‘Social presence hard nodig bij online samenwerkend leren’

Het is te hopen dat ontwerpers van elektronische samenwerkend-lerenomgevingen meer aandacht besteden aan sociability ofwel het faciliteren van sociale aspecten die te maken hebben met groepsdynamica, social presence, en social space. Want die aspecten zijn voor online afstandsstudenten minstens zo belangrijk als de mogelijkheden van zulke leeromgevingen om alleen kennis over te dragen. Dat zegt zegt Karel Kreijns, die vrijdag 31 januari zijn oratie houdt als hoogleraar Technology Enhanced Collaborative Learning aan de faculteit Onderwijswetenschappen van de Open Universiteit.

In zijn oratie gaat Kreijns uitgebreid in op samenwerkend leren, op online samenwerkend leren, op de impact van elektronische communicatie op samenwerkend leren en de rol van social presence daarbij. Hij laat zien hoe over deze begrippen een veelheid aan opvattingen en definities bestaat in de wetenschap en probeert daar wat meer helderheid in te krijgen.

Om optimaal met en van elkaar te leren, moet er ook affiniteit met de anderen zijn. Dat is helemaal zo in afstandsonderwijs zoals aan de Open Universiteit, waarbij studenten nauwelijks of geen persoonlijk contact met elkaar hebben. Het samenwerken moet op afstand en online gebeuren met inzet van e-mail en online discussiegroepen. Deze technologieën hebben hun beperkingen, wat van invloed is op de samenwerking én op de groepsdynamica. Online samenwerkend leren kan – zeker als het wat langer duurt – aanleiding geven tot conflicten ontstaan uit motivatieproblemen, meeliftgedrag, agendaproblemen, en stilte.

Daarom is het hard nodig om de social presence te vergroten. Dat is het psychologisch fenomeen waarbij anderen in de elektronische communicatie als levensecht worden ervaren. Social presence draagt niet alleen bij tot het wegnemen van de problemen maar verbetert ook de samenwerking.

Social presence komt niet vanzelf. Het is niet los te zien van social space en sociability. Social space is het netwerk van relaties tussen de personen in de elektronische communicatie; in het geval van een elektronische leeromgeving gaat het dan om studenten. Social space is manifest wanneer er een gezond groepsklimaat in dit netwerk aanwezig is en ook groepscohesie, een gemeenschapsgevoel en dat iedereen een groepsidentiteit heeft. Dit zijn allemaal condities die bij het samenwerkend leren nodig zijn. Het ontbreken ervan frustreert de samenwerking.

Sociability is de capaciteit van een elektronisch communicatiemedium – of van de elektronische samenwerkend-lerenomgeving – om social presence te laten ontwikkelen en een social space te doen ontstaan. Met andere woorden, de elektronische samenwerkend-lerenomgeving dient naast de gebruikelijk aandacht voor de cognitieve aspecten van het samenwerkend leren ook aandacht te besteden aan sociability van die omgeving.

Kreijns en collega’s hebben dit weergegeven in een model waarbij sociability, social presence en social space de punten van een driehoek vormen die de onderlinge samenhang van deze drie begrippen verbeeldt. Dit model is een van de vertrekpunten voor verder onderzoek.