Toekomst van steden: onderwijs als gedeelde publiek-private verantwoordelijkheid

Deze laatste aflevering van de serie Toekomst van Steden heeft als thema 0verheid en educatie, en gaat over de rol die de overheid als ook het bedrijfsleven spelen als het gaat om educatie binnen steden en regio’s, en in het bijzonder over de vraag wat er nodig is om van onderwijs een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid te maken.

De tijd dat de kwaliteit en organisatie van het onderwijs puur en alleen de verantwoordelijkheid van de onderwijssector zelf was, is voorbij. Om het talent van de toekomst te vinden wordt het onderwijs steeds meer een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de overheid, het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties en burgers. Die gedeelde verantwoordelijkheid maakt het onderwijs eveneens een organisatie- en leiderschapsvraagstuk waarbij technologie een steeds belangrijkere rol gaat spelen. Met name AI, omdat met behulp van kunstmatige intelligentie steeds meer zal worden bepaald welke kennis je op welk moment van wie nodig hebt om je te kunnen blijven ontwikkelen.

Er komen momenteel onvoldoende studenten en werkzoekenden op de arbeidsmarkt om de kwantitatieve en kwalitatieve vraag naar talent op te vangen. Dat heeft onder meer tot gevolg dat er allerlei transitiepaden op de arbeidsmarkt ontstaan van de krimp- naar de groeiberoepen. Een bijkomende trend is dat het gepersonaliseerde, flexibele en modulaire onderwijs een vlucht heeft genomen. Onderwijs wordt steeds meer iets wat je kunt volgen op het moment dat het jou uitkomt bij een onderwijsinstelling of bedrijf naar keuze.

Veranderingen in hoe, waar en waarom we werken

Doordat de maatschappelijke uitdagingen groeien is het voor onderwijsinstellingen steeds lastiger om voor de aanvoer van nieuw talent te zorgen en wordt er steeds meer samengewerkt met het bedrijfsleven. Van het bedrijfsleven wordt steeds meer verwacht dat het maatschappelijk bijdraagt bijvoorbeeld waar het gaat om duurzame inzetbaarheid van medewerkers en zingeving van het werk dat mensen uitvoeren. Voor een nieuwe generatie werknemers is dat zelfs een belangrijke motivator om ergens te gaan werken. Ze gaan niet voor geld of status, maar ze willen vooraf weten: wat is de werkdruk in de organisatie, wat gebeurt er rondom duurzaamheid en aan welke maatschappelijke doelen wordt er bijgedragen.

Een andere grote verandering is dat steden vroeger dé conglomeraten van werkgelegenheid waren, maar dat we mede door de coronapandemie zijn gaan ervaren dat veel mensen ook prima op afstand kunnen werken. Waar en hoe mensen werken beïnvloedt hoe de stad wordt benut en dat levert bedrijven bovendien nieuwe vraagstukken op. Denk aan vragen als: waar halen we ons talent vandaan, moeten ze fysiek aanwezig zijn, hoe richt je de hybride werkplek op een gezonde manier in, en hoe begeleid je mensen op afstand, niet meer vanuit controle, maar vanuit vertrouwen. Kortom: we moeten anders leren werken, en dat vraagt om een nieuwe manier van denken.

Inclusief onderwijs

De participatie van bevolking gaat de komende twintig jaar een nadrukkelijke rol spelen bij beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering. Denk aan nieuwe mobiliteitsplatforms die worden ontwikkeld, of aan het groeiende aantal apps waarin burgers kunnen communiceren over veiligheid, huisvuil of evenementen. Om goed te kunnen blijven functioneren als overheid is een hogere participatiegraad van de bevolking noodzakelijk, en om dat te bewerkstelligen is het nodig dat elke burger weet hoe al die systemen werken en hoe hun privacy daarin wordt gewaarborgd.

Dat ieder individu de kennis heeft om volwaardig aan de maatschappij te kunnen meedoen, is echter een groot punt van zorg. Er wordt vaak onterecht aangenomen dat programma’s voor iedereen begrijpelijk en toegankelijk zijn. Er moet in het basisonderwijs al fors worden ingespeeld om ‘de burger van de toekomst’ actief te laten participeren in de digitale maatschappij. Een leven lang ontwikkelen wordt nu vooral gekoppeld aan werknemers die zich moeten blijven bij- en omscholen, maar het zou moeten worden uitgebreid naar de hele bevolking. Zeker als het gaat om het verwerven van de digitale vaardigheden die nodig zijn om met de overheid en werkgevers te kunnen blijven acteren en volwaardig aan de maatschappij te kunnen blijven deelnemen. Er ligt dan ook een belangrijke taak voor steden om inclusief onderwijs te organiseren waarbij elke burger op maat de kennis kan krijgen om volwaardig aan de maatschappij mee te doen en zich te ontwikkelen.

Vraag en aanbod

De snelle digitalisering verandert onze kijk op permanente educatie. Er is een paradox gaande: op de werkvloer ontstaat een steeds grotere mismatch tussen wat een werknemer kan en wat de werkgever vraagt, bijvoorbeeld op het gebied van digitale en systeemvaardigheden. Wij mensen blijken ons rap te kunnen aanpassen ten aanzien van allerlei technologische ontwikkelingen in onze vrije tijd, zoals het gebruik van diverse apps. Tegelijkertijd kunnen we die skills lang niet altijd kwijt in onze werkomgeving, omdat werksystemen en –tools niet de gebruiker centraal stellen, maar een efficiënt werkproces.

Medewerkers hebben soms moeite om deze processen goed te begrijpen, ontvangen te weinig scholing en worden dan te snel bestempeld als “onvoldoende digitaal vaardig”. Bij het inrichten van werkprocessen en -systemen en het daarop afgestemde opleidingsaanbod moeten we ons dus afvragen hoe we hier de mens weer meer centraal kunnen stellen. Het is dan ook noodzakelijk dat bedrijven zich meer gaan richten op de breed opgedane vaardigheden van mensen in plaats van cv’s of diploma’s.

De Open Hire-beweging speelt hierop in doordat mensen zonder sollicitatieproces of achtergrondcheck worden aangenomen. De potentie van mensen is groter dan we vanuit ons systeemdenken kunnen voorstellen. Daarbij kun je onontdekt talent steeds beter bovenhalen op basis van skills matching. Het is belangrijk dat bedrijven onderzoeken welke skills ze in de toekomst nodig hebben en of ze die competenties al in huis hebben. House of Skills is een mooi voorbeeld van hoe dat er in de praktijk uit kan zien. Investeer daarnaast in die transitiepaden van krimp- naar groeiberoepen. Omdat door demografische oorzaken er in de toekomst onvoldoende talent uit de schoolbanken zal komen, moet je mensen die nu werkeloos (dreigen te) raken omscholen naar de groeiberoepen toe. Investeren is bovendien ook nodig in AI en data-modellen, om op maat gericht onderwijs mogelijk te maken en talent te vinden en te behouden.

De maatschappelijke initiatieven die educatiemogelijkheden voor lastig te bereiken doelgroepen bevorderen, zijn niet altijd even zichtbaar zijn. Deloitte Nederland neemt bijvoorbeeld deel aan het World Class Programma dat arbeidsparticipatie wil bevorderen en kansenongelijkheid in het onderwijs tegengaat. We moeten ervoor zorgen dat de initiatieven die goed werken landelijk sneller worden opgeschaald, dat gebeurt nu nog te weinig.

Investeren in onderwijs

Het bedrijfsleven heeft de maatschappelijke verantwoordelijkheid om mee te investeren in de kwaliteit en organisatie van het onderwijs. Dat is direct in hun eigen belang, maar het is bovendien van positieve invloed op hun score op de SDG’s waarvoor bedrijven in hun jaarverslag moeten aangeven hoe zij met duurzaamheid bezig zijn. Het investeren in onderwijs en het bijdragen aan gelijke toegang tot kennis voor iedereen vallen daaronder.

Tegelijkertijd zal de overheid flexibeler moeten omgaan met regelgeving rondom eindtermen en diploma’s, zodat het onderwijs zich makkelijker en sneller kan aanpassen aan de wensen van de markt die nu vaak wordt tegengehouden door regels. Je verantwoordelijkheid nemen als organisatie betekent daarnaast dat je je mensen goed opleidt, bijschoolt of omschoolt, en dat je je verdiept in de relevante AI-tools en nieuwe vormen van interne en externe werving die je kunnen helpen om mensen aan te nemen of mensen in je eigen organisatie ontdekker waar je zelf niet aan zou denken.

Over de auteurs: Johan Stuiver is Director strategy & operations en Heike Dekker is Director consulting bij Deloitte.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws binnen je vakgebied? Volg Emerce dan ook op social: LinkedIn, Twitter en Facebook.