Scamorama!

Bij de meeste mensen wekken Nigeriaanse bedelmails de lachlust op. Zo niet bij een Zwitserse hoogleraar. Die verloor ruim 482.000 dollar aan een geraffineerde fraudezaak, die volledig vanuit de Bijlmer werd geregisseerd.

Het is tien uur in de ochtend als vijf mannen uit Benin en Nigeria door de parketpolitie de Amsterdamse rechtbank worden binnengeleid. Niet minder dan drie rechters zullen gedurende anderhalve dag via tolken en advocaten hun verhaal aanhoren. De vijf verdachten worden beschuldigd van oplichting, valsheid in geschrifte, het witwassen van geld en deelname aan een criminele organisatie. Zij zouden duizenden e-mails hebben verstuurd en diverse slachtoffers grote sommen geld afhandig hebben gemaakt. Het Interregionaal Fraudeteam, dat de zaak aan de rollen bracht in het kader van de operaties Bliksem en Inslag, schat de totale schade van deze 'advanced fee' of '419'-fraude (genoemd naar een Nigeriaans wetsartikel) op ruim vier miljoen euro.

Maar de schuw ogende mannen in de beklaagdenbankjes houden vol dat zij niets met de oplichting te maken hebben. Hoofdverdachte O.C. barst zelfs in huilen uit. Hij zit als pasgetrouwde man al een jaar gevangen, en merkt dat zijn vrouw de interesse in het huwelijk begint te verliezen. "Ik vind het vreselijk wat de slachtoffers is overkomen, maar ik heb deze mensen nog nooit gesproken."

Een 64-jarige hoogleraar uit Zwitserland met zilvergrijs haar die per trein naar Amsterdam is gekomen om het proces bij te wonen, weet echter beter. Hij kent de verdachte als een van mannen die hem te gronde hebben gericht. Ruim 482.000 dollar heeft de Zwitser aan de fraude verloren, geld dat hij van vrienden had geleend en vermoedelijk nooit meer zal kunnen terugbetalen.

Het is januari 2002 als de Zwitser, een gerespecteerd hoogleraar aan de Universiteit van Bern, reageert op een mailtje van een advocaat uit Lagos. Die zoekt een bankrekening waarop hij 36 miljoen dollar van een cliënt kan stallen om de fortuinen weg te houden van de corrupte opvolgers van de machthebber Abacha. Dat alles vanzelfsprekend tegen een zeer riante vergoeding. Dergelijke mailtjes vormen zo langzamerhand amusante leeskost op sites als The Lads of Lagos, maar de Zwitser is onbekend met het fenomeen en vat het verzoek serieus op. Niet in de laatste plaats omdat hij ruim 200.000 Zwitserse frank in allerlei Derde Wereld-projecten heeft gestoken en zijn naam bekend is bij verschillende ambassades en medische instanties in Afrika. Bovendien kan hij met het geld eindelijk zijn dromen verwezenlijken: hij wil een school ter bestrijding van het analfabetisme oprichten, en hoopt in de botanische tuin van de universiteit iets met zijn hobby – vleesetende planten – te kunnen doen.

Vloeistof
Om de transactie geheim te houden, stelt de Zwitser aan de advocaat voor om in mailtjes te refereren aan een gentechnologisch project genaamd Painted Lady. De advocaat zegt dat de Zwitser contact moet opnemen met twee Nigeriaanse medewerkers in Amsterdam en nog dezelfde maand ontmoet hij in een Amsterdams hotel een zekere Paul Shaka en zijn secretaris Gomez. Na het voldoen van 9000 dollar aan administratieve kosten, krijgt de Zwitser het Afrikaanse geld te zien. Achter de dichtgetrokken gordijnen van de hotelkamer tonen de beide Afrikaanse mannen een koffer vol Amerikaanse bankbiljetten. Onder een UV-lamp licht het symbool van het Amerikaanse vrijheidsteken op. De mannen zeggen dat het om ongebruikte dollarbiljetten gaat en dat aan de hand van de serienummers makkelijk zou kunnen worden achterhaald dat het geld uit Nigeria afkomstig is. Om geen argwaan te wekken bij bankwisselkantoren, moet het symbool op de biljetten chemisch verwijderd worden en dienen de biljetten door elkaar gehusseld worden. Het machinaal verwerken en reinigen van het geld gaat 65.000 dollar kosten. De hoogleraar heeft dat bedrag er wel voor over, hij zou immers een fors percentage van de vele miljoenen krijgen en dus geeft hij zijn bank de opdracht om een deel van zijn aandelen te verkopen.

