5G helpt bedrijven om de arbeidsproductiviteit te verhogen

Nederland staat voor een economische uitdaging. Ons land kampt met een tekort aan arbeidskrachten en heeft tegelijk te maken met een vertraging van de groei van de arbeidsproductiviteit, de toegevoegde waarde per gewerkt uur. De introductie van 5G kan helpen om de productiviteit verder op te hogen. Bedrijven krijgen namelijk de mogelijkheid meer apparaten sneller met elkaar te laten communiceren en veel data te verwerken. Dit biedt bijvoorbeeld in de industrie, transport en de landbouw kansen om bestaande experimenten meer schaal te geven. Het is wel van belang om nu al op de komst van 5G voor te sorteren. 

Personeelstekort aan de orde van de dag

Het verhogen de productiviteit is van belang, omdat de andere bron van economische groei – het laten groeien van het aantal gewerkte uren – momenteel lastig is. Beveiligers, schoonmakers, industrieel personeel, IT’ers, chauffeurs, verpleegkundigen en tal van andere typen werknemers moeten met een lampje worden gezocht. In vijf jaar tijd is het aantal bedrijven dat het tekort aan personeel als belemmering ervaart toegenomen van vijf naar 25 procent. De tekorten worden versterkt doordat er mismatches bestaan tussen vraag en aanbod van opleiding en ervaring en doordat mensen niet altijd willen of kunnen reizen naar de plek waar werk is. Daarmee lijkt schaarste aan personeel voorlopig aan de orde van de dag.

De economische groei van de laatste jaren leunde goeddeels op een toename in het aantal gewerkte uren. Dit is goed mogelijk zolang er voldoende aanbod van personeel is. Zo maakte de horeca indruk door vanaf 2014 tot en met 2018 met gemiddeld bijna vier procent per jaar te groeien. Horecabedrijven profiteerden van de consument die vaker buitenshuis eet, drinkt en overnacht en hebben aan die vraag kunnen voldoen door in gelijke mate personeel aan te trekken. Het aantal gewerkte uren steeg gemiddeld elk jaar nagenoeg even snel als de toegevoegde waarde van de sector. Wanneer nieuwe medewerkers niet meer voorradig zijn, is het feest voor veel horecabedrijven echter voorbij. 

Om aan de groei van de vraag te blijven voldoen zijn ondernemingen nu meer aangewezen op verhoging van de productiviteit. Ofwel: met hetzelfde aantal medewerkers meer waarde leveren. Helaas is de groei in arbeidsproductiviteit in Nederland juist in het afgelopen decennium sterk vertraagd. Voor de komende decennia wordt het bovendien extra moeilijk om de productiviteit te vergroten, omdat de gemiddelde werknemer ouder wordt. Daarmee zijn er minder werknemers die door scholing en opleiding relatief snel hun productiviteit kunnen vergroten. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat deze wijze om de productiviteit te verhogen vooral bij jonge medewerkers zijn vruchten afwerpt. 

Inzet van kapitaalgoederen

Een hogere productiviteit zal dus vooral van de inzet van kapitaalgoederen moeten komen, zoals machines, software en robots. In het verleden hebben bedrijven hier al flinke stappen in gezet waarmee ze als exporteurs zeer competitief zijn geworden op de wereldmarkt. Dit loopt uiteen van de inzet van oogstmachines en melkrobots in de landbouw tot automatisering in fabrieken. Arbeidsproductiviteit is dus ook van groot belang voor de concurrentiepositie. 

Bedrijven worstelen op het moment echter wel met het zetten van verdere stappen waarmee de groei op peil kan worden gehouden. Zo blijkt uit cijfers van het Bureau voor de Statistiek (CBS) dat in het jaar 2018 slechts één op de honderd bedrijven heeft geïnvesteerd in arbeidsvervangende automatisering. De lat ligt steeds hoger om de productiviteit verder op te schroeven. In publicaties over de haperende groei in arbeidsproductiviteit wordt verwezen naar de beroemde econoom Robert Gordon, die stelt dat innovaties uit een verder verleden voor een meer fundamentele voorsprong zorgden. Voorbeelden zijn de uitvinding van de stoommachine en elektriciteit en later met de komst van de telefoon en de auto.

Grote zakelijke potentie dankzij 5G

Toch zijn er legio mogelijkheden om stilstand van de groei arbeidsproductiviteit te voorkomen. Veel van die toepassingen zitten momenteel in een experimentele fase. De nieuwe generatie mobiele netwerken 5G maakt het mogelijk om die toepassingen naar een volgende fase te brengen, mits dit goed benut wordt. 

Met die grote zakelijke potentie verschilt 5G van zijn voorgangers, die vooral het leven van consumenten gemakkelijker maakten. Met 4G is de consument namelijk al van vele gemakken voorzien, zeker in Nederland, waar de dekking relatief goed is. Het is al lang al niet meer uitzonderlijk om een tv-serie op de mobiele telefoon te bekijken. Hoewel fervente datagebruikers onder die consumenten zeker oren hebben naar een nog sneller abonnement, biedt 5G vooral kansen voor de zakelijke markt.

Het gaat dan vooral om de ontwikkeling van technologieën waarbij grote hoeveelheden data verwerkt moeten worden. Immers kunnen dankzij 5G veel meer data verwerkt worden met hogere up- en downloadsnelheden. Bovendien kunnen veel meer apparaten dan nu tegelijkertijd informatie uitwisselen via het mobiele internet, waarmee ‘internet of things’-toepassingen ondersteund worden. Een ander belangrijk kenmerk is de communicatie tussen apparaten veel sneller wordt. Er is sprake van ‘low latency’: op het moment dat een signaal wordt verzonden, kan dit in zeer korte tijd ontvangen worden door de ontvanger. Er is dan minimale vertraging in het netwerk Daarbij blijft het netwerk wel slechts een hulpmiddel: de daadwerkelijke innovatie komt vanuit het bedrijfsleven. 

De nieuwe toepassingen die 5G biedt, kunnen helaas niet vandaag in Nederland al grootschalig ten uitvoer worden gebracht. Zo moeten de veilingen van de frequenties nog plaatsvinden, standaarden worden afgerond en een dichter netwerk van zendmasten worden aangelegd. Bovendien spelen discussies rondom privacy en gezondheid, die verder gevoerd zullen worden. De planning van de huidige veiling liep in Nederland aanvankelijk vertraging op doordat een van de benodigde frequenties (3,5 GHz) werd gebruikt als afluisterstation van Defensie. Deze frequentie, met meer economische potentie dan de frequenties die nu geveild worden (700 MHz, 2,1 GHz en 1,4 GHz), wordt in Nederland in 2022 geveild.

Toch is het van belang dat bedrijven nu al voorsorteren op nieuwe mogelijkheden, zodat zij klaar staan zodra de infrastructuur gereed is. Een snelle start is onder meer van belang voor het behoud van concurrentiepositie. Buitenlandse bedrijven zijn zich waarschijnlijk eveneens aan het oriënteren of zelfs al verder, want in veel andere landen is de veiling van 5G-frequenties al eerder gestart. 

Kansen voor industrie en logistieke sector

De kansen van 5G liggen vooral in de mogelijkheid om bestaande processen te verbeteren. Dat geldt bijvoorbeeld voor de industrie, waar 5G wordt gezien als onmisbare schakel voor een toekomst waarbij productiemachines en hele fabrieken online verbonden worden met hun toeleveranciers, logistieke partners en afnemers. Dit wordt ook wel aangeduid als Smart Industry.

Dankzij de verbinding met het 5G-netwerk kunnen apparaten en machines straks gemakkelijker voortdurend met elkaar communiceren. Zo kan continu in de gaten worden gehouden hoe apparaten en machines functioneren; variaties in trillingen kunnen voorspellen wanneer onderhoud nodig is. Deze verbeteringen leiden ertoe dat minder fouten in het productieproces optreden, apparaten en machines korter in storing zijn dan nu en toekomstige machines beter worden ontworpen. De arbeidsproductiviteit gaat dan dus omhoog. 

