Deel dit artikel
-

Eindhoven: Silicon Valley van het zuiden

Duizenden onderzoekers en ondernemers werken binnen de slimste vierkante kilometers van Nederland aan baanbrekende technologieën en producten van morgen. Eindhoven bloeit als startupstad. En op de voormalige gronden van Philips vindt een unieke kruisbestuiving plaats van hightech, design en kunst.

Met het terugtrekken van Philips had de ‘lichtstad’ Eindhoven makkelijk kunnen verworden tot een industriële spookstad. Maar niets is minder waar. Op de plekken die het bedrijf leeg achterliet, bloeit de bedrijvigheid en creativiteit als nooit tevoren. Neem restaurant Radio Royaal in de Machinekamer van Het Klokgebouw: markant herkenningspunt voor de reiziger die de stad vanuit het noorden binnentreint. Lunch en diner worden geserveerd in een rauwe industriële locatie met installaties, motoren en pompen die herinneren aan de tijden van weleer.

Het Klokgebouw staat op Strijp-S, het voormalige Philips-terrein waar ooit radiotechnologieën, televisies en scheerapparaten werden vervaardigd. Koningin Wilhelmina sprak vanuit het NatLab met een draadloze radioverbinding de bevolking van Nederlands-Indië toe. Einstein bracht er een bezoek. Ook de eerste elektronische muziek kwam er vandaan: onderzoeker Dick Raaymakers zette er de eerste stappen met synthesizers en maakte er ook al muziek mee.

En het lijkt wel of de geschiedenis zich herhaalt. Want uitgerekend op Strijp-S wil de VPRO later dit jaar een lab vestigen dat moet leiden tot innovatie in de (digitale) programmering. In Eindhoven dus. Niet in mediastad Hilversum of Amsterdam. De omroep wil een schakel zijn in het denken over de toepassing van nieuwe technologieën en de sociale implicaties ervan. Nieuwe mediaplatforms als de virtuele bril Oculus Rift of Google Glass, maar ook potentiële productiemiddelen als drones en iBeacons, moeten worden onderzocht. Dat kan alleen door structureel samen te werken met ontwerpers, uitvinders en mediamakers. En die vind je tegenwoordig in Eindhoven.

Afhankelijk
Je kan rustig stellen dat Philips de basis heeft gelegd voor al deze activiteiten. Het bedrijf is nog altijd de grootste werkgever uit de regio, maar wordt vermoedelijk binnen enkele jaren ingehaald door chipmachinefabrikant ASML, een voormalige joint venture met Philips. Het personeelsbestand van 8.100 groeit de komende jaren met sprongen, terwijl het aantal Philips-medewerkers, nu 9.500, blijft dalen.

Het lichtbedrijf heeft een enorme erfenis achtergelaten: niet alleen de machinefabrieken die zijn overgenomen door bedrijven als VDL, FEI (elektronenmicroscopen), chipfabrikant NXP en delen van ICT-dienstverlener Atos, maar ook de imposante High Tech Campus die er zonder Philips nooit was geweest, de Technische Universiteit van Eindhoven en de Design Academy, de voormalige Akademie voor Industriële Vormgeving Eindhoven (AIVE). Ze kwamen er omdat Philips er zat.

“De kracht van deze regio zijn de littekens die hier zijn achtergelaten”, zegt Guus Frericks, oprichter van accelerator Startupbootcamp HighTechXL. Frericks is geboren en getogen in Eindhoven. Zijn moeder werkte dertig jaar lang bij het NatLab. “Ik heb de hoogte- en de dieptepunten meegemaakt”, zegt Frericks, die zijn carrière eveneens bij Philips begon. “Als het slecht ging, merkte de hele regio dat. Een vriend van mij was postbode. Die duwde soms wel vijf ontslagbrieven door de bus van één huisadres. We zijn ons allemaal gaan realiseren dat we minder afhankelijk moeten worden van de grote bedrijven.”

En dat lijkt aardig te lukken: hij wijst op zijn eigen speeltuin. “Neem die jongens van Manus Machina. Die maken handschoenen voor virtual reality-games. Ineens zijn ze weer ergens een programmeur tegengekomen of een ontwerper in een designcafé. Gisteren liepen ze nog naar buiten met een drone die ze op de kop hadden getikt. Die combinatie van talent en middelen vind je alleen hier.”