Hoewel de reinigingsstof helemaal in Zuid-Korea moet worden besteld, is het de bedoeling dat het bedrag op korte termijn wordt overgeheveld naar een vestiging van de ABN Amro in Amsterdam. Maar telkens komt er weer iets tussen waardoor de Zwitser opnieuw in de buidel moet tasten, bijvoorbeeld voor een antidrugs verklaring, de goedkeuring van de transactiepapieren door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag of de snel oplopende reis- en verblijfskosten van de globetrottende Shaka. Toch heeft de hoogleraar goede hoop als hij wordt uitgenodigd om te komen praten in een filiaal van ABN Amro in het centrum van Amsterdam. "Kennelijk zat daar een handlanger, want we zijn echt in het kantoor geweest," vertelt de Zwitser aan Emerce. "Alleen vond men het verstandiger om het gesprek in een cafetaria voort te zetten." Daar wacht hem een nieuwe teleurstelling: degene die zich voor bankmedewerker uitgeeft, zegt dat er een transferbedrag van 80.000 dollar moet worden betaald. De Zwitser krijgt de bevestiging daarvan schriftelijk op heus ABN Amro-papier, waarna hij ook dat bedrag maar weer overmaakt.

Het is 17 mei 2002 als eindelijk het geld wordt overgedragen. De Zwitser krijgt een telefoonnummer van de City Express Finance & Trust, waar het geld zou zijn ondergebracht. Na het intikken van zijn rekeningnummer wordt de Zwitser door een keuzemenu geleid en bevestigt een mannenstem dat de miljoenen op de rekening staan. De Zwitser weet echter niet dat hij is verbonden met een telefooncentrale in een slaapkamer van een flat in de Bijlmer, die speciaal voor dit doel is geprogrammeerd. Dan blijkt dat het geld maar vijf dagen op de rekening kan blijven staan en dat er weer betaald moet worden. De hoogleraar begint nu voor het eerst echt argwaan te krijgen, zeker als hij ziet dat een fax van City Express het niet-bestaande adres Rokin 56B te Enschede vermelt. Tot overmaat van ramp is het slachtoffer op dat moment ook nog eens verwikkeld geraakt in een tweede fraudezaak, die hem nog meer geld zou gaan kosten.

Eind maart reageert hij op een mailtje van een zekere Philip Johnson, medewerker van het Ministerie voor Energie en Minerale Bronnen in Zuid-Afrika. Die verblijft voor studiedoeleinden in Amsterdam, en wil tegen riante vergoedingen 35 miljoen dollar veiligstellen. Ook nu weer reist de Zwitser af naar Amsterdam en betaalt hij 14.000 dollar aan administratieve kosten. In een woonhuis in Amsterdam-Oost wordt hem een koffer getoond, dit keer met 100 dollar-biljetten waarop de woorden Security Protected staan afgedrukt. Om het geld in te wisselen, moet het afschrift met een unieke gepatenteerde vloeistof verwijderd worden. Gewoon het biljet even in wat water dompelen en een paar gele druppels uit het meegenomen flesje toevoegen. De Zwitser krijgt een schoongemaakt biljet mee dat hij zonder problemen bij het grenswisselkantoor voor euro's inwisselt.

De mannen beloven meteen de circa 30.000 biljetten te zullen schoonmaken, een klus die zeker twaalf uur zal gaan duren. Helaas blijkt men zich in de hoeveelheid vloeistof vergist te hebben. Er moet eerst een nieuwe voorraad in Londen worden gehaald. Maar ook daar blijkt men niet te kunnen beschikken over het wondergoedje. Dat moet eerst weer in Zuid-Korea worden besteld. En het is nog verrekte duur ook: 1 procent van de waarde van het totale aantal biljetten, oftewel 360.000 dollar.

Dat geld heeft de Zwitser niet, maar een oude vriend uit Bern wil het hem wel even voorschieten. In een Amsterdams hotel krijgt de Zwitser eindelijk het flesje met de belgegeerde vloeistof overhandigd. De Afrikanen stellen voor de vloeistof meteen uit te proberen. Volgens de instructies moet het flesje worden afgekoeld en dan langzaam weer op kamertemperatuur worden gebracht. Voor dit doel wordt de minibar leeggehaald. Maar de fles is nog niet op kamertemperatuur gebracht of hij explodeert, waarbij het schuim alle kanten op spat. Met toiletpapier begint de Zwitser muren, meubels en bedden schoon te poetsen, zich realiserend dat de investering van 360.000 als verloren mag worden beschouwd. Een van zijn Afrikaanse zakenpartners raapt de scherven bij elkaar en reist weer af naar Londen voor een nieuwe fles. Dit keer is er in elk geval goed nieuws: de Zwitser kan korting op de tweede fles krijgen. Woedend keert hij naar terug naar Bern, zich afvragend hoe hij nu weer aan geld moet komen. Als hem wordt verteld dat hij niet eerder kan beschikken over zijn geld voordat het reinigingsprocédé is afgerond, doet hij aangifte bij de Nederlandse politie.

