Uitspraak Europees hof overwinning vrij internet

Onlangs deed het Hof van Justitie van de Europese Unie (‘HvJ’) een zeer principiële uitspraak in de beruchte Scarlet/SABAM zaak. Het HvJ heeft een duidelijk signaal gegeven: ISP’s kunnen niet zomaar verplicht worden het internetverkeer van hun abonnees te filteren. Een vergaande filterverplichting is in strijd met de fundamentele rechten van zowel de ISP als haar abonnees. Het arrest is daarmee een overwinning voor het vrije internet.

Achtergronden Scarlet/SABAM zaak
Voor wie de achtergrond van de zaak niet kent: SABAM is de Belgische BUMA en Scarlet is een access provider. In deze principiële zaak eiste SABAM van de ISP dat zij al het internetverkeer van haar abonnees zou filteren en zo nodig zou blokkeren om zo het filesharen van auteursrechtelijk beschermd materiaal tegen te gaan. Een zeer verstrekkende maatregel waarvan Scarlet zegt dat zij deze niet kan en hoeft uit te voeren. Toch werd Scarlet in 2004 door de Belgische rechtbank veroordeeld op last van forse dwangsommen. Dit vonnis heeft uiteindelijk geleid tot prejudiciële vragen, en op 14 april van dit jaar concludeerde de advocaat-generaal van het HvJ dat de gevraagde maatregel in strijd is met het Europees recht (zie dit blog artikel voor meer informatie).

De maatregel komt er volgens het HvJ op neer dat de ISP gedwongen wordt om systeem te hanteren:

• dat al het internetverkeer via het netwerk van Scarlet filtert, met name het P2P verkeer;
• alle abonnees van Scarlet treft;
• werkt als een preventieve maatregel;
• volledig op kosten van Scarlet is en
• onbeperkt in tijd is.

Uitspraak
Onder verwijzing naar het L’Oréal/eBay arrest overweegt het HvJ dat een rechter een ISP kan bevelen om maatregelen te nemen om een inbreuk op intellectuele eigendomsrechten te doen beëindigen of om verdere inbreuk te voorkomen. Maar deze maatregelen mogen niet in strijd zijn met de E-Commerce Richtlijn, aldus het Hof. Zoals bevestigd door het HvJ in de L’Oréal/eBay zaak, moeten deze maatregelen billijk en evenredig zijn en mogen ze niet overdreven kostbaar zijn.

Uiteindelijk volgt het HvJ de advocaat-generaal, en formuleert de volgende principiële overwegingen met betrekking tot de maatregel die SABAM verlangde.

a)     Het gevraagde filter houdt een algemene monitorverplichting, en dat wordt verboden door art. 15 van de E-Commerce Richtlijn.

b)    Uit niets (noch uit de rechtspraak van het HvJ noch uit de Europese wetgeving) volgt dat intellectuele eigendomsrechten onaantastbaar zijn en daarom absolute bescherming zouden genieten.

c)     Sterker, bij het opleggen van dit soort maatregelen moet een eerlijke balans worden gezocht tussen enerzijds de bescherming van intellectuele eigendomsrechten en anderzijds fundamentele rechten van individuen die worden getroffen door de maatregel.

d)    In de onderhavige zaak moet vooral ook rekening worden gehouden met het fundamentele recht van een ISP om een bedrijf te voeren.

e)     De door SABAM gevraagde maatregel vormt een ernstige aantasting van de vrijheid van Scarlet om haar bedrijf te voeren. Het zou Scarlet immers dwingen om op eigen kosten een kostbaar, ingewikkeld en permanent systeem in te voeren. Dat is in strijd met art. 3(1) van de Handhavingsrichtlijn dat bepaalt dat maatregelen niet onnodig ingewikkeld of kostbaar mogen zijn.

f)     De maatregel is bovendien in strijd met de fundamentele rechten van de abonnees van Scarlet, namelijk het recht op bescherming van persoonsgegevens, en het recht op vrijheid van informatie.

g)    De filtermaatregel zou immers betekenen dat alle content dat via het netwerk van Scarlet wordt verzonden systematisch wordt geanalyseerd, en dat de IP-adressen van de abonnees worden verwerkt en opgeslagen.

h)     Wat betreft de vrijheid van informatie: dat recht wordt geschonden omdat het in te voeren filtersysteem mogelijk onvoldoende onderscheid maakt tussen rechtmatige en onrechtmatige content. De toepassing daarvan kan dus leiden tot het blokkeren van rechtmatige communicatie.

Het HvJ is heel duidelijk: het filteren van al het internetverkeer van abonnees van een access provider vormt een algemene monitor verplichting en dat is verboden. Intellectuele eigendomsrechten zijn niet absoluut: zij hebben geen voorrang boven grondrechten als vrijheid van informatie. Een filter waarmee potentieel ook rechtmatige content wordt geblokkeerd is in strijd met de vrijheid van informatie.

Rechten van ISP’s
Opvallend is verder dat het HvJ expliciet aangeeft dat ook ISP’s grondrechten hebben: namelijk ‘the freedom to conduct a business’. Dat recht moet net zo goed gerespecteerd worden, en het Hof zegt met zoveel woorden dat intellectuele eigendomsrechten niet zwaarder wegen. Dat is een belangrijke boodschap want de entertainmentindustrie wil nog wel eens zeggen dat ISP’s geen belang hebben, althans niet meer dan een commercieel belang, en dat zou niet mogen tellen. Met dit argument heeft het HvJ nu dus korte metten gemaakt. Het Hof had overigens ook nog het eigendomsrecht van de ISP in de belangenafweging kunnen betrekken. Vergelijk de beroemde XS4ALL/AbFab zaak. In die zaak oordeelde de Hoge Raad dat de eigendomsrechten van XS4ALL ten aanzien van haar computer- en transmissiecapaciteit gerespecteerd moeten worden. Een beperking van dat recht is onrechtmatig behoudens een rechtvaardigingsgrond, aldus de Hoge Raad. Het is evident dat de computer- en transmissiecapaciteit van Scarlet zou worden aangetast door de filtermaatregelen die SABAM eiste.

Het arrest van het Hof van Justitie EU is daarmee een overwinning voor de privacy en vrijheid van informatie van burgers, voor de belangen van de ISP als neutrale toegangspoort tot internet, en voor een vrij en open internet in het algemeen.

)* Auteur Milica Antic is advocaat bij Solv Advocaten