Spin-offs
Frericks richtte enkele jaren geleden zelf de Startup Factory op, met het idee om vooral hardwarepioniers uit de regio te steunen. De financieringsbehoefte voor deze sector is echter een andere dan van wat Frericks ‘web en apps’ noemt. “Daar kun je voor heel weinig geld een alfaversie van je product of dienst ontwikkelen. Met hardware gaat dat niet. Met name de doorontwikkeling naar prototypes kost een fortuin.” Innovaties gaan volgens hem ook steeds sneller. “Software is al open, maar dat zie je nu ook met hardware gebeuren. TechCrunch noemde de hardware een tijd geleden al de ‘nieuwe software’. Daarvoor heb je een ecosysteem nodig dat daar extreem goed op inwerkt.”

Eindhoven heeft een dergelijk systeem, dankzij de intensieve samenwerking in de gouden driehoek (‘triple helix’) tussen onderwijs en wetenschap, hightech bedrijvigheid en innovatieve overheden. De stad is nog altijd trots op een vermelding als een van de zeven regio’s die door het Amerikaanse magazine Fortune zijn genoemd als ‘best new cities for business innovation’. Oftewel een regio die wel eens het nieuwe Silicon Valley zou kunnen worden. Al gaat die vergelijking niet helemaal op: je vindt er weinig echte internetbedrijven. De softwarebedrijven houden zich veel meer bezig met de aansturing van hardware. Waarbij internet overigens vaak wel een rol speelt.

Nergens wordt het hightechkarakter van Eindhoven zo duidelijk als op de High Tech Campus, het voormalig Natuurkundig Lab van Philips. Het bedrijf huurt nog ongeveer de helft van het imposante terrein, de rest wordt gevuld door Philips-spin-offs als NXP en Civolution en een groeiend aantal startups. In totaal werken er circa tienduizend mensen op het terrein, voldoende om een hele ‘strip’ van gespecialiseerde restaurants, een kapper, grand cafés en een supermarkt op de been te houden. De campus kan nog even groeien, maar zal daarna moeten uitbreiden om aan de groeiende vraag tegemoet te komen.

Kraamkamer
De diverse startups op het terrein geven hoog op van de kennisdeling. Als iemand een technische vraag heeft, loopt hij gewoon naar een van de bedrijven op het park. Problemen met de firmware van je product? Experts van NXP zijn niet te beroerd om je even in de lunchpauze te helpen. “Er gaan deuren open die anders gesloten blijven”, zegt medeoprichter Bob Vlemmix van Manus Machina. “Toen we nog op onszelf aangewezen waren, hadden we moeite om mensen te spreken te krijgen; als onderdeel van Startupbootcamp gaat alles veel sneller.”

Kennisdeling staat ook centraal bij Holst Centre, aan de rand van de High Tech Campus: in 2005 opgericht door IMEC, het grootste onafhankelijke Europese onderzoekscentrum, en TNO – met steun van het Nederlandse ministerie van Economische Zaken en de regering van Vlaanderen. Het is een soort kraamkamer die ideeën R&D-rijp maakt en ze dan verkoopt aan geïnteresseerde partners: bijvoorbeeld draadloze sensortechnologie en flexibele elektronica. “We vullen een lacune tussen de universiteit, waar ideeën vaak niet verder komen dan een proof of concept, en het bedrijfsleven, waarvoor dit soort onderzoek een risico inhoudt omdat niet alles concrete producten oplevert”, zegt Steffie van de Vorstenbosch van R&D-centrum Holst Centre.

Inmiddels heeft het zelf een soort koekoeksnest gevestigd op Strijp-S in de vorm van Baltan Laboratories. Daar, in het oude NatLab van Philips, handelt het naar eigen zeggen in de geest van pionier Raaymakers door technologie met kunst te verbinden. “Dick noemde zich Kid Baltan (NatLab omgekeerd, red.)”, zegt creatief directeur Olga Mink. “Hij overbrugde uiteenlopende disciplines. Dat is ook wat wij doen.” Denk aan technologie voor medische doeleinden, zoals een draagbare hersenmonitor die EEG (elektro-encefalogram)-signalen registreert en real time naar een ontvanger stuurt, wat wordt gebruikt voor een project waarbij internetgebruikers elkaar virtueel kunnen zoenen. Baltan Labs is ook een van de partners waarmee de VPRO gaat samenwerken.

