Deel dit artikel
-

Achtergrond: hoe tech het post-coronatijdperk vormgeeft

Het werd na de Spaanse griep van honderd jaar geleden eigenlijk niet meer voor mogelijk gehouden: een snel verspreidend virus dat het openbare leven in korte tijd wereldwijd zou platleggen, met miljoenen werklozen en failliete bedrijven als gevolg. Tegelijkertijd is dit een ‘reset’ die heel wat innovaties zal doen versnellen. Een blik op post-corona zorgen, leren, werken, winkelen, ontspannen en reizen.

Na iedere ingrijpende gebeurtenis hebben we de neiging om te extrapoleren. Analyses met de strekking ‘het wordt nooit meer als voorheen’ domineerden de afgelopen maanden de media. De pandemie heet een ijkpunt in onze geschiedenis, waarin onze vaste consumptie- en reispatronen voorgoed zijn doorbroken. Menigeen spreekt over ‘pre-corona’ en ‘post-corona’. Maar het nieuwe normaal wordt doorgaans al weer gauw het oude normaal. De zwaar gehavende luchtvaartindustrie krabbelde bijvoorbeeld ook weer overeind na de aanslagen van 9/11. Wel merken we de gevolgen nog dagelijks als we door de douane moeten. Het veranderde consumentengedrag zal ook dit keer nog lang na-ijlen.

Een ferme tik kan echter ook positieve veranderingen triggeren. Duitsland verhoogde vanaf de bankencrisis in 2008 de nationale investeringen in onderzoek en innovatie. Onze oosterburen beleefden een ‘gouden decennium’ van snelle economische groei. De coronacrisis kan dan ook tot nieuwe prioriteiten voor het innovatiebeleid leiden, denkt onder meer TNO. Met het Duitse voorbeeld in het achterhoofd stelt het instituut voor om de investeringen in onderzoek en innovatie versneld op te schroeven en ons zo ‘uit de crisis te innoveren’.

Thuiswerken raakt eindelijk ingeburgerd
In de jaren negentig werd het al gezien als de oplossing voor dichtslibbende wegen, maar telewerken kwam ondanks de komst van breedbandinternet niet echt van de grond. Dat is dankzij de coronacrisis definitief veranderd. Bijna driekwart van de Nederlanders met een kantoorbaan is sinds de coronacrisis meer vanuit huis gaan werken.

Voor de crisis werkte gemiddeld zestien procent van de werknemers één of meer dagen vanuit huis. Tijdens de crisis is dit 58 procent. En 63 procent van de organisaties waar voor de crisis niet of slechts in beperkte mate vanuit huis werd gewerkt staat positiever ten opzichte van thuiswerken.

Volgens onderzoek van online beveiliger Kaspersky ervaart de helft van de Nederlanders het thuiswerken als positief en wil dat straks ook vaker blijven doen. Zeventig procent geeft aan thuis niet mínder werk te verzetten dan op kantoor. Daarnaast zijn we de digitale mogelijkheden meer gaan waarderen en zien we - meer dan ooit - de voordelen van digitale communicatie.
Minister Van Nieuwenhuizen deed onlangs dan ook een oproep aan werkgevers. Om te voorkomen dat we straks weer in de oude fileproblematiek terechtkomen, of het ov overbelasten, hoeft maar tien tot vijftien procent thuis te werken. D66 en GroenLinks hebben zelfs al voorgesteld om van thuiswerken een wettelijk recht te maken.

Videobellen wordt de norm
Het was een markt die ineens explodeerde: videovergaderen. Iedereen stortte zich op het gedeeltelijk gratis Zoom, dat in no time groeide naar driehonderd miljoen deelnemers. Totdat de software in opspraak raakte, omdat data werd gedeeld met Facebook en hackers makkelijk toegang kregen. Universiteiten, scholen en bedrijven deden Zoom massaal in de ban, waarna de strijd om de videobel-app pas echt kon beginnen.

Allerlei beperkingen in bestaande videobel-apps werden opgeheven: Google Duo ging van twaalf naar 32 personen, WhatsApp naar vijftig personen, Google Meets werd gratis en ging naar honderd deelnemers en Microsoft Teams breidde de groepschat zelfs uit van honderd naar 250 deelnemers. Als laatste betrad Facebook de markt met het volledig gratis Messenger Rooms, waarmee je zonder tijdslimiet met vijftig mensen tegelijkertijd kunt videobellen.

