De omwenteling in het online betalingsverkeer

Hoewel online shoppen een grote vlucht heeft genomen, is online betalen niet echt makkelijker geworden. Banken hebben nog steeds geen gezamenlijke standaard. Internetbedrijven zien hun kans schoon en gooien een e-wallet in de strijd. Worden social networks straks ook banken?

Hyvers hebben al een nieuwe portemonnee, zij kunnen sinds kort betalen via de Hyves-website. Met de dienst Afrekenen, opgezet in samenwerking met de Rabobank, kunnen ze geld in de portemonnee van een vriend storten, betalen op een andere website, of, binnenkort, afrekenen in bepaalde cafés. Groot voordeel: de gebruikers hoeven niet eerst in te loggen op de website van hun bank. De portemonnee is gekoppeld aan een 06-nummer. De betaling bevestig je met een sms-code.

Nog even en we hebben online geen bank meer nodig. Het gaat die kant op. Partijen als Google, Amazon en Facebook begeven zich al op de geldmarkt. Neem Amazon, van oorsprong boekverkoper: dat bedrijf begon in 2007 een online betaaldivisie en is bezig om een soort payment service provider te worden. Zo is er  Checkout, een betaaldienst voor webshops. Webwinkeliers hebben met Amazon Checkout toegang tot betaaldiensten, terwijl consumenten hun Amazon-account kunnen gebruiken, evenals de verzendgegevens die aan hun account zijn gekoppeld. Vorig jaar is daar Amazon PayPhrase bijgekomen, waarmee consumenten online kunnen betalen door middel van een simpel zinnetje en een PIN-code. En met het onlangs gelanceerde Amazon Flexible Payments (AFP) is het aantal mogelijkheden verder uitgebreid. Een merchant kan zijn klanten voortaan een maandelijks abonnement laten betalen.

Ruim tien jaar verder en nog altijd geen e-cash

De veranderingen in het online betalingsverkeer zijn niet tegen te houden. Sterker nog, het werd hoog tijd. Al langer dan een decennium is een soepel, eenvoudig e-cashsysteem vooral een mooie belofte gebleven. Het moeizame verhaal gaat terug tot eind jaren negentig, toen Nederland de wereld zou veroveren met elektronisch geld. In het Matrix-gebouw van het Amsterdamse Science Park zat het bedrijfje DigiCash, dat onder leiding van cryptoloog David Chaum, afkomstig uit een zeer welvarende Amerikaanse textielfamilie, een alternatief zocht voor de ‘absurd onveilige’ credit card. Het leek een succes te worden. Bill Gates van Microsoft zou in elke kopie van Windows 95 e-cash integreren, en ook Netscape toonde belangstelling, net als creditcardmaatschappij Visa. De contracten lagen voor het oprapen, maar Chaum vertrouwde geen enkele zakendeal, en de ene overeenkomst na de andere viel in duigen. Chaum werd op een zijspoor gezet, maar ook het nieuwe management kwam niet veel verder. Enkele banken besloten DigiCash te omarmen, al deden ze er weinig mee. DigiCash ging failliet in 1998, de technologie is elders een zachte dood gestorven.

Nu is het 2010 en is er nog steeds geen nieuwe DigiCash. Sterker nog, er is ook nog altijd geen e-cash. Dat terwijl online betalen inmiddels gemeengoed is geworden. Het aandeel van online thuiswinkelen binnen de totale detailhandel in Nederland stijgt nog jaarlijks. Betalen doen we echter nog steeds met de creditcard, de acceptgiro of met iDEAL, het gemeenschappelijke kindje van de Nederlandse banken. Hoewel het systeem eigenlijk nogal omslachtig is – bij elke betaling moet contact worden gemaakt met de bank – is iDEAL een groot succes. In 2009 liet het een groei zien van 63 procent en ging het aantal transacties naar 45 miljoen. De totale verkopen met iDEAL bedroegen bijna 3,4 miljard euro. De betaalmethode wordt nu door bijna 88 procent van alle webwinkels geaccepteerd.

