Re:publica25 over AI, creativiteit en controle: wie vertelt het verhaal van morgen?

Tijdens het festival voor de digitale maatschappij re:publica in Berlijn kwamen vier creatieve geesten samen om te sparren over hoe de media van de toekomst eruit komen te zien en welke rol AI, creativiteit en controle spelen bij de productie van media.

In een wereld waarin kunstmatige intelligentie (AI) zich razendsnel ontwikkelt en steeds vaker een actieve rol speelt in media, kunst en cultuur, is het niet langer vanzelfsprekend wie de verteller is, of beter gezegd: wie de macht heeft om verhalen te vertellen en vorm te geven. Franziska Hansel, Aya Jaff, Joerg Zuber en Salwa Houmsi (moderator) gingen hierover in gesprek: kritisch, openhartig en met veel voorbeelden uit hun eigen werk.

AI als sparringpartner en systeemkritiek

Aya Jaff, voormalig tech-insider en fintech-ondernemer, gebruikt vandaag de dag zelf regelmatig AI-tools om ideeën te genereren, teksten te schrijven of concepten te verfijnen. Ze gelooft dat kunstmatige intelligentie goed werkt, mits je het voedt met voldoende context en achtergrond. Toch blijft ze kritisch: “Technologie is niet neutraal,” stelt ze. KI weerspiegelt de machtsstructuren waarin het is ontwikkeld. Ze wijst op de digitale avatar Shudu Gram, die bekend werd als het eerste virtuele supermodel. Hoewel Shudu een zwarte vrouw representeert, werd ze ontworpen door een witte mannelijke fotograaf. “Wiens waarden zitten daarin vervlochten? Welke zakken worden gevuld? Welke grenzen overschrijdt zo’n avatar?”, vraagt Aya zich af.

Daarom pleit zij ook voor meer open source toepassingen en onafhankelijkheid van big tech. “Gebruik AI enkel voor grammatica en spellingscontrole. Maar wees je bewust van de macht en de motieven erachter. Kijk naar Sam Altman en zijn netwerk – technologie is een strategie, geen toeval.”

De creatieve versnelling én ethische vertraging

Franziska Hansel is AI-filmmaker, teamleider en verantwoordelijk voor ethiek en bias bij Storybook Studios. Ze gebruikt een breed scala aan tools: van tekst en beeld tot video, 3D-animatie en motion design. In de praktijk betekent KI voor haar vooral: meer produceren in minder tijd. Haar studio werkt onder meer aan de AI-geanimeerde serie Space Vets en de korte film DES & BETH, een humoristische kijk op daten tussen twee door AI gegenereerde karakters.

Volgens Franziska biedt AI een kans voor creatieven met beperkte budgetten. Tegelijk waarschuwt ze: algoritmes zijn zelden kritisch en niet neutraal. Ze verwijst in dit kader ook naar de HBO-serie White Lotus, waar volgens haar stereotiepe man-vrouwbeelden door mannelijke makers zijn versterkt.

Daarom heeft haar team de Fair Codex ontwikkeld: een richtlijn voor ethisch werken met AI. Ze roept andere creatieven op zich hierbij aan te sluiten: “Alle AI-tools hebben bias – daar moet je je voortdurend van bewust zijn”. Franziska pleit voor strengere regulering van KI: “Probleem is: AI zit al in bijna elk systeem verweven. Begin met simpele stappen zoals metadata-embedding voor echte foto’s op TikTok en transparantere algoritmes”.

Noonoouri: digitale avatar met een ziel?

Joerg Zuber, al meer dan zestien jaar actief in de creatieve industrie, bracht in 2018 een oude kinderdroom tot leven: Noonoouri, een digitaal personage dat inmiddels vrij bekend is dankzij samenwerkingen met Dior, IMG Models en muzikale releases. Hij benadrukt dat Noonoouri geen typische influencer met een ‘perfect nepgezicht’ is, maar een bewust ontworpen verhaalfiguur met een ethisch kompas. “Ze is niet bedoeld als seksbom,” zegt hij vlak voordat de muziekclip Release Me vertoont wordt. De muziekteksten zijn hierbij door een mens geschreven. Aya Jaff reageert op de clip met opgetrokken wenkbrauwen en een knipoog: “Als dit geen Lara Croft met grote ogen is, wat dan wel?”: een subtiele, maar veelzeggende opmerking over het spanningsveld tussen bedoelingen en beeldvorming bij digitale avatars.

Toch is Joerg serieus: hij ziet Noonoouri als een “awareness avatar”: een digitale verteller met morele lading. Ze verkocht via een campagne zelfs twee miljoen bomen voor een duurzaamheidsproject. Joerg benadrukt het belang van interdisciplinaire samenwerking en transparantie: “Welke waarden geef je een digitaal personage mee? Dat moet je als maker bewust doen.”

Tussen hype en verantwoordelijkheid

Wat deze drie makers verbindt, is hun dubbele houding tegenover AI: ze benutten het volop, maar stellen tegelijkertijd kritische vragen. Ze erkennen de efficiëntie, de creatieve boost en de nieuwe vertelvormen. Maar ze benoemen ook de valkuilen: commerciële belangen, bias in data, machtsconcentratie en het risico dat AI de menselijke maat verdringt.

Hun oproep is helder: maak gebruik van AI, maar geef er meer richting aan. Door diversiteit in teams, ethische codes, transparantie over werkwijze en een scherp oog voor maatschappelijke impact. De technologie zelf mag dan krachtig zijn, het zijn nog altijd mensen die de waarden bepalen.

Wat kunnen we hiervan leren?

Voor marketeers, creatieven en mediamakers biedt deze sessie van re:publica25 waardevolle inzichten:

• Gebruik KI als assistent, niet als vervanger. – Zoals Aya het zegt: “AI werkt goed als je het goed voedt – maar het blijft een tool.”
• Denk na over representatie. – Shudu Gram en Noonoouri laten zien hoe zelfs digitale avatars vol impliciete waarden kunnen zitten.
• Werk met richtlijnen. – De Fair Codex van Storybook Studios biedt een voorbeeld voor verantwoord gebruik van AI in creatieve projecten.
• Experimenteer met formats. – AI opent deuren naar nieuwe vormen van storytelling, zoals KI-geanimeerde series of virtuele characters.
• Eis transparantie en regulering. – Zowel Franziska als Aya pleiten voor meer controle over wat algoritmes doen en wie de macht erachter heeft.

Over de auteur: Alexander Lamprecht is Docent media, technologie & ethiek bij Hogeschool van Amsterdam.