Met zoveel concurrentie wordt het moeilijker om nog aan deze diensten te verdienen. Om zich te kunnen onderscheiden zullen zakelijke videobeloplossingen premiumdiensten moeten ontwikkelen en de beveiliging op het niveau van service level agreements moeten brengen.

Niet overal sloeg videobellen overigens aan. Na drie keer digitaal vergaderen zocht politiek Oldambt (Groningen) de raadszaal weer op. De raadsleden willen weer echt discussies met elkaar kunnen voeren. Online gaat dat toch minder goed, zeker met meer dan twintig videoverbindingen. Daar ligt misschien ook wel de praktische limiet voor videobellen. Voor internationaal communicatieverkeer lijkt videobellen voorlopig wel de oplossing: vliegen wordt fors duurder.

Onderwijs op afstand krijgt meer ruimte
Veel scholen en onderwijsinstellingen die in maart plotsklaps dicht moesten, waren daar niet echt op voorbereid. Maar leraren bleken erg creatief in het bedenken van manieren om het onderwijs langs digitale weg in te richten, onder andere door instructiefilmpjes te maken en met groepen en individuele leerlingen te videobellen. Scholen die al gewend waren in een digitale leeromgeving te werken, plukten daar de vruchten van. De meeste andere wisten zo’n leeromgeving snel en met enthousiasme tot stand te brengen, zo stelt de Onderwijsinspectie vast.

Microsoft Teams wordt met 71,3 procent het meest door scholen gebruikt, gevolgd door Google Meet (43,1 procent) en Google Hangouts (26,8 procent). Negentig procent van de scholen gebruikt de diensten daarnaast om digitaal les te geven. En 15,4 procent gebruikt ze voor digitale toetsing.

Van de studenten die noodgedwongen thuiszitten, zegt zeventig procent dat het onderwijs op afstand goed werkt. Volgens een enquêteonderzoek van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) is meer dan de helft van de studenten zelfs zeer positief over de kwaliteit van het onderwijs en zegt het digitale onderwijs als toegankelijk te ervaren.

Er zijn echter ook andere geluiden. Ondanks de grote inspanningen die in de afgelopen periode door scholen en instellingen zijn geleverd, lukte het maar deels om te voldoen aan de kerntaken, constateert de Onderwijsinspectie. Het bereik van afstandsonderwijs is weliswaar hoog, maar ook daarbinnen is er verlies aan leertijd. Ook bij leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften is het bereik van afstandsonderwijs volgens de scholen relatief lager.

Onderwijs op afstand voert voorlopig nog de boventoon op roc’s, hogescholen en universiteiten. Hogeschool Inholland gaat zich het komende jaar richten op tachtig procent online onderwijs en twintig procent lessen op school. Het internetcollege lijkt dus een hoge vlucht te nemen. Nederlandse universiteiten trokken met hun Massive Open Online Course (MOOCs) reeds duizenden deelnemers vanuit de hele wereld. Daar zit wellicht zelfs een aardig verdienmodel in.

Evenementen kunnen ook virtueel
De evenementensector is hard getroffen door de coronacrisis. Nagenoeg alle beurzen, congressen, festivals en concerten voor 2020 zijn afgelast. De Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals (VNPF) vreest zelfs al voor festivals die na mei 2021 gepland staan. Betaald voetbal wordt voorlopig met beperkt publiek gespeeld; de clubs lopen veel inkomsten mis.

De grote techbedrijven liepen de afgelopen maanden voorop met alternatieven. Ontwikkelaarscongressen van onder meer Microsoft, Apple en Google gingen virtueel. Sommige zullen wellicht virtueel blijven. Facebook organiseert tot de zomer van volgend jaar zelfs geen fysieke congressen meer.

Ongeveer negentig procent van wat congressen normaal aanbieden – lezingen en productpresentaties – kan heel goed virtueel. Het fysieke contact is weliswaar een groot gemis, maar via fora en chat toch ook gedeeltelijk te ondervangen. Daarnaast hebben virtuele evenementen een groter bereik. In maart werd de World Tour Sydney van Salesforce virtueel gepresenteerd. In plaats van de elfduizend lokale bezoekers trok het evenement tachtigduizend kijkers.