Amazon
Heel Strijp-S transformeert zich tot een campus waar design, media en techniek elkaar ontmoeten. Waar hightechtoepassingen en -oplossingen worden bedacht voor media, ruimtelijke ordening, sociale interactie en productie. Recent voorbeeld is het Glow Next-festival: achttien projecten verbonden door een wandelroute lieten lichttoepassingen zien die grenzen verkennen en verleggen.
Tussen de creatieven vestigen zich inmiddels ook steeds meer pure techbedrijven. Zo heeft in het oude Philips-gebouw aan de Kastanjelaan Amazon-dochter Liquavista drieduizend vierkante meter kantoorruimte en een grote cleanroom in gebruik genomen. Voor de ontwikkeling van e-inkschermen.

De voormalige energiecentrale op het aanpalende Strijp-T wordt eveneens herontwikkeld tot een nieuwe broedplaats voor design en innovatie. Designbedrijf VanBerlo, dat aan de basis stond van meer dan vijfduizend ontwerpen voor producten van onder meer Philips, Maxi-Cosi, Durex en Jacobs Douwe Egberts (DE), gaat er binnenkort een eigen Innovation Powerhouse voor de creatieve industrie vestigen.

De Design Academy, sinds eind jaren negentig gevestigd in een voormalig pand van Philips, erkent bij monde van Henri Beelen, secretaris van het College van Bestuur, dat tegenwoordig veel meer studenten in Eindhoven terechtkomen. Het instituut oriënteert zich dan ook op mogelijkheden om studenten wat meer te begeleiden bij het opzetten van startups. “We moeten kijken of dat werkt, veel van onze zevenhonderd studenten – waarvan de helft overigens uit de buitenland komt – zijn nu eenmaal sterke individualisten die hun eigen paden bewandelen.”

Voorzitter Thomas Widdershoven van de Design Academy wil technologie in elk geval doelmatig integreren in de ontwerpopleiding. Hij pleit hierbij voor een nauwere samenwerking tussen (praktische) technici en (conceptuele) ontwerpers. Juist in Eindhoven komen veel vakgebieden bij elkaar. “Innovatie ontstaat waar verschillende domeinen elkaar ontmoeten. We moeten een nieuwe, gemeenschappelijke taal vinden waarmee we kunnen samenwerken.”

Smart food
Ook volop ontwikkelingen op de campus van de TU/e, aan de andere kant van de spoorlijn. Waar vroeger de universiteit haar studenten bijna automatisch bij Philips afleverde, worden deze tegenwoordig aangemoedigd om zelf bedrijven te beginnen. De TU/e is in dat kader recentelijk de studentenincubator STARTUP/eindhoven gestart. Studenten vinden gratis huisvesting in de Flexroom en kunnen advies en begeleiding krijgen voor de financiering van zakelijke plannen. Het is een aanvulling op het bestaande programma SURE Innovation, waarbij getalenteerde studiegenoten op projectmatige basis bij ondernemingen aan de slag gaan.

De lijntjes zijn kort, verzekert Imke Carsouw, directeur van Brainport Development, de uitvoeringsorganisatie achter de Brainport-regio. Carsouw stelt dat het in de regio behoorlijk goed gaat: goed voor een kwart van de export, een derde van de private investeringen in R&D en de helft van alle patenten die jaarlijks in Nederland worden geregistreerd. “We hebben zeven procent meer startups dan andere delen van Nederland, economisch groeien we sneller en de werkloosheid is laag. Maar we weten ook dondersgoed dat successen uit het verleden niet de toekomst bepalen.”

En dus kijkt Brainport naar sectoren die nog beter geprofileerd zouden kunnen worden. Zoals Smart Industry, met bekende voorbeelden als robotica, 3D-printen en sensortechnologie. Slimmere machines en robots die zelf fouten opsporen en ook kunnen herstellen. Eindhoven krijgt alleen al drie Fieldlabs rond thema’s als multi-materiaal 3D-printen, Smart Food, Flexible Manufacturing en De Digitale Fabriek.

Soortgelijke kraamkamers wil Brainport ontwikkelen rondom sociale innovatie: nieuwe strategieën, concepten en ideeën en organisaties die een oplossing trachten te bieden voor grote maatschappelijke uitdagingen. Carsouw noemt onder meer zorg op afstand, zodat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen. “We werken op dit terrein samen met de Universiteit van Tilburg, die zich heeft gespecialiseerd in dit soort onderzoek.”