Die gebruikt de Zwitser als lokaas om in de Burger King op het Centraal Station in Amsterdam een aantal verdachten aan te houden die dan al enige tijd worden afgeluisterd. Als blijkt dat er nog veel meer slachtoffers zijn ? het dossier bevat 21 aangiftes, waaronder een geval van iemand die geld betaalde om een enorme prijs in de (niet bestaande) Sun Sweet Loterij te incasseren ? worden later dat jaar nog meer verdachten gearresteerd.

Al gauw wordt duidelijk dat de fraude grotendeels is geregisseerd vanuit twee flats aan de Kleiburg en Kormelinkweg in de Bijlmer. Een van die flats was helemaal voor fax, e-mail en telefoonverkeer ingericht. Op de salontafel werden bedelbreven en faxen aangetroffen, en in slaapkamers SIM kaarten van mobiele telefoons die de vaak naar elkaar waren doorgeschakeld om te voorkomen dat het spoor rechtstreeks naar de Bijlmer zou leiden.

Over de achtergronden van gearresteerde mannen is de politie niet veel wijzer geworden. De verdachten bleven hardnekkig zwijgen. Op de zitting kon geen van hen een overtuigende verklaring voor hun aanwezigheid in Nederland geven. Een zou hier gekomen zijn om een auto te kopen, een ander woonde in Spanje, maar was toch al maanden in Nederland. Het OM vindt deze omstandigheden verdacht omdat de Afrikanen geen werk hebben, maar wel enorme bedragen overmaakten naar het buitenland, veelal via GWK, Western Union en de ING Bank. Een verdachte werd op Schiphol aangehouden met 50.000 dollar op zak. Een andere verdachte kwam aan het Postkantoor aan de Hoogoorddreef in Amsterdam Z-O zo vaak geld ophalen of wegbrengen dat medewerkers geen enkele moeite hadden om zijn gezicht op de foto te herkennen.

'We weten niet waar het geld is gebleven,' vertelde de officier van justitie tijdens de zitting. 'Waarschijnlijk gaat alles terug naar Nigeria. De criminelen hebben er in elk geval geen dure spullen voor aangeschaft.'

Vloek
Het staat al wel vast dat nog lang niet alle betrokkenen zijn aangehouden. Cees Schep van het Landelijk Bureau Fraude schatte het aantal Nigeriaanse oplichters in ons land vorig jaar zelfs op 'enkele honderden'. Zij zouden betrokken zijn bij ten minste zeven criminele cellen. 'De politie houdt rekening met een organisatie die over de hele wereld actief is. Sommigen volgen als dekmantel een opleiding aan privé-scholen,' vertelt de Zwitserse hoogleraar aan Emerce. 'De bedragen die zij incasseren worden telkens in kleine eenheden verstuurd naar landen waar opsporing erg lastig is, zoals Belize. Om de bedragen terug te krijgen moet men al gauw voor 30.000 dollar of hoger procederen. En u begrijpt: dat doet niemand.'

Hoewel slechts 1 procent van de geadresseerden serieus op de verzoeken ingaat, zijn de Nigeriaanse bedelbrieven goed voor een omzet zo'n 100 miljoen dollar per jaar, zo heeft de U.S. Secret Service berekend. Nederlandse bedrijven en particulieren zouden op deze wijze alleen al in 2001 voor 23 miljoen euro zijn opgelicht, zo valt af te leiden uit schademeldingen die zijn binnengekomen bij de recherchedienst NRI. Vermoed wordt dat de omvang van de oplichterij in werkelijkheid twintig keer hoger ligt, dus minimaal een half miljard euro bedraagt.

'Zolang er nog mensen intrappen, zal het fenomeen wel niet snel verdwijnen,' zegt projectleider P.J. Ijfs van Hoffmann Recherce uit Almere, die regelmatig waarschuwt voor de Nigeriaanse bedelbrieven. 'Overigens komt het lang niet altijd tot een persoonlijke ontmoeting. Het gaat de oplichters eerder om briefpapier, telefoonnummers en handtekeningen, waarmee ze bankrekeningen proberen te plunderen.' Ook worden volgens Ijfs studenten en junks ingeschakeld om de gestolen bedragen op rekeningen te stallen.

Moet er internationaal niet strenger worden ingegrepen? Zelfs president Obasanjo van Nigeria heeft de 419 fraude al eens 'de grootste vloek van onze samenleving' genoemd. Het tirannieke militaire bestuur heeft echter jarenlang zelf het slechte voorbeeld gegeven. Sinds in Nigeria olie ontdekt werd, is zo'n 280 miljard dollar aan exportinkomsten in het niets verdwenen. Nog altijd zijn niet alle geheime bankrekeningen van oud-dictator Abacha opgespoord. Ook is er geen land in Afrika waar zoveel smeergeld wordt betaald.

Nigeria heeft al vele malen beterschap beloofd. In mei heeft de nieuwe voorzitter van de Nigeriaanse Economic and Financial Crimes Commission nog eens benadrukt dat bedelbrievencriminelen 'keihard zullen worden aangepakt en berecht'.