Re:publica25 over hoe AI de muziekindustrie uitdaagt, inspireert en opschudt

Het Berlijnse festival voor de digitale maatschappij re:publica25 bood ook een podium voor een onderwerp dat steeds meer urgentie krijgt in de media- en techwereld: hoe verandert kunstmatige intelligentie (AI) de muziekwereld?

Met een diverse groep sprekers — van muziekcomedian tot AI-expert bij GEMA — werd in een panel duidelijk dat AI de creatieve sector op scherp zet. Wat zijn de kansen? Waar liggen de gevaren? En vooral: hoe kunnen artiesten zelf de regie houden?

Herontdekken en hergebruiken: de retro-renaissance door AI

Dr. Pop, alias Markus Henrik, beet het spits af met een muzikale tijdreis. Hij liet het publiek luisteren naar een reeks nummers waarvan je op het eerste gehoor niet wist of ze door een mens of AI waren geproduceerd. Opvallend: veel nummers grijpen terug op de sound van de jaren zeventig, opgepoetst met hedendaagse beats. TikTok speelt hierin een cruciale rol: het platform laat oude hits viral gaan, maar in een nieuw jasje. De vraag die boven de zaal hing: is dit nostalgie of creatieve uitputting?

Een sprekend voorbeeld: de recent uitgebrachte ‘nieuwe’ Beatles-song Now and Then. Dankzij AI kon de stem van John Lennon, afkomstig van een oude demo, geïsoleerd en verwerkt worden in een compleet nieuwe productie. Paul McCartney lichtte toe: “Je vertelt de machine: dit is de stem, dit is de gitaar: haal de gitaar eruit.” Het resultaat is indrukwekkend, maar roept ethische vragen op: wie heeft het recht om postuum een stem te ‘hergebruiken’?

AI als tool, niet als vervanger

Annelie Schwarz, bekend onder haar artiestennaam AUFMISCHEN, staat bekend om haar multidisciplinaire aanpak. Ooit begon ze als drummer, inmiddels is ze producer en ook DJ. Ze gebruikt AI-tools zoals Loudly niet om haar creativiteit te vervangen, maar om haar workflow te stroomlijnen of ook te versnellen. Denk aan het sorteren van samples of het uitbreiden van bestaande ideeën. Voor haar is AI een assistent voor haar dagelijks werk.

Wat haar zorgen baart, is de aarzeling van veel collega’s. In haar workshops voor onder andere GEMA en Beatcon merkt ze dat muzikanten AI wantrouwen of simpelweg niet weten waar te beginnen. Annelie pleit voor meer kennisdeling en roept op om de technologie proactief in te zetten, zonder de rechten van makers te schenden.

GEMA in actie: tussen bescherming en protest

Ralph Kink, voormalig Microsoft-medewerker en nu hoofd digitalisering bij GEMA, kijkt met een analytische blik naar de opmars van AI in muziek. Hij erkent dat er binnen de sector veel onzekerheid leeft. Zijn boodschap is dubbel: enerzijds kunnen AI-tools helpen bij het ordenen en controleren van content, anderzijds vormen ze ook een bedreiging voor de creatieve arbeidsmarkt.

Vooral commerciële AI-platforms zoals Suno en OpenAI liggen onder vuur. Suno genereert bijvoorbeeld teksten van GEMA-muziekartiesten zonder toestemming. “Wij willen een protestsymbool neerzetten,” aldus Ralph, “en hopen dat andere Europese organisaties zich aansluiten”. Volgens hem is het cruciaal om de rechten van componisten, tekstschrijvers en uitgevers te beschermen. De oproep aan Gen-Z is helder: ga weer naar concerten, bezoek clubs en stap uit je schermbubbel.

Wees creatief én waakzaam

Zangeres, componist en tekstschrijver Diane Weigmann is actief in uiteenlopende genres, van familieliedjes tot filmmuziek. Ze werkt inmiddels met meerdere AI-tools, maar heeft nog geen duidelijke favoriet. Voor haar biedt AI vooral praktische ondersteuning, bijvoorbeeld bij het componeren of structureren van producties. Toch is ze alert: het ongeoorloofd gebruiken of manipuleren van stemmen, zoals bijvoorbeeld van Helene Fischer, vindt ze zorgwekkend.

Weigmann hamert op het belang van eerlijke compensatie. AI mag een hulpmiddel zijn, maar mag niet leiden tot een uitverkoop van rechten. Haar pleidooi: zorg voor goede voorlichting binnen de muziekindustrie over wat AI wel en niet kan en wat juridisch toelaatbaar is.

AI als creatieve spiegel en ethisch mijnenveld

Wat opvalt in deze paneldiscussie is dat AI niet louter als bedreiging wordt gezien. Het potentieel is groot: van het restaureren van oude opnames tot het versnellen van repetitieve processen. Tegelijk is er grote bezorgdheid over plagiaat, inbreuk op auteursrechten en het uitbuiten van artiesten. De centrale vraag luidt: hoe zorgen we dat technologie in dienst staat van de maker, in plaats van deze te vervangen?

Er ontstaat een gedeeld bewustzijn dat we aan het begin staan van een culturele paradigmaverschuiving. Creativiteit blijft mensenwerk en juist daarom is het essentieel dat we technologie met menselijke waarden blijven sturen.

Ga luisteren, maak muziek, en blijf vragen stellen

Het panel van deze sessie op re:publica25 maakte duidelijk dat de muziekwereld zich in een turbulente transitie bevindt. AI is geen toekomstvisioen meer, maar realiteit. De keuze is aan ons: passief toekijken of actief meedenken over hoe deze tools kunnen bijdragen aan een eerlijke, creatieve en innovatieve muziekindustrie. Voor iedereen die actief is in muziek, media of technologie: blijf leren, blijf experimenteren en vooral: blijf in gesprek.

Over de auteur: Alexander Lamprecht is Docent media, technologie & ethiek bij Hogeschool van Amsterdam.