Kloof
Als Frericks een lacune kan noemen in de bruisende biotoop van Eindhoven is het de toegang tot kapitaal. De venture capitalists komen bij Demo Days aangevlogen vanuit India, Londen en China, maar zijn in Eindhoven dun gezaaid. Bevestigt ook Carsouw van Brainport: “Ingenieurs en financiers spreken een verschillende taal die over en weer niet goed wordt begrepen. Ingenieurs hebben moeite om hun concepten te vertalen in zakelijke uitdagingen. Dat schept een kloof die we met allerlei initiatieven proberen te overbruggen.”

Samen met de TU/e en High Tech Campus tekende Frericks onlangs een contract met de China Technology & Adventure Association (CTAA), een netwerk van ruim vijfhonderd Chinese incubators, accelerators, investeerders, adviesbureaus en accountantsbureaus die zich inzetten om starters in hun land vooruit te helpen.

Een luchtbrug die twee kanten op werkt: snellere toegang van Nederlandse starters naar de immense Chinese markt, “en Chinese bedrijven zien Eindhoven hierdoor als de springplank naar Europa.”
Frericks is ook blij met het recente plan voor StartupDelta, een nieuw initiatief onder leiding van Neelie Kroes dat van Nederland de Europese verzamelplaats voor vernieuwende startende ondernemers uit het buitenland moet maken. Kroes zal in samenspraak met Brainport Development en anderen bedrijven naar Eindhoven proberen te halen. “De onderlinge strijd tussen Twente, Amsterdam of Eindhoven moeten we achter ons laten. Laten we kijken naar de expertises die we in Nederland hebben: de logistiek in Amsterdam, agrobusiness in Wageningen en hardware hier in Eindhoven.”

Frericks erkent dat Eindhoven de internationale allure ontbeert die past bij de torenhoge ambities. Een bruisend uitgaanscentrum wordt bijvoorbeeld node gemist. “Eindhoven is in alle opzichten een dorp en ik heb niet de illusie dat het ooit een wereldstad zal worden. Maar wees eerlijk: in Silicon Valley is ook geen lor te beleven.”

Kader: Mentaliteit
Onze draadloze oplaadtechniek is er gekomen dankzij technologie van Philips, zegt oprichter Erik Plasmans. Zijn bedrijf Zens maakt inductiepads die smartphones draadloos kunnen opladen. “Het is het verschil tussen WiFi en WLAN, niemand wil nog aan een kabeltje hangen.”

Philips is er niet mee verder gegaan, maar Zens is nu al een jaar of vijf een bloeiend bedrijf dat inductiepads via Coolblue en andere (web)winkels verkoopt, en laat verwerken in meubels van partners als Ahrend.

Een bedrijf met vooral brabo’s, vertelt Plasmans. “Je wilt echt niet weten hoe vaak mensen ons hebben geadviseerd om naar Amsterdam te verhuizen, maar dan waren we denk ik minder ver gekomen. Hier kom je een mentaliteit tegen die je nergens anders vindt: iedereen wil elkaar vooruithelpen.”

Kader: Beter verkopen
Drones uit Eindhoven? Als het aan Ramon Haken van Avular ligt, wordt dat de realiteit. Zijn bedrijf, onderdeel van Startupbootcamp HighTechXL, wil zich richten op de professionele markt die met drones nog niet wordt bediend. Denk aan monitoring uit de lucht voor landbouwdoeleinden of inspectie van daken. Haken heeft een logistieke achtergrond, tot vorig jaar werkte hij nog voor bezorger HelloFresh.

Het voordeel van Eindhoven is volgens hem de kennis die je makkelijk bij elkaar kunt vergaren. “Voor ons is deelname aan Startupbootcamp essentieel, omdat je heel snel met experts aan tafel zit. Juist hier. Alle leveranciers voor onderdelen zitten in de buurt.” De Tilburger vindt alleen wel dat Eindhoven zich beter moet verkopen. “Er gebeurt hier enorm veel, maar de buitenwereld merkt daar nog te weinig van.”

Kader: Automotive
De zogenoemde Brainport-regio is meer dan de stad Eindhoven alleen. Zo staat in Veldhoven de 82 meter hoge ASML-kantoortoren, is Simac ICT er gevestigd en ligt in Best de Philips Healthcare Campus. Een bijzonder gebied is ook Helmond, waar ooit Volvo Cars zijn ontwikkelingslaboratorium had. De stad telt nu 22 bedrijven die als toeleverancier werkzaam zijn voor de automobielindustrie, waaronder het tot de VDL Groep behorende APTS.

