Van ratten en muizen naar mini-organen op chip en AI

Geen proefdieren, maar slimme computers die precies voorspellen hoe een medicijn werkt in het menselijk lichaam. In Utrecht is deze week een bijzonder centrum geopend dat dit mogelijk maakt, het Ombion-CPBT (Centrum voor Proefdiervrije Biomedische Translatie). Simpel gezegd: hier onderzoek men hoe medicijnen en behandelingen ontwikkeld kunnen worden zónder proefdieren.

In Nederland worden nog steeds veel proefdieren gebruikt. In 2023 waren dat er 413.746, vooral muizen, ratten en vissen. En dat terwijl effecten in mensen vaak anders werken dan in dieren.

Het nieuwe centrum gaat inzetten op methoden die beter voorspellen wat er in de mens gebeurt, zodat medicijnen sneller beschikbaar komen voor patiënten.

Het Ombion-CPBT is het grootste initiatief in Europa dat de weg naar proefdiervrij onderzoek versnelt. Het kabinet investeert hiervoor 124,5 miljoen euro uit het Nationaal Groeifonds. Samen met bijdragen van de kennisinstellingen, bedrijfsleven en gezondheidsfondsen komt het totaalbudget op 245 miljoen euro.

In het centrum werken wetenschappers, artsen, overheid en bedrijven samen aan nieuwe manieren om behandelingen en medicijnen te testen. Bijvoorbeeld met organen-op-een-chip: menselijke organen, of delen ervan, die worden nagebootst op een chip, waardoor onderzoek naar ziekten en medicijnontwikkeling efficiënter en diervriendelijker kan verlopen.

Daarnaast zet de HU haar kennis in op het gebied van data science en kunstmatige intelligentie. Met AI en slimme programma’s die razendsnel informatie combineren en computers die kunnen voorspellen hoe een stof zich in het lichaam verspreidt en wat het doet. Op die manier proberen onderzoekers veel mogelijk informatie we bij elkaar te brengen om een zogenaamde digitale kopie van het menselijk lichaam te maken.

Het centrum richt zich in eerste instantie op ziekten als taaislijmziekte, ALS, astma, COPD, reuma en artrose. Het doel is om op deze gebieden in tien jaar tijd het aantal proefdieren met 20 tot 30 procent te verminderen. En op de lange termijn moet dit richting de 100%.