De belangenorganisatie Thuiswinkel.org vindt dan ook dat iDEAL navolging moet krijgen in heel Europa. Dan zouden zo’n half miljard Europeanen op een veilige en betrouwbare manier in Europese webwinkels kunnen betalen, zo stelde de organisatie in een positioning paper dat in maart tijdens het Online Betalen Congres in Utrecht werd gepresenteerd. Natuurlijk was Piet Mallekoote, directeur van iDEAL-eigenaar Currence, erg blij met de aanbevelingen, maar een Europese iDEAL zit er niet in, zo moest hij in Utrecht toegeven. Een enkele bank was best geïnteresseerd, maar daar blijft het wel zo’n beetje bij.

Mallakoote vindt het erg onverstandig dat de Europese banken niet bezig zijn met een gezamenlijk online betalingssysteem. iDEAL zou het zelfs best nog eens moeilijk kunnen krijgen. Creditcardmaatschappij Mastercard wil binnen een jaar in heel Europa concurrent Maestro introduceren. De Belgen kennen deze online-betaalmethode al langer. De Nederlandse banken houden Maestro (nog) op een afstand omdat het een hoop gedoe met zich mee zal brengen: rekeninghouders zullen over een Maestro PAN (Primary Account Number) moeten beschikken, en de banken moeten een SecureCode uitgeven, een extra beveiliging. Het voordeel van Maestro is echter evident: webwinkeliers zouden klanten uit alle landen kunnen bedienen. Op dit moment werken al enkele Nederlandse webwinkels met Online Maestro, waaronder iBood en Coolblue (overigens voornamelijk vanwege Belgische klanten).

De vraag is dus: gaan de Europese banken zelf een concurrerend systeem opzetten, of haken ze aan bij Maestro? Er kómt beweging, zoveel is zeker. De voorgenomen harmonisatie van het Europese betalingsverkeer moet ertoe leiden dat consumenten en bedrijven binnen de Eurozone in de nabije toekomst kunnen betalen met één set betaalinstrumenten. Dit heet SEPA: Single Euro Payment Area. Binnen vijf tot tien jaar zal SEPA leiden tot grote verschuivingen op de internationale betaalmarkt, zo voorspelt adviesbureau Innopay in een onlangs verschenen studie. Uiteindelijk zullen, als ook niet-Eurolanden meedoen, 470 miljoen mensen te maken krijgen met SEPA. Wat ‘een enorme stimulans voor de ontwikkeling van crossborder online winkelen’ zou betekenen, in de woorden van Wijnand Jongen, directeur van Thuiswinkel.org. Tot dusverre heeft de grensoverschrijdende e-commerce zich nauwelijks verder ontwikkeld. Afgelopen oktober nog probeerden ‘mystery shoppers’ van de EU online goederen te kopen in een andere lidstaat van de Europese Unie. In 60 procent van de gevallen lukte dat niet eens.

Er zal een antwoord moeten komen. Consumenten worden geconfronteerd met lagere kredietlimieten, hogere tarieven en rentes, zijn banger geworden voor schulden; zij zoeken alternatieve betaalmethodes. Dat stelt Innopay. Daarbij gaat het met name om diensten van internationale internetbedrijven die al een vertrouwensrelatie hebben weten op te bouwen met consumenten, zoals PayPal, Amazon en Google. Sommige van deze bedrijven hebben al een banklicentie. PayPal begon ooit als een e-wallet, maar ontwikkelde zich al snel tot een payment service provider: consumenten hebben de mogelijkheid via hun creditcards en bankrekening te betalen.

En bij die ambities zal het niet blijven. Vorig jaar zijn al drie nieuwe leidinggevenden aangetrokken met bankervaring bij Wachovia, Citigroup en Barclays Bank. De mogelijkheden voor PayPal in de banksector zijn, aldus Innopay, enorm. Het bedrijf is reeds actief in een wereldwijd netwerk met verschillende valuta en talen, wat een snelle overboeking van geldstromen mogelijk maakt. Straks hebben klanten de mogelijkheid meer met hun PayPal-rekening te doen dan met hun bankrekening. PayPal biedt Amerikaanse klanten zelfs al een debitcard aan waarmee geld bij geldautomaten kan worden opgenomen. Een bank is niet langer nodig.