Daarnaast kent de stad een High Tech Automotive Campus, waar onder meer TNO Automobieltechniek naartoe is getrokken. Een one-stop-shop als het gaat om automotive technologie en mobiliteitsconcepten. Nieuw in Helmond is het Food Tech Park Brainport, een businessaccelerator die bedrijven helpt om technologische ontwikkelingen om te zetten in commercieel haalbare producten, processen en diensten.

* Dit artikel verscheen eerder in het februarinummer van Emerce magazine (#137)

Deel dit bericht

6 Reacties

Rob Bogaers

Goed stuk!

Voormalig Strijp-S ondernemer

Mooi ronkend stukje over Eindhoven. De werkelijkheid is anders.
Op Strijp-S zie ik de leuke innovatieve bedrijven vertrekken. Ruimte makend voor consultants die graag hip willen doen en zo de huurprijzen opdrijven.
Daarnaast op Strijp natuurlijk de designers waar Eindhoven zo mee loopt te pronken. Jammer alleen dat die lui zo gesubsidieerd worden dat er niet mee te ondernemen valt, waarom zouden ze immers? Hun kostje is gekocht
In mijn anderhalf jaar op Strijp zie ik het misgaan door teveel consultants en gemeentewerkers die geen kaas gegeten hebben van ondernemerschap, laat staan dat ze iets snappen van startups. Ik ben inmiddels alweer vertrokken naar een ander deel van Eindhoven samen met een aantal innovators.
Als Eindhoven mij en mijn mede innovatieve ondernemers wil behouden zal Eindhoven toch echt anders met (high tech) start-ups om moeten gaan.
Op mijn nieuwe locatie heb ik een jaarcontract met de verhuurder. Dat betekent, als we zo doorgroeien dat we over 6 tot 9 maanden gaan kijken of we in Eindhoven blijven, kijken naar andere NL steden met een goede universiteit of misschien wel de grens over als onze technologie daar aan slaat.

Ronny Roos

Jammer dat er niets gezegd wordt over sectie-C, een broedplaats waar meer als 150 designers werkzaam zijn. Waarschijnlijk omdat het niet afhankelijk is en wil zijn van de subsidie potjes die er op strijp-s verdeeld worden…

Jan Libbenga

Voormalig Strijp-S ondernemer, beetje vaag verhaal. Zijn de huren te hoog?

Voormalig Strijp-S ondernemer

@JanLibbenga
Huren gaan inderdaad omhoog, er zijn voorbeelden van mensen wiens huur werd opgezegd door de verhuurder voor de ruimte die ze huurden. Ze konden in hetzelfde gebouw nieuwe huisvesting krijgen echter voor het nieuwe tarief.
Zo gaat men daar om met mensen van het eerste uur.
Probleem van de eigenaren (oa gemeente Eindhoven) is dat zij de complexen hebben aangekocht op het hoogtepunt van de vastgoedbubbel en dat hun investering terugverdient moet worden op basis van irreële vastgoedprijzen.
Wat er vooral misgaat in mijn ogen is dat een heldere visie op gebiedsontwikkeling ontbreekt. Ik spreek regelmatig mensen in het vastgoed en die bevestigen mijn gedachten dat over enkele jaren Strijp zijn hipheid kwijt is en alleen een kantorencomplex is geworden. Een complex waar mensen dan natuurlijk gaan klagen dat het zo’n saaie boel is, geen wonder als de smaakmakers hun biezen pakken.
Wat er verder niet helpt is dat er mensen op Strijp rondlopen die door Eindhoven ingehuurd zijn om er een grote ondernemerscommunity van te maken. Manco is dat deze mensen niets begrijpen van communities en verder vooral bezig zijn met wat het beste in het korte termijn staartje van zichzelf en hun broodheer past. Het wordt een consultancy gebied en dat past niet meer in deze tijd. Over een of twee jaar zal de Strijp bubble wel barsten en kan er een commissie worden aangesteld om te onderzoeken hoe het nou zo mis heeft kunnen gaan.

Mieszko Czyzyk

@JanLibbenga : interessant, gedetailleerd stuk! Benieuwd hoe dit combineert met de ambitie van de StartupDelta. Een puntje van kritiek: “Silicon Valley van het zuiden” kan alleen als we al een Silicon Valley ergens anders in NL hebben. Anders is het “Silicon Valley van West-Europa” of zoiets…

Plaats een reactie

Uw e-mailadres wordt niet op de site getoond