Voor liveconcerten zijn niet meteen bevredigende oplossingen voorhanden. Top Gig biedt Nederlandse artiesten de kans om in coronatijd live op te treden tegen betaling. Artiesten en bands treden in de studio op een groot podium met professionele apparatuur live op. Dat wordt gefilmd met op afstand bedienbare camera’s en uitgezonden via YouTube. ShowBird.com, naar eigen zeggen het grootste boekingsplatform voor live-entertainment in Nederland, lanceerde een portaal waarmee artiesten vanuit huis tegen betaling liveoptredens kunnen verzorgen. Ook Facebook gaat meer livevideo-opties tegen betaling aanbieden in Instagram en Portal, een handzaam scherm dat in de keuken kan worden gebruikt.

Virtuele concerten zullen de echte live-ervaring natuurlijk niet kunnen vervangen, zoals voetbal zonder publiek eigenlijk ondenkbaar is. Samen met de TU Eindhoven onderzoekt PSV daarom toch vooral hoe het eigen stadion volledig coronaproof kan worden gemaakt.

E-health in een stroomversnelling
Een sector die door het coronavirus in een stroomversnelling is geraakt, is e-health. Vanwege besmettingsgevaar werden fysieke afspraken en behandelingen door artsen en specialisten opgeschort. In plaats daarvan hielpen veel zorgverleners hun patiënten op afstand, via beeldbellen.

Zorgaanbieders hebben behoefte aan meer technologische mogelijkheden om snel zorg op afstand te kunnen bieden of om mantelzorgers te ondersteunen bij hun zorgtaken, zoals beeldschermzorg, indicatiestelling via een app en medicijndispensers.

De meerwaarde van videoconsulten wordt ook door ziekenhuizen ingezien. Wachtlijsten kunnen sneller weggewerkt worden. Zo’n tweehonderdduizend Nederlandse hartpatiënten hebben de afgelopen maanden geen tijdige zorg gekregen. Hartrevalidatie op afstand wordt serieus overwogen.

Het ministerie van VWS maakte in maart direct geld vrij voor extra digitale toepassingen voor ondersteuning en zorg op afstand aan thuiswonende kwetsbare ouderen en mensen met een chronische ziekte of beperking. Binnen de Stimuleringsregeling E-health Thuis (SET) is reeds een speciale noodregeling ingericht: SET COVID-19.

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) heeft de mogelijkheden tot zorg op afstand al tijdelijk verruimd. Niet langer is een eerste face-to-faceconsult vereist om zorg vergoed te krijgen. Zorgverleners kunnen hun digitale of telefonische consult ook bij de zorgverzekeraar declareren.

Check-apps voor de diagnose van ziekten zullen vaker worden ingezet. De Corona Check-app van het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam wordt door honderdduizend mensen gebruikt. In de app vul je vragen in over je temperatuur, kortademigheid, keelpijn en verkoudheid. Medisch personeel in zeven verschillende regio’s controleert de gegevens aan de hand van RIVM-richtlijnen. Behalve voor corona zouden dergelijke apps ook voor andere ziekten kunnen worden ingezet.

Eén ding lijkt zeker: in de komende jaren zullen miljarden worden geïnvesteerd in de ontwikkeling van medische technologie. Anthony Fauci (hoofd van NIAID, het Amerikaanse RIVM), celbioloog en Nobellaureaat David Baltimore en Erasmus MC-viroloog Ron Fouchier hebben al gepleit voor een omvangrijk project tegen alle coronapandemieën.

Stimulans voor online boodschappen
Consumenten hebben ook met het bestellen van online boodschappen een nieuw gedrag geadopteerd, zo stelde de retailtak van Nielsen dit voorjaar vast. Veel consumenten zullen online boodschappen blijven doen wanneer de coronamaatregelen tot het verleden behoren.

Minder dan de helft van de consumenten in Nederland zegt dat ze na de pandemie hun oude koopgedrag zullen hervatten. De cijfers vertegenwoordigen volgens Nielsen een ‘grote versnelling’ voor het online bestellen van de dagelijkse boodschappen. Tot de corona-uitbraak bleef de groei van online boodschappen steken op 3,2 procent.

