots ontstaan, op plaatsen zoals stations en vliegvelden, waar een plaatselijk en klein, maar zeer snel mobiel netwerk geplaatst kan worden.

Deel dit bericht

Plaats een reactie

Uw e-mailadres wordt niet op de site getoond