Ook Google, Amazon en Facebook op de geldmarkt

Dit lijkt nog maar het begin. De markt voor e-wallets zal nog veel drastischer veranderen. De niet-banken zouden de boel wel eens kunnen overnemen. Zal de rol van PayPal waarschijnlijk beperkt blijven tot die van dienstverlener, Amazon, Google en Facebook gaan nog wat verder. Amazon heeft zijn betaaldiensten Checkout, PayPhrase en Flexible Payments, Google lanceerde eerder al Google Checkout. Met de dienst ‘search-to-purchase’ kunnen consumenten zoeken naar producten die Google van verschillende webshops haalt. Vervolgens komen deze consumenten terecht op de website van de merchant, waar ze met Google Checkout kunnen afrekenen. Deze Checkout maakt het klanten ook mogelijk credit- en debitcards aan hun Google-account te koppelen, waardoor ze veilig kunnen betalen en zich alleen bij Google hoeven aan te melden. Adviesbureau Innopay gelooft dat het bedrijf een uitgelezen positie inneemt om als financiële dienstverlener door te breken.

Een van de grote winnaars zou wel eens Facebook kunnen worden. Het bedrijf wil het virtueel betaalmiddel Facebook Credits verder ontwikkelen. Met die credits kunnen Facebookers nu al virtuele cadeaus kopen. Facebook is nu echter ook alternatieve betaalmethodes aan het uitproberen, voor applicaties van derden. iCoins, een e-wallet, heeft bijvoorbeeld de CoinJars-applicatie ontwikkeld waarmee Facebookgebruikers kosteloos geld aan elkaar kunnen overmaken. Vergelijkbare applicaties zijn beschikbaar voor MoneyBookers, Obopay, WebMoney en Spare Change.

Toegegeven: de rol van Facebook blijft in dit geval nog steeds beperkt tot die van facilitator. De bank van waaruit consumenten betalingen doen is nog steeds op de achtergrond aanwezig. Er is echter weinig fantasie nodig voor de volgende stap: Facebook als bank. Partijen als PayPal verdienen op dit moment hoofdzakelijk aan commissies over transacties, maar met 80 miljoen gebruikers moet PayPal toch aardig wat geld in deposito hebben. Met een leuke rente erbij zouden internetbedrijven zelf moeten kunnen bankieren. Google en Amazon doen met respectievelijk 40 miljard en 6,4 miljard dollar eigen (besteedbaar) vermogen nauwelijks onder voor de grootbanken. En we weten inmiddels, door het IceSave-verhaal, dat consumenten geen moeite hebben hun geld bij een internetbank te stallen.

Blijft het probleem met de microbetaling. Kleine bedragen, wat doen we daar mee? Een veilig en efficiënt microbetaalsysteem is er nog niet, stelt InnoPay vast; het blijft een uitdaging. De conventionele betaalmethodes zijn te duur voor kleine overmakingen. Toch duiken ook hier steeds meer nieuwe partijen op. Innopay noemt onder meer Spare Change, dat betalingen op Facebook mogelijk maakt via PayPal en periodiek afrekent met de klant. Een ander voorbeeld is Zong, dat betalingen bij de telefoonrekening optelt via de mobiele netwerkoperator. Kachingle laat  gebruikers een bedrag vooraf betalen, dat vervolgens wordt verdeeld over de sites die de klant bezoekt.

Ook via Twitter duiken de laatste tijd geheel nieuwe betaalmethodes op. Zo zijn Tipjoy en Twipper e-wallets waarbij gebruikers de hun portemonnee moeten opladen alvorens betalingen te verrichten. De nieuwste ontwikkeling is de opkomst van zogeheten in-app payments: de klant handelt de betaling volledig binnen de app of de game af, via bijvoorbeeld Jambool of PayPal. Hij hoeft de app of het spel dus niet te verlaten.