De tijd zal leren of het effect echt blijvend is. Door de hoge dichtheid van supermarkten in Nederland is het erg verleidelijk om straks weer terug te keren naar het oude normaal. Het kan immers zijn dat consumenten de supermarkt voorlopig mijden vanwege de beperkingen, zoals de anderhalve meter afstand en het verplichte winkelkarretje.

Voor maaltijdbezorgers pakte de coronacrisis minder goed uit: er werd minder besteld, omdat mensen meer tijd hadden om zelf te koken. Afhalen en bezorgen blijkt echter voorlopig de nieuwe realiteit voor de horeca, ook nu cafés en restaurants sinds 1 juni weer beperkt open mogen.

Fysieke retail nu echt online
In het begin van de coronacrisis had de fysieke retail het bijzonder zwaar. Anders dan in omringende landen bleven veel Nederlandse winkels open, maar was er weinig aanloop. De redding voor de HEMA kwam echter toen het de nadruk ging leggen op onlineverkoop en de online omzet zich verdrievoudigde.

Dat moet de ogen van veel retailers hebben geopend. Thuiswinkel.org, de belangenvereniging voor webwinkels, zag het aantal aanvragen voor het keurmerk Thuiswinkel Waarborg sinds het uitbreken van het coronavirus meer dan verdubbelen.

Het CBS verwacht dat het aantal webwinkels in Nederland in het tweede kwartaal van 2020 met bijna drieduizend shops zal toenemen ten opzichte van het kwartaal ervoor. Daarmee komt het totaalaantal webwinkels uit op 51.600. Het gros verkoopt mode (12,575) of non-foodartikelen (10,980).

Webwinkels hebben in de tweede coronamaand zeer goede omzetten gedraaid. De online omzet was in april 62,4 procent hoger dan in dezelfde maand een jaar eerder. Sinds de publicatie van de internetverkopen in januari 2014 is de groei niet zo sterk geweest.

Maar ook de fysieke retail deed het lang niet overal slecht: sinds lange tijd zagen verkopers van consumentenelektronica hun omzet weer stijgen.

Virtueel reizen geen optie
De reissector zal vermoedelijk nog jaren nodig hebben om te herstellen van de klap, zo denken experts. Het is een van de zwaarst getroffen sectoren. Internationaal reizen wordt anders dan we gewend waren. Voorlopig zullen maar weinig mensen trek hebben om in het vliegtuig te zitten, zelfs wanneer er minder stoelen te verdelen zijn. Daarnaast zullen tickets de komende tijd vermoedelijk flink duurder worden.

De hotelsector zou de klap nog enigszins kunnen opvangen doordat meer mensen hun vakantie in eigen land doorbrengen. Auto- en treinvakanties zullen wellicht aan populariteit winnen.

Creativiteit is dus gewenst. Virtueel reizen is niet echt een optie, al zijn er VR-reisbureaus als Ascape, die je virtueel een bezoek laten brengen aan Machu Picchu of de Galápagoseilanden. Maar het beperkte scala aan zintuiglijke ervaringen blijft een spelbreker.

Corendon gaat het verst met pogingen om thuisblijvers over de streep te trekken: het bedrijf kondigde coronavrije vakanties aan naar een beperkt aantal bestemmingen. Klanten worden vlak voor hun vlucht getest en vakantiegangers komen zo min mogelijk in contact met mogelijke besmettingsbronnen tijdens de reis.

Nederland pakt intussen de crisis aan om de sector te hervormen. Voor de Nederlandse luchthavens is er alleen perspectief op groei als dit veilig kan en de hinder voor de omgeving en de belasting voor het klimaat aantoonbaar afnemen.

* Dit artikel verscheen eerder in het juninummer van Emerce magazine (#178).

Deel dit bericht

1 Reactie

Mira

Het valt wel mee hoor die vooruitgang. Bazen willen mensen gewoon weer op kantoor hebben. Het afstandsonderwijs is niet veel beter zoals bij de NTI moet je gewoon weet naar verplichte bijeenkomsten in Leiden i.p.v. digitaal.

Plaats een reactie

Uw e-mailadres wordt niet op de site getoond