re:publica25 over welzijn in de digitale ruimte: zorgen, kansen en verantwoordelijkheid

De re:publica-conferentie in Berlijn blijft een bijzondere plek voor kritische reflectie op technologie, media en maatschappij. Een van de meest interessante panels dit jaar was zonder twijfel “Well-being im digitalen Raum: sind wir auf dem richtigen Weg?”: een gesprek over mentale gezondheid in het digitale tijdperk.

Vijf sprekers uit media, beleid, wetenschap en contentcreatie deelden hun inzichten en zorgen. Wat kunnen we hiervan leren als mediamaker, platformontwikkelaar of opvoeder? De boodschap is helder: digitale ruimtes moeten veiliger, empathischer en menselijker worden ingericht.

Foto: Alexander Lamprecht.

Jongeren voelen zich onveilig online

Miriam Davoudvandi, bekend als journaliste en podcastmaker, trapte het panel af met een schokkend gegeven: uit een recente studie van Snap bleek dat tachtig procent van de jongeren gevaren ziet in de digitale ruimte. Denk aan haatreacties, digitale verslaving en sociale druk. Een aangrijpend voorbeeld dat ze aanhaalde, was dat van een Amerikaanse tiener die via een chatbot troost vond, maar uiteindelijk toch zelfmoord pleegde. Deze tragiek onderstreept hoe dringend betere richtlijnen, supportnetwerken en een ander platformdesigns nodig zijn.

Snap: technologie met beleid ontwerpen

Lennart Wetzel, Head of Public Policy DACH bij Snap Inc., benadrukte hoe belangrijk het is dat jongeren steun ervaren, niet alleen online, maar juist ook offline. Uit een interne metastudie in zes landen bleek dat jongeren zwaar psychisch belast worden door digitale omgevingen. Zijn pleidooi: betrek ouders actiever bij het digitale leven van hun kinderen, maar zonder hen te overladen.

Snap introduceerde daarom het Family Center, een tool waarmee ouders (met instemming van hun kinderen) inzage krijgen in het gebruik van Snapchat. Niet om te controleren, maar om transparantie en gesprek te stimuleren. Ook op het gebied van AI-implementatie pleit Wetzel voor openheid: niet verbannen, maar uitleggen en beveiligen. De inzet van AI in de Snap-chatbot My AI wordt bijvoorbeeld actief begrensd.

Toch blijft de vraag staan: is deze benadering niet gewoon slimme marketing voor het platform zelf? Lennart nuanceert: uiteindelijk gaat het erom dat ouders en jongeren beter geïnformeerd zijn en dat platforms hun verantwoordelijkheid serieus nemen.

Toon ook de schaduwzijde als influencer

Fashion-influencer Nic Kaufmann brak een lans voor eerlijkheid in online zelfpresentatie. Zelf deelt hij openlijk over zijn angsten en depressies, juist om het gesprek hierover te normaliseren. Volgens hem werken sociale media als een vergrootglas: alles wordt uitvergroot, zowel schoonheid als onzekerheid. Jongeren vergelijken zichzelf continu met anderen, en raken steeds meer verstrikt in het zogenaamde doomscrollen.

Hij vergelijkt de verslavingskracht van sociale media zelfs met die van roken. Wat helpt? Creëren in plaats van alleen consumeren. Maak actief contact met anderen en wees je als contentmaker bewust van je impact. “Er ligt een grote verantwoordelijkheid bij makers”, aldus Nic, “Je hoeft niet perfect te zijn, maar wél transparant”.

Het belang van online én offline verbondenheid

Psychologe en therapeut Prof. Dr. Ellen Greimel onderzoekt hoe digitale media mentale gezondheid beïnvloeden. Volgens haar zijn de onderzoeksresultaten gemengd, maar zeker is dat passief gebruik, zoals eindeloos scrollen zonder interactie, negatieve effecten heeft, vooral op het zelfbeeld en de stemming. Niet de schermtijd op zich is dus het probleem, maar de kwaliteit van het gebruik van digitale media.

Voor ouders en opvoeders is haar advies concreet: blijf in gesprek met je kind over wat ze online doen. Laat ze hun favoriete game of TikTok-video uitleggen, of speel eens mee. Dit versterkt niet alleen de relatie, maar ook het inzicht in de belevingswereld van jongeren. Daarnaast pleit ze voor meer mediageletterdheid bij ouders én kinderen: hoe werkt een algoritme, wat zijn betrouwbare bronnen en waarom is een pauze soms nodig?

Ellen ziet AI als een mes dat aan twee kanten snijdt. Positieve toepassingen zijn er zeker, maar het risico op nog verslavender algoritmen is reëel. Haar hoop ligt bij projecten zoals het webportaal Ich bin alles, dat jongeren op weg helpt met betrouwbare info over mentale gezondheid.

Onderwijsbeleid vanuit de praktijk

Als Berlijns senator (wethouder) voor Onderwijs, Jeugd en Familie (en als voormalig docent) kent Katharina Günther-Wünsch het spanningsveld tussen opvoeding en digitale media als geen ander. Ze kiest bewust voor digitale rustmomenten in het weekend met haar familie en vindt: “Verboden helpen niet. Wat wél helpt, is kennis en bewustwording bevorderen”.

Volgens haar ontbreekt het in het onderwijs vaak aan voldoende expertise. Goede leraren willen wel, maar missen meer voorlichting rondom thema’s zoals digitale en AI-geletterdheid. Daarom is samenwerking nodig met externe partners en techbedrijven zoals Snap. Investeer in nascholing, voer publiekscampagnes en zorg voor betrouwbare hulpkanalen. De nieuwste PISA-studie bevestigt het: landen als Singapore, Denemarken en Nieuw-Zeeland lopen voorop in digitale geletterdheid. Duitsland (en ook Nederland) heeft nog werk te doen.

Katharina benadrukt het belang van mensgericht onderwijs. AI mag geen doel op zich worden. En het platformdesign moet zó zijn dat jonge gebruikers geen toegang krijgen tot schadelijke content. De politiek heeft hierin een duidelijke rol: niet afwachten, maar actief meewerken aan kaders, normen en dialogen.

Van bewustwording naar actie: wat kunnen wij doen?

Deze sessie gaf een verhelderend en soms verontrustend beeld van digitale welzijn bij jongeren. De gemeenschappelijke boodschap: het ligt niet aan één partij, maar aan het samenspel van technologie, opvoeding, beleid en media, het is een interdisciplinair samenspel. Bewustwording is de eerste stap. En die bewustwording groeit. Maar het is ook tijd voor actie:

• Als platform: bouw aan veilige, transparante en empathische omgevingen.
• Als contentmaker: deel niet alleen perfectie, maar ook kwetsbaarheid.
• Als ouder of leraar: blijf betrokken, stel vragen, speel mee, stel grenzen.
• Als politiek en beleid: stimuleer kennisdeling, financier bijscholing, neem regie.

De digitale wereld is een plek van groei, creativiteit en verbinding, maar alleen als we die wereld actief en verantwoordelijk mee vormgeven.

Over de auteur: Alexander Lamprecht is Docent media, technologie & ethiek bij de Hogeschool van Amsterdam.