2020: reset of verloren jaar?

Het werd na de Spaanse griep van honderd jaar geleden eigenlijk niet meer voor mogelijk gehouden: een snel verspreidend virus dat het openbare leven in korte tijd wereldwijd zou platleggen. Voor sommige sectoren werd het een verloren jaar, maar het jaar was zeker ook een ‘reset’ die heel wat innovaties deed versnellen. De komende weken blikken we terug op het coronajaar 2020 en kijken we vooruit naar 2021.

Januari is amper begonnen als in Las Vegas zo’n 170.000 mensen samenstromen voor de jaarlijkse Consumer Electronics Show (CES), een van de grootste elektronicabeurzen ter wereld.

Tijdens het vragenuurtje voor de pers blikt president Gary Shapiro al vooruit naar 2021, wanneer de CES een heel nieuwe vleugel van het Las Vegas Convention Center in gebruik zal nemen, en Elon Musk zijn ondergrondse people mover zal laten rijden. Er wordt al druk gegraven en getimmerd.

Wat Shapiro dan nog niet weet is dat hij amper een half jaar later CES 2021 in zijn huidige vorm moet annuleren, en een virtueel alternatief moet voorbereiden vanwege COVID 19. Een zware klap voor de organisatie die zo een miljoenenomzet misloopt. CES ontspringt de dans in 2020, maar krijgt alsnog flinke klappen.

De CES is amper op gang gekomen als op 6 januari Nederlandse media uitgebreid berichten over een ‘nieuwe vorm van griep’. Eind januari is het Wuhan-virus, de naam corona is dan nog niet ingeburgerd, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nog steeds een Chinees probleem en geen reden om een internationale noodtoestand uit te roepen. De kans dat het nieuwe virus naar Nederland komt is klein, zegt het RIVM. Ook het Europese centrum voor infectieziektebestrijding maakt zich geen zorgen. Ze zitten er allebei flink naast.

In Barcelona worden dan al de voorbereidingen getroffen voor het jaarlijkse Mobile World Congress dat eind februari plaats zal vinden. Vanwege de snelle verspreiding van corona in China trekken de eerste exposanten ZTE en LG zich begin februari terug.

De organisatie van ’s werelds grootste telecombeurs verwacht vooralsnog ‘minimale impact’ van het virus: er zullen extra desinfecties plaatsvinden en men adviseert bezoekers om zo weinig mogelijk handen te schudden. Maar de organisatie schat het domino-effect verkeerd in. In Spanje zijn op dat moment nog amper gevallen bekend, maar de vrees is dat Aziatische exposanten het virus meenemen.

Een mail aan bezoekers waarin extreme maatregelen worden aangekondigd, zoals het opnemen van de temperatuur van bezoekers, heeft een averechts effect. De onrust neemt alleen maar toe en de ene exposant na de andere haakt af, waaronder leden van de GSM Association, die de beurs organiseert. Anderhalve week voor aanvang blaast MWC de beurs alsnog af. Het is het eerste grote slachtoffer van de pandemie. De schade voor de lokale economie wordt geschat op een half miljard euro.

In de maanden daarna worden nagenoeg alle congressen en beurzen afgelast. Evenals grote festivals als Pinkpop en Lowlands. Maar ook het EK Voetbal en Olympische Spelen.

Congrescentrum RAI Amsterdam maakt zomer 2020 bekend dat het 30 procent van de banen moet schrappen en het verlies voor 2020 op 20 miljoen euro wordt geschat. Concertorganisator Mojo laat weten dat het 43 van de 130 mensen die het bedrijf in dienst heeft moet ontslaan vanwege de gevolgen van het coronavirus. De schade van de Nederlandse evenementenbranche wordt dan al geschat op 2,2 miljard euro. De hoop dat het in het najaar beter zal gaan vervliegt al snel.

Corona bereikt Nederland via Noord-Italië en Oostenrijk, via cafés vol carnavalsgedruis en apres-skiplezier. Op 27 februari wordt een 56-jarige inwoner van Loon op Zand als eerste positief getest op het coronavirus.

De gevolgen zijn al snel merkbaar. Omdat Chinese fabrieken noodgedwongen worden gesloten, dreigen er tekorten aan elektronica en besluit Coolblue de verkopen te temperen. Alle affiliatelinks gaan plotseling op zwart. Tegelijkertijd gaan de prijzen met soms wel 10 procent omhoog. Aanvankelijk zonder toelichting. Achteraf was deze paniek niet nodig geweest, aangezien China het virus eerder overwon dan de rest van de wereld.

Nederland reageert in eerste instantie krampachtig op de eerste lockdown in maart, als heel wat winkels vrijwillig de deuren sluiten. Bij de supermarkten beginnen de hamsterweken, maar niet zoals Albert Heijn ze heeft bedoeld. De supermarkten realiseren omzetten die ze tijdens Kerst gewend zijn. Die hogere omzetten zullen ze voor de rest van het jaar handhaven. Het online boodschappen doen krijgt een structurele boost en online super Picnic besluit een nieuw dc in Apeldoorn eerder te openen.

Merkfabrikanten besluiten niettemin om minder te adverteren, niet alleen omdat veel winkels dicht zijn, maar ook omdat ze reclame niet gepast vinden. Eind maart kondigt Talpa al ‘draconische maatregelen’ aan. Een dergelijke crisis had topman John de Mol ‘nog niet eerder meegemaakt’.

Intussen stijgen de internetverkopen als nooit tevoren. Het verplicht thuiswerken leidt meteen al tot een ongekende verkoopgolf: monitoren, laptops, hoofdtelefoons en bureaustoelen zijn niet aan te slepen.

Als eind april de eerste kwartaalcijfers van de techreuzen binnenkomen, blijkt de schade voor de techsector beperkt. Bedrijven als Amazon, Facebook, Microsoft, Snap en Google melden veelal beter dan verwachte resultaten. Sommige grote spelers, zoals Microsoft, profiteren zelfs flink van de crisis doordat meer clouddiensten worden afgenomen. De vraag naar vergadersoftware stijgt explosief.

Het coronavirus laat alleen zijn sporen achter bij Google. Bedrijven hebben uit schrik en onzekerheid en masse de reclamekraan dichtgedraaid bij hun zoekcampagnes, maar de dip blijkt later toch zeer tijdelijk te zijn.

De online reissector wordt daarentegen hard getroffen. Booking Holdings, het Amerikaanse moederbedrijf van onder meer de Nederlandse Booking.com, maakt in augustus bekend dat het een kwart van de ruim 17.000 werknemers wereldwijd moet ontslaan. Van hen werken er ongeveer 5500 in Amsterdam.

De Nederlandse tak vraagt aanvankelijk compensatie voor de loonkosