Begin juli beëindigde Minister Plasterk het programma voor de realisatie van de Basisregistratie voor Personen (BRP), de centrale database voor alle Nederlandse burgers. Kostenoverschrijdingen, ontbrekende functionaliteit en een oplevering pas over enkele jaren zijn de overwegingen waardoor het BRP-programma on hold is gezet in een modus van bezinning. Informatica-onderzoekers Sjaak Brinkkemper en Slinger Jansen roepen in dit opiniestuk de overheid op om ICT-ontwikkeling op een andere manier in te richten.

“ICT-ontwikkeling door de overheid blijkt altijd problematisch te zijn: het communicatiesysteem C2000 van de politie, de door de Rekenkamer vastgestelde veroudering van de systemen bij de Belastingdienst, het SPEER-systeem voor materialen en transport voor Defensie. Het zijn enkele voorbeelden van hoofdpijndossiers bij de overheid, waarmee miljarden euro’s gemoeid zijn.

Keer op keer dient de vraag zich aan of de overheid wel geschikt is om dit soort systemen te ontwikkelen in eigen beheer. Kan dit niet beter aan marktpartijen overgelaten worden? De overheid bouwt zelf geen kantoren, graaft geen Maasvlakte, legt geen straten aan. De overheid treedt op als opdrachtgever, en huurt private partijen in voor uitvoering en beheer.

Zo zou dit ook moeten zijn voor de ICT voor de overheid. En daarom stellen wij een radicaal andere aanpak voor.

Laat overheids-ICT geschikt voor meerdere landen ontwikkelen door internationale marktpartijen. Burgerregistratie verschilt nauwelijks van elkaar per land. Stel specificaties op in internationale of Europese context. Laat de open markt hierop inspringen, zodat de kosten gedeeld kunnen worden en veel meer technische capaciteit beschikbaar is. Zo zijn tenslotte de talloze standaardpakketten voor bijvoorbeeld boekhouding en personeelsadministratie ook ontwikkeld. Maatwerk is nu eenmaal duur en veel te onvoorspelbaar.

Ontkoppel de softwareapplicaties van de data. Cloudtechnologie maakt dit tegenwoordig goed mogelijk. De overheid kan dan de data van de burger beheren én beschermen in een centraal platform. Bedrijven in het ecosysteem bouwen vervolgens eigen applicaties op het platform onder regie van de overheid. Op deze manier is er meer mogelijkheid tot hergebruik en deling van software in het ecosysteem en worden de participanten daarbinnen beter in kaart gebracht. Data blijft eigendom van de staat, de software van het ICT-bedrijf, met goed gedefinieerde koppelstandaarden. De overheid wordt de dirigent van haar eigen orkest.

Implementeer nieuwe overheidssystemen op een incrementele wijze. De stapsgewijze invoering van de OV-chipkaart is een goed voorbeeld. In de software-industrie is het gebruikelijk om systemen geleidelijk op te bouwen: eerst een minimale set basisfuncties, om deze vervolgens incrementeel aan te vullen. Op die manier kan een systeem zich bewijzen, alvorens het een probleemdossier wordt.

Bouw kennis op over de beste vorm voor systeemontwikkeling voor de publieke sector. Wat Hansje niet leert, zal Hans nooit weten. Er vindt vrijwel geen kennisopbouw en onderzoek plaats naar de optimale inrichting van automatisering bij de overheid. Welke aanpak blijkt succesvol? Zo was in de jaren 80 de nieuwbouw van de Kinderbijslag zeer succesvol. En daarnaast: welke technologie werkt het beste voor grootschalige publieke systemen? In het onderwijs werken de leerlingenadministratie en leermiddelen, zelfs voor wiskunde, probleemloos via de cloud. Ook de Raad voor de Rechtspraak implementeert vanaf 2016 stapsgewijs het digitaal procederen waarin rechters en advocaten online toegang krijgen tot geheel digitale dossiers.

Het is natuurlijk gemakkelijk om de zwarte piet eenzijdig neer te leggen, want de ICT-industrie moet ook in de spiegel kijken. Er is een groot tekort aan kennis en specialisten, en in een oververhitte markt is het lastig om een stapje terug te doen en te realiseren dat het onze gemeenschappelijke verantwoordelijkheid is. We moeten grote hoeveelheden oude systemen bij de overheid voorkomen, die alleen nog met externe kennis werkend gehouden kunnen worden. Er dient een markt gecreëerd te worden waarin ICT-bedrijven lang blijvende producten kunnen leveren en onderhouden, terwijl de overheid zich bezighoudt met implementatie en beleid.

Wij willen een open debat over een totaal andere insteek voor de automatisering bij de overheid. Dit is een aanzet. Samen met onze collega’s en studenten nemen we graag deel aan dit debat. Iedereen is uitgenodigd: we profiteren er tenslotte allemaal van.”

Prof.dr. Sjaak Brinkkemper en Dr. Slinger Jansen, leerstoel Software Productie, Universiteit Utrecht.