Ook voor de logistieke sector schept 5G randvoorwaarden voor een hogere arbeidsproductiviteit. Een voorbeeld hiervan is ‘truck platooning’. Hierbij zijn achter elkaar rijdende vrachtwagens digitaal met elkaar verbonden en rijdt alleen in de voorste een chauffeur, die de snelheid en route bepaalt. De volgende trucks doen dan exact hetzelfde. Op het moment dat de chauffeur remt, doet de volgende vrachtwagen dat vrijwel gelijktijdig. Per persoon kan dan veel meer vracht vervoerd worden. Truck platooning bevindt zich nu nog in de experimentele fase, maar op termijn kan 5G een grootschaliger en bredere toepassing mogelijk maken. 

Groningen al voortvarend bezig met 5G

In Groningen experimenteren bedrijven al dankzij 5G met mogelijke toepassingen voor de logistieke sector. Het betreft pilots met het autonoom laten varen van binnenschepen en voorraadbeheer van een distributiecentrum met behulp van een drone die barcodes scant. Ook met het navigeren van schepen nabij de wal en het automatisch (bijna) realtime meten van het slibgehalte, de stroming en diepte van vaarwegen in Delfzijl en de Eemshaven wordt getest. 

Deze innovaties zijn onderdeel van het initiatief ‘5Groningen’, waarmee de Economic Board Groningen al enkele jaren voortvarend bezig is het met onderzoeken van mogelijkheden van het toekomstige 5G. Vanwege bestaande beperkingen op de 3,5 Ghz-frequentie is hiertoe gebruik gemaakt van ‘carrier aggregation’. Door tegelijkertijd met meerdere 4G-frequenties verbinding te maken kunnen hoge up- en downloadsnelheden worden bereikt. De initiatiefnemers hebben aanbieders van connectiviteit en apparatuur gekoppeld aan ondernemers uit diverse bedrijfstakken. 

Kansen voor de landbouw en de medische sector

Andere experimenten binnen dit initiatief laten de potentie tot het verhogen van de productiviteit in de landbouw zien. Een voorbeeld is een drone die vijf foto’s per seconde van landbouwgrond en de gewassen maakt voor analyse. Zo is direct duidelijk waar eventueel een gebrek is aan water of mest, en waar ziekte dreigt. Een ander agrarisch voorbeeld betreft de ‘smart potatoe’, een ‘digitale aardappel’ die informatie stuurt naar de agrariër over bijvoorbeeld de temperatuur, vochtigheid en kaliumwaarden van en in de bodem. Met dergelijke toepassingen kunnen agrariërs de groei van aardappelen makkelijker bijhouden en controlewerk efficiënter en effectiever inzetten. 

Bovendien wordt in Groningen getest met het laten meekijken van een medisch specialist op afstand, in dit geval bij de patiënt tijdens de rit in een ambulance. Hierdoor kunnen wellicht meer levens gered worden, wat natuurlijk een veel hoger doel betreft dan het verhogen van de arbeidsproductiviteit. 

Grote potentie

5G heeft een grote potentie voor de zakelijke markt. Het is van belang dat bedrijven en regio’s nu al nadenken over de toepassingen die de nieuwe generatie mobiele netwerken kunnen bieden. Het voorbeeld van Groningen verdient navolging over het hele land. 5G wordt een belangrijk hulpmiddel om technologische toepassingen die voor een hogere arbeidsproductiviteit zorgen meer schaal te geven. Het opvoeren van de productiviteit is namelijk het antwoord op het tekort aan personeel en houdt het Nederlandse bedrijfsleven internationaal concurrerend. Het is daarom van belang dat het bedrijfsleven op tijd klaar is om deze stap te maken. 

Over de auteur: Sonny Duijn werkt als sectoreconoom thema’s bij ABN Amro.