Inzet contactapps in bestrijding corona overschat

Google en Apple gaan samenwerken om de inzet van corona trackingapps te ondersteunen. Ongeveer elk Europees land, waaronder Nederland, overweegt een dergelijke app te laten ontwikkelen. De effectiviteit daarvan moet echter nog worden aangetoond en er zijn terechte zorgen over de privacy.

Wereldwijd wordt gewerkt aan projecten met namen als COVID Watch, NextTrace en Corona Trace, waarbij epidemiologen samenwerken via Google Docs, Slack en platform GitHub om apps te ontwikkelen die de verspreiding van COVID 19 moeten indammen.

Het Nederlandse kabinet verwijst bijvoorbeeld naar een initiatief in Oostenrijk. Daar worden mensen gewaarschuwd als ze langer dan 5 minuten en binnen een straal van 2 meter in de buurt van een besmet persoon zijn geweest.

Er bestaan nogal wat misverstanden over trackingapps. Bijvoorbeeld dat die mensen ‘realtime’ zouden waarschuwen voor coronazieken die over straat lopen, waarbij de smartphone een moderne versie zou worden van de ratelende klepper waarmee pestlijders honderden jaren geleden omstanders waarschuwden.

Een ander misverstand is dat coronapatiënten zelf in de app moeten aangeven als zij ziek zijn, misbruik zou dan wel erg voor de hand liggen.

Vrijwel alle trackingapps die reeds in gebruik zijn verzamelen alleen gegevens over bluetoothsignalen die smartphones uitwisselen als ze in elkaars buurt komen. De telefoonnummers worden versleuteld opgeslagen en kunnen alleen uitgelezen worden door gezondheidsinstanties als de GGD of RIVM. Als iemand in de buurt van een coronapatiënt is geweest kan de GGD contact opnemen en advies uitbrengen. De GGD of het RIVM is ook verantwoordelijk voor het bijhouden van de database met ‘zieken’.

Pionier is Singapore met de app TraceTogether onder supervisie van Singapore’s Government Technology Agency (GovTech) en het ministerie voor gezondheid.  De stadstaat onderscheidde zich tot nu toe met name door het traceren van de contacten van coronapatiënten; inspectieteams pluisden nauwkeurig de gangen van besmette personen na en doen dat nu met behulp van een app. Singapore voert een ander beleid dan Zuid-Korea, waar de overheid informatie over patiënten toegankelijk maakte voor iedereen.

Singapore werd tot nu toe geprezen om de aanpak van het coronavirus, er worden veel meer mensen getest, vaak voordat zij symptomen hebben, en in thuisquarantaine geplaatst. Maar vorige week nam het aantal besmettingen toch ineens hard toe. Het succes van de app is dus maar relatief.

Naarmate het aantal infecties toeneemt, wordt het steeds complexer om mensen te volgen. De staat New York telt alleen al 160.000 geregistreerde infecties. 18.000 mensen liggen er in ziekenhuizen. De administratie daarvan is niet meer te behapstukken, ook niet als je volautomatisch waarschuwingen uitstuurt. Er is ook amper testcapaciteit om vermoedelijke besmettingen na te trekken.

In Zuid Korea ontvangen inmiddels negen op de tien inwoners waarschuwingen over besmettingsgevaar. De smartphones gaat wel tien keer per dag af, en er ontstaat steeds meer irritatie. Sommigen lezen het al niet eens meer.

En zo zijn er meer kanttekeningen te plaatsen: niet iedereen heeft een smartphone met bluetooth en niet iedereen wil meedoen. Een deel van de bevolking zal dus altijd onder de radar blijven.

Antropologe Roanne van Voorst schrijft dat de app ons een gevoel van schijnveiligheid en -controle biedt. In de realiteit kunnen we ons niet sluitend beschermen tegen het coronavirus, noch tegen latere virussen of ander onheil.

Ook zijn er terechte zorgen over de privacy. Contactapps moeten tijdelijk, transparant, volledig anoniem, vrijwillig en gebruiksvriendelijk zijn, zonder commerciële bijbedoelingen, en moeten onder regie staan van onafhankelijke deskundigen. Een gelegenheidscoalitie met onder meer Bits of Freedom roept de minister op om aan deze eisen gehoor te geven. De bestrijding van het coronavirus mag niet tot afkalving van onze privacy en fundamentele rechten leiden, vindt de coalitie.

Ook een groep van zestig wetenschappers en experts heeft het kabinet inmiddels opgeroepen (pdf) om kritisch te kijken naar het nut en de noodzaak van corona-apps. De inzet van trackingapps en apps voor gezondheidsmonitoring is in hun ogen zeer ingrijpend. Ook zullen ze volgens hen hoe dan ook een precedent scheppen voor toekomstig gebruik, ook na de crisis.

De effectiviteit, betrouwbaarheid en doeltreffendheid van de apps moet volgens de wetenschappers vooraf worden onderzocht en getest (pilotfase) om te beoordelen of de inzet van apps überhaupt zinvol is. Zo niet, dan moet van het gebruik van de apps worden afgezien.

Er zijn ook zorgen dat de corona-app in de toekomst voor andere doeleinden wordt gebruikt en we straks een soort monitorsamenleving krijgen, waarin iedereen en alles gevolgd wordt, zogenaamd omwille van de veiligheid. Het schrikbeeld is China, waar je zonder QR code op de smartphone iemands besmettingsrisico aangeeft, niet over straat mag lopen.

Dat sommigen vraagtekens plaatsen bij het voornemen van Google en Apple om bluetoothtracking diep in hun systeemsoftware in integreren is dan ook begrijpelijk, ondanks toezeggingen van beide bedrijven dat ze privacy zullen respecteren. De Nederlandse autoriteit op het gebied van privacybescherming heeft dan ook aangegeven de apps vóór invoering te willen onderzoeken. De Consumentenbond wil de apps aan een eigen privacymeter toetsen.

Foto Makenna Entrikin via Unsplash