(Dis)connected? Re:publica25 over hoe digitale technologie zowel verbindt als vervreemdt

Van digitale kroegjes tot buurtapps: inzichten van re:publica, het Berlijnse festival over de digitale maatschappij, over verbondenheid in een digitaal tijdperk.

Op de re:publica in Berlijn stond het thema ‘(Dis)connected’ centraal: hoe digitale technologie ons tegelijkertijd verbindt en vervreemdt. In een sessie met psychologen, sociale initiatiefnemers en tech-onderzoekers werd hierover gesproken: de groeiende eenzaamheid in een steeds meer digitale samenleving. Ondanks – of misschien juist door – de voortdurende online consumptie ervaren veel mensen gevoelens van isolatie. Tijd om in te zoomen op de inzichten van deze paneldiscussie.

Gen-Z: altijd verbonden, maar toch alleen

Volgens de Jugendtrendstudie 2025 voelt een groeiend aantal jongeren zich eenzaam, ondanks hun constante aanwezigheid op sociale media. Meer dan de helft van Gen-Z pleit zelfs voor strengere leeftijdsgrenzen voor platforms als Instagram en TikTok. De reden? Virtuele interacties blijken vaak een schrale vervanging voor echte connectie.

Martin Gibson-Kunze, moderator van de sessie en onderzoeker bij het Kompetenznetz Einsamkeit, benadrukte dat het belangrijk is om verder te kijken dan de technologie zelf. Niet alleen het gebruik, maar vooral de context waarin digitale middelen worden ingezet, speelt een sleutelrol.

Zijn boodschap: technologie is niet per definitie schadelijk, maar we moeten kritisch zijn over de manier waarop we haar gebruiken, namelijk actief door bv te netwerken of passief door alleen maar te scrollen.

De kracht van de digitale kroeg

Een mooi voorbeeld van hoe technologie ook kan verbinden, kwam van Dagmar Hirche, oprichter van Wege aus der Einsamkeit e.V.. Haar vereniging richt zich op digitale inclusie van mensen van 65 jaar en ouder. Dagmar vertelt met zichtbaar enthousiasme over hun succesvolle initiatief van de “digitale Kneipe”. Geen droge Zoom-workshop, maar een digitale kroeg, inclusief spontane gesprekken en deelnemers ook van 97 jaar oud die gezellig door elkaar praten.

Volgens Dagmar werkt het alleen als mensen intrinsiek gemotiveerd zijn. En dat vraagt meer dan technologie, vooral persoonlijk contact. Vaak neemt ze persoonlijk telefonisch contact op met geïnteresseerden, vooral op het platteland. “Veel ouderen hebben begeleiding nodig bij de eerste stappen in de digitale wereld,” zegt ze, “en we hebben oefenruimtes nodig, veilige plekken waar mensen durven proberen”.

Dagmar roept ook op tot betere digitale infrastructuur in bijvoorbeeld verzorgingshuizen: “Dat er nog steeds plekken zijn zonder wifi is onacceptabel. Dit zou prioriteit moeten hebben!” Daarnaast benadrukt ze hoe groot de rol van armoede is bij digitale uitsluiting. Niet iedereen bereikt haar initiatief, simpelweg omdat ze geen toegang hebben tot de middelen of informatie.

Digitale media: remedie of risico?

Dr. Hannes-Vincent Krause, psycholoog en onderzoeker aan het Weizenbaum-Institut, bracht meer nuance in het debat. Zijn werk toont aan dat sociale media niet per definitie schadelijk zijn voor het welzijn. Het draait volgens hem om de intentie en het gebruikspatroon. Wie platforms gebruikt om écht te verbinden – bijvoorbeeld om contact te onderhouden met familie – ervaart vaak positieve effecten. Worden sociale media echter ingezet als ontsnapping aan de realiteit, dan loert het gevaar van vergelijking en vervreemding om de hoek.

Een belangrijke factor is digitale mediawijsheid. Jongeren zouden op school moeten leren hoe algoritmes werken, wat de impact is van likes, en hoe je bewust omgaat met digitale tools. “Het gaat niet alleen om techniek,” benadrukt hij, “ook emotionele intelligentie is cruciaal. Wat wil je eigenlijk zelf met media bereiken? Wat heb je nodig om je verbonden te voelen?”.

Volgens hem is eenzaamheid bovendien een subjectieve ervaring. “Het kan een alarmsignaal zijn. Je voelt het, en je onderneemt actie. Maar we moeten wel opnieuw gaan definiëren wat ‘communicatie’ eigenlijk betekent. Is eindeloos Reels sturen, zonder reactie, nog wel een vorm van contact?”

De buurt als medicijn tegen eenzaamheid

Katharina Roth, directeur van nebenan.de, legde uit hoe nabijheid en sociale verbondenheid weer tastbaar kunnen worden, zelfs in een digitale wereld. Het genoemde platform biedt laagdrempelige manieren voor buren om elkaar te ontmoeten, spullen te lenen of samen activiteiten te ondernemen. Met name vrouwen tussen de dertig en de vijftig uit stedelijke gebieden maken actief gebruik van het platform.

“Wat mensen missen, is een plek om gewoon even contact te maken, zonder drempels,” zegt ze. Nebenan.de biedt dat: een plek waar je even om hulp kunt vragen, een wandeling kunt plannen of gewoon kunt kletsen.

Katharina benadrukt ook het belang van mediawijsheid in buurten, scholen en bedrijven. Veel mensen weten niet wat er digitaal allemaal mogelijk is, of hoe je het op een gezonde manier gebruikt. Daar ligt volgens haar nog een flinke taak voor beleidsmakers én onderwijsinstellingen.

Van taboe naar gespreksonderwerp

Alle sprekers uit het panel waren het over één ding eens: we moeten het thema eenzaamheid uit de taboesfeer halen. Zowel voor jongeren als ouderen. De verhalen van de digitale kroeg, de inzichten uit het buurtnetwerk en de wetenschappelijke context maken duidelijk dat digitale technologie niet per se de vijand is. Maar het is ook geen wondermiddel. Alles draait om intentioneel gebruik en om ruimte creëren voor ontmoeting, of dat nu online of offline is.

In actie komen: wat kunnen we doen?

De sessie op re:publica25 liet zien dat verbinding begint met bewustwording. Hoe gebruik je zelf digitale technologie? Welke behoeften vervult het en welke juist niet? Door initiatieven zoals die van Roth en Hirche te ondersteunen, kunnen we bijdragen aan een samenleving waarin niemand buiten de boot valt.

En vooral: laten we technologie gebruiken om bruggen te bouwen: tussen generaties, buurten, en maatschappijen. Misschien is het tijd voor een digitale kroeg initiatief bij jou in de wijk.

Over de auteur: Alexander Lamprecht is Docent media, technologie & ethiek bij Hogeschool van Amsterdam.