-

De impact van economische sancties tegen Rusland op de Nederlandse handel

De nieuwe EU-sancties tegen Rusland hebben impact op de tech-sector, want ook IT-diensten of producten kunnen worden aangemerkt als ‘goederen die geheel of gedeeltelijk bedoeld zijn of kunnen zijn voor militair gebruik of voor een militaire eindgebruiker’. Praktische tips om aansprakelijkheid te voorkomen en risico’s te verkleinen. 

Op 24 februari 2022 werd de wereld opgeschrikt door de Russische invasie in Oekraïne. Al snel werd daarop door de EU en een aantal landen (o.a. het VK, de VS, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Japan) gereageerd met het politieke instrument van zogeheten sancties. De EU gebruikt deze sancties, ook wel ‘beperkende maatregelen’ genoemd, om te bewerkstelligen dat een land beleid en handelingen wijzigt of stopt via het treffen van entiteiten en individuen die verantwoordelijk zijn voor kwaadwillig gedrag van dat land. In tegenstelling tot wat men in gewoon spraakgebruik zou denken – en hoe de getroffen entiteiten en personen dit zullen ervaren – zijn EU-sancties geen straffen. Zij brengen echter  verplichtingen mee voor bedrijven die vanuit de EU en dus ook Nederland opereren. Overtreding is een strafbaar feit. Bedrijven doen er dan ook goed aan om de snel veranderende ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de business nauwlettend in de gaten te houden. Deze bijdrage biedt daarvoor een aantal praktische handvatten.

Internationale sanctieregelingen

De voor Nederlandse bedrijven relevante EU-sancties vallen uiteen in vier categorieën: wapenembargo’s, reisbeperkingen, bevriezing van tegoeden (asset freezes, ook wel financiële sancties genoemd) en overige economische maatregelen zoals beperkingen op invoer en uitvoer (ook wel handelssancties genoemd).

De sinds 24 februari 2022 tegen Rusland ingestelde EU-sancties zijn een aanvulling op de sinds 2014 bestaande sancties als reactie op Ruslands illegale inlijving van het Oekraïense gebied de Krim. De nieuwe, zwaardere, sancties tegen Rusland richten zich onder meer op de financiële, energie- en transportsector, waaronder een exportverbod voor bepaalde apparatuur, technologie en dienstverlening voor deze sectoren en een verbod bepaalde diensten te verlenen. Daarnaast is een aantal Russische banken afgesloten van SWIFT. Ook zijn Russische parlementariërs, politici en invloedrijke personen die de kring rond president Poetin vormen, waaronder de superrijke oligarchen,  toegevoegd aan de lijst van personen waarmee geen zaken mag worden gedaan. Tenslotte zijn tegoeden bevroren van president Poetin zelf en van andere hooggeplaatste personen.

Naast de  sancties tegen Rusland bestaan nog veel andere beperkende maatregelen tegen organisaties en personen in andere landen. De Verenigde Naties hebben momenteel 14 sanctieregelingen ingesteld, waaronder tegen Noord-Korea wegens de humanitaire situatie in het land. In 2020 stelde de EU sancties tegen dat Noord-Korea, China en Rusland in,  vanwege hacks gericht op EU-lidstaten (o.a. de WannaCry-ransomware). Tegen vier Russen is in 2020 een inreisverbod ingesteld, omdat zij ervan worden verdacht in de systemen van de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) in Den Haag te hebben gepoogd binnen te dringen tijdens het onderzoek naar het neerhalen van vlucht MH17 boven Oekraïne. 

Een andere belangrijke speler op het gebied van sancties is de  VS. Zij hebben als enige land ter wereld sancties tegen Cuba en zijn er nog zware sancties tegen Iran van kracht (de EU sancties tegen Iran zijn in 2016 grotendeels opgeschort). Op de werking en reikwijdte van Amerikaanse sancties tegen Rusland gaan wij in dit artikel niet in, maar de ervaring leert dat het verstandig is om rekening te houden met door de VS opgelegde sancties als er een juridische relatie met het land bestaat. 