We zien een ‘stapeling’ van betaaloplossingen. Onder alle online betaalmiddelen zit een basale betaalinfrastructuur die het mogelijk maakt dat tegoeden worden overgemaakt vanaf een gebruikersaccount. Tot nu toe zijn online banken niet gecharmeerd van de stapeling. Als diensten worden gestapeld, willen alle onderliggende platforms op de ene of andere manier in de opbrengsten delen. Banken proberen deze intermediaire diensten dan ook te bestrijden, zo zegt Innopay – met wisselend succes per land. Ook uitgevers zijn nog terughoudend.

Menig microbetaalsysteem is bovendien te duur: PayPal vraagt 5 dollarcent per transactie en nog eens vijf procent over de omzet. Daarnaast zijn er nadelen van praktische aard. Zo moet je je telkens weer registreren bij een groot aantal verschillende webwinkeliers, en elke keer moet je je inloggen als je een dienst wilt gebruiken. Er blijft dus behoefte aan een universeel microbetalingssysteem. Er zijn al bewegingen zichtbaar: in september 2009 meldde Google dat het bezig was met een microbetaalsysteem (op basis van Google Checkout).

Wie weet wordt Google wel dé bank.

Kader: Mobiel betalen
Voor mobiel betalen pleit Thuiswinkel.org voor een bankonafhankelijke standaard zoals iDEAL. Een doorbraak is echter nog niet in zicht, ondanks de eerste initiatieven, zegt Frank de Groot, voorzitter van de Werkgroep Betalingsverkeer van de brancheorganisatie. Minitix is momenteel het enige bancaire alternatief, maar is uitsluitend gericht op microbetalingen en het bereik van rekeninghouders blijft beperkt. Telecomproviders hebben een beter aanbod qua bereik en gebruikersgemak met SMS- en 0900-diensten, maar de kosten daarvan zijn relatief hoog.

Bestaande methoden hoeven hierdoor niet meteen te verdwijnen.  Het gebruik van prepaid cards voor online betalingen heeft in 2009 zelfs aan belangstelling gewonnen. Online worden prepaid cards met name gebruikt door mensen die ‘digitaal uitgesloten’ zijn. Deze groep is bang voor fraude of bezorgd over privacy en kiest daarom voor een prepaid card om online te betalen. Meestal worden prepaid cards voor online-gebruik in fysieke winkels aangeschaft en uitgegeven in de vorm van cards of kassabonnen met een numerieke code. Prepaid cards kunnen ook online worden gekocht en in sommige landen, bijvoorbeeld Spanje, ook bij geldautomaten. De drie belangrijkste markten waarvoor prepaid cards worden gebruikt zijn volgens Innopay gokken, VoIP en online games.

Kader: eRembours
Rond online betalen zullen geheel nieuwe diensten zullen ontstaan, zo is de verwachting.  Postbezorger TNT  wil nog dit jaar beginnen met ‘e-rembours’, waarbij kopers met een aflevercode een pakketje van een bezorger kunnen aannemen. Als een koper bij een webwinkel kiest voor online rembours krijgt hij na betaling via de TNT-betaalmethode meteen een geheime aflevercode per mail of SMS.

Als de bezorger langskomt met een handscanner, moet de koper de rembourscode op een handterminal van TNT Post intoetsen. Pas dan wordt het geld dat op een externe rekening staat aan de webwinkel overgemaakt. Dankzij online rembours weet de koper zeker dat hij het betaalde ontvangt, en weet de webwinkelier zeker dat hij betaald krijgt.
TNT heeft hoge verwachtingen van deze dienst. Op korte termijn gaat het postbedrijf praten met diverse payment service providers die voor webwinkels werken, zoals Ogone, Adyen, Docdata, Bibit, Multipay en Buckaroo.

Kader: Bereik online bankieren in Europa in 2009

• Nederland: 52,9 procent
• Frankrijk: 49,9 procent
• Zweden: 48,4 procent
• Verenigde Koninkrijk: 46,1
• België: 39
• Duitsland: 38,6
• Denemarken: 36,7
• Spanje: 35,2
• Noorwegen: 34,4
• Finland: 33,1

(Bron: comScore)

Foto: odalaigh (cc)