Dgitale databank brengt geschiedenis van het middenveld tot leven

In KADOC-ODIS zijn onderzoekers slechts een muisklik verwijderd van een schat aan historische informatie over religieuze gemeenschappen, vakbonden, scholen, zorginstellingen en talloze andere maatschappelijke actoren. KADOC-directeur en hoofd van de Kernfaciliteit Kim Christiaens: “Wij brengen het menselijke in de geschiedenis.”

Kim Christiaens, hoofd van KADOC-ODIS: “Wij creëren een structuur en een context waarin gegevens met elkaar worden verbonden en betekenis krijgen.”
Als interfacultair documentatie- en onderzoekscentrum voor de wisselwerking tussen religie, cultuur en samenleving is KADOC al decennialang een gevestigde waarde aan KU Leuven. Het is bovendien één van de grootste culturele archieven van Vlaanderen. Ook het digitale luik ODIS wordt steeds vaker geraadpleegd. KADOC-directeur Kim Christiaens, de voorzitter en gedelegeerd bestuurder van ODIS, ziet dan ook een groeiende interesse in alles wat met archieven en erfgoed te maken heeft. “Onderzoek naar maatschappelijk relevante thema’s zoals onderwijsgeschiedenis of de geschiedenis van migratie zit bijvoorbeeld duidelijk in de lift, net als de geschiedenis van zorginstellingen en hun link met religieuze organisaties. Er is ook meer aandacht voor alles wat met diversiteit te maken heeft.”

Van los draadje naar wandtapijt
De datasets in ODIS zijn vaak gebaseerd op onderzoeksprojecten, archieven, erfgoedprojecten of privéverzamelingen. De databank bevat al meer dan 260.000 records over organisaties, personen, tijdschriften, archieven, gebouwen en gebeurtenissen. Voor sommige collecties gaat het team ook actief op zoek naar gegevens, vertelt KADOC-verantwoordelijke voor onderzoek Peter Heyrman. “Onze groeiende collectie over migrantengemeenschappen in Vlaanderen is daar een goed voorbeeld van. Deze gemeenschappen worden trouwens ook actief betrokken bij het hele proces: alles gebeurt in dialoog. Dat is ook niet meer dan logisch.”

ODIS brengt een rijkdom aan collecties samen, maar de databank is veel meer dan een opslagplaats voor informatie, benadrukt Kim Christiaens. “Wat wij doen, gaat niet om het verzamelen en bewaren van losse feitjes: wij creëren een structuur en een context waarin die gegevens met elkaar worden verbonden en betekenis krijgen. Door een systeem van verbanden en doorverwijzingen krijgen onderzoekers en andere gebruikers zicht op een breder geheel, en worden zij ook naar de historische bronnen toe geleid. Wij helpen hen dus om verschillende losse draadjes te verweven tot een heel wandtapijt. Voor ons is het proces minstens even belangrijk als het resultaat.

Waarheid versus Wikipedia?
In tijden van ‘alternatieve feiten’, populisme en digitale desinformatie biedt ODIS bovendien nog iets anders van onschatbare waarde: verifieerbaarheid. Al de aangeboden data in ODIS zijn gebaseerd op verifieerbaar bronnenmateriaal. Een onderzoeker kan er dus op rekenen dat alle gegevens correct zijn, en dat is minder vanzelfsprekend dan het klinkt, vertelt Christiaens. “Vandaag hebben we allemaal wel eens de reflex om snel iets op te zoeken op het internet, en dan vooral op Wikipedia. Zo’n online encyclopedie heeft zeker zijn waarde, maar je mag natuurlijk niet zomaar alles geloven wat erin staat. Bovendien staat er ook veel niet in. Ik denk dat de afgelopen jaren, en misschien nog in het bijzonder de coronacrisis, het bewustzijn vergroot hebben dat verifieerbaarheid van informatie enorm belangrijk is.”

Wikipedia linkt wel steeds vaker naar records uit ODIS, vult Peter Heyrman aan. “Dat kan de kwaliteit van de online encyclopedie alleen maar verbeteren. Het sluit ook aan bij onze open data-filosofie: zelf linken we vanuit ODIS ook door naar andere betrouwbare bronnen zoals LIMO of Digitaal Archief Vlaanderen. Informatie die vroeger vaak verscholen zat in naslagwerken of archieven wordt dus steeds meer samengebracht en toegankelijk gemaakt voor een breed publiek.”

Internationale allure
Vandaag zijn we ons meer dan ooit bewust van de manier waarop geschiedenisboeken geschreven en gekleurd zijn vanuit bepaalde perspectieven en machtsrelaties, gaat Christiaens verder. “Diversiteit is niet nieuw: het verleden is meerstemmiger dan we vaak denken. ODIS toont die diversiteit: de databank focust niet uitsluitend op grote namen, maar toont vooral het engagement en de rol van ‘gewone’ mannen en vrouwen, van lokale onderpastoors en religieuze gemeenschappen tot migrantenorganisaties.”

“Wat wij doen is geen ‘hulpwetenschap’: wij bieden waardevolle expertise die ook internationaal aan belang wint en besteden veel aandacht aan de manier waarop kennis gecreëerd en gedeeld wordt. Denk maar aan onderzoek over de geschiedenis van de islam, de zorg of het onderwijs in Vlaanderen, of de impact van religie op lokale gemeenschappen: voor zulke grootschalige projecten is ODIS een essentieel onderzoeksinstrument. Het toont aan hoe lokale en internationale perspectieven elkaar verrijken. Dat is ook de reden waarom veel van onze datasets nu vertaald worden naar het Engels: ook internationale onderzoekers weten ons steeds vaker te vinden.”