 Hoe worden internationale sancties in Nederland wettelijk geregeld?

Nederland voert VN-sancties uit en handhaaft deze, alsook de direct werkende EU-sancties, op basis van de Sanctiewet 1977. Daarnaast kan Nederland overigens zelfstandig sancties instellen, zoals het deed tegen meer dan 100 personen en instellingen die van terroristische activiteiten of de (financiële) ondersteuning daarvan worden verdacht. Ten aanzien van de Russische inval in Oekraïne heeft Nederland vooralsnog geen eigen sancties ingesteld.

De Sanctiewet bepaalt dat ter voldoening aan verdragen, besluiten of aanbevelingen van organen van volkenrechtelijke organisaties en internationale afspraken bij algemene maatregel van bestuur regels kunnen worden vastgesteld met betrekking tot o.a. het goederen-, diensten- en financieel verkeer, en de scheep- en luchtvaart. Op grond van het EU-verdrag, is een Besluit van de Europese Raad direct verbindend voor een lidstaat; een Europese verordening, zoals die waarbij sancties worden ingesteld, is daarmee direct van toepassing op alle personen en entiteiten in de EU.

Overtreding van de Sanctiewet is een economisch delict. Op grond van de Wet op de Economische Delicten (WED) kan een opzettelijk begaan economisch worden bestraft met een geldboete oplopend tot 10% van de jaarlijkse omzet van een onderneming. Financiële sancties worden gehandhaafd door toezichthouders De Nederlandse bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM). De Douane houdt zich bezig met toezicht en handhaving van handelssancties door middel van controle van in- en uitvoer. Het Openbaar Ministerie (Functioneel Parket) treedt op in het kader van strafrechtelijke handhaving van de Sanctiewet.

Strategische goederen

Behalve sancties bestaan ook regelingen met betrekking tot zogenaamde dual-use goederen, goederen voor tweeërlei gebruik, die ook wel ‘strategische goederen’ genoemd. Dual-use goederen zijn producten, diensten en technologieën die zowel voor civiele als militaire doeleinden kunnen worden gebruikt, bijvoorbeeld cybersurveillance-technologie. Het doel van deze wetgeving is dat er controle plaatsvindt op wie deze potentieel gevaarlijke producten ontvangt en hoe het vervoer loopt. Zo geeft Nederland geen vergunningen af voor de export van militaire goederen aan Saoedi-Arabië wegens diens betrokkenheid bij de oorlogssituatie in Jemen, terwijl hiervoor geen sancties van kracht zijn. 

Sancties verschillen in die zin van de dual use wetgeving dat zij specifieke verordeningen zijn die aan een bepaald land of groepering worden opgelegd als dwangmiddel. De beperkende maatregelen kunnen verder gaan dan met betrekking tot militaire of dual use goederen. 

Voor de Tech-sector is het onderwerp ‘dual use’ van groot belang. Op 25 februari 2022 heeft de EU het al sinds de sancties van 2014 bestaande verbod van verkoop, levering of overdracht aan en uitvoer naar Rusland van ‘goederen en technologie voor tweeërlei gebruik’ aangescherpt. In de oorspronkelijke regeling stond nog de omstandigheid dat ‘de goederen geheel of gedeeltelijk bedoeld zijn of kunnen zijn voor militair gebruik of voor een militaire eindgebruiker’.  Deze toevoeging is in de tekst van de nieuwe verordening (EU 2022/328 van de Raad) komen te vervallen. Het is nu verboden om goederen en technologie voor tweeërlei gebruik, al dan niet van oorsprong uit de EU, direct of indirect te verkopen, te leveren, over te dragen aan of uit te voeren naar natuurlijke personen, rechtspersonen, entiteiten of lichamen ‘in Rusland of voor gebruik in Rusland’. 

Het Amerikaanse Ministerie van Handel stelde een exportverbod in van computer chips op 24 februari 2022. Het onder dit ministerie vallende ‘Bureau of Industry and Security’ (BIS) liet op 2 maart 2022 weten dat het een verhoogde prioriteit zou geven aan toezicht op verboden uitvoer van deze technologie naar Rusland. 

Aandachtspunten bij het zakendoen met Rusland

De oorlog in Oekraïne en de daarop volgende sancties tegen Rusland dwingen het Nederlandse bedrijfsleven zonder meer tot een verhoogde aandacht bij het internationaal zakendoen en tot  verscherping van de uitvoering van het compliance beleid. De Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft een loket opengesteld waar ondernemers met hun vragen terecht kunnen. De Europese Commissie heeft in 2018 richtsnoeren en best practices gepubliceerd met betrekking tot sancties.

Voor de praktijk van het internationaal zakendoen, in het bijzonder met Rusland, kunnen de volgende praktische tips behulpzaam zijn om aansprakelijkheid te voorkomen en risico’s te verkleinen: 

  • Verscherp de interne compliance
    Compliance moet hoog op de agenda van de Board komen te staan. Beoordeeld moet worden of de compliance systemen aan een vernieuwing toe zijn.
  • Bestuurders moeten de juiste ‘tone from the top’ aanslaan
    Het is belangrijk dat intern de regels worden nageleefd, ook al zou dat verlies van omzet kunnen betekenen. De risico’s op handhaving en bestraffing zijn zeer groot en er moet ook aan reputatierisico’s worden gedacht. 
  • Beoordeel de exposure van de business
    Wat is niet meer toegestaan? Zijn sancties van toepassing op leveranciers, klanten, derde partijen? Beoordeel ook of er buiten de EU-sanctieregelingen andere regimes gelden, zoals de Amerikaanse en of die mogelijk ook van toepassing zijn.
  • Wat zijn de juridische gevolgen van het verbreken van contracten?
    Denkbaar is dat er opzeggingsclausules van toepassing zijn, of dat een beroep op ‘onvoorziene omstandigheden’ kan worden gedaan. Mogelijk wordt in de sanctieregeling een uitzondering gemaakt voor contracten van vóór de invoering van de sanctiemaatregel.
  • Wees extra alert op handel in dual-use-goederen
    Beoordeel of er een ontheffing of vergunning kan worden verkregen.
  • Is de cyber security op orde?
    Hoewel het Nationaal Cyber Security Centrum heeft aangegeven dat er tot nu toe geen concrete aanwijzingen zijn dat digitale aanvallen impact hebben op Nederland, sluit het eventuele gevolgen en aanvallen in Nederland niet uit. Zorg dat uw digitale weerbaarheid op orde is, waarvoor het NCSC een aantal basismaatregelen heeft voorgeschreven. Het valt immers niet uit te sluiten dat Rusland tot vergelding zal overgaan via cyber aanvallen op het Westen.
  • Beoordeel de effectiviteit van screening tools en klantaannameprocedures
    Besteed daarbij bijzondere aandacht aan wederpartijen met complexe eigendoms- en zeggenschapsstructuren (de kwestie van Ultimate Beneficial Owners, UBO’s). Zo kunnen niet-gesanctioneerde partijen onder omstandigheden  onder zeggenschap staan van gesanctioneerde partijen, en daarmee ook als gesanctioneerd worden aangemerkt. Van zeggenschap kan onder andere sprake zijn indien een gesanctioneerde partij kan beschikken over de meerderheid van het vermogen van een vennootschap.

Over de auteurs: Georgianna Verhage  en David Schreuders zijn advocaat bij Simmons & Simmons.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws binnen je vakgebied? Volg Emerce dan ook op social: LinkedInTwitter en Facebook.

Deel dit bericht

Plaats een reactie

Uw e-mailadres wordt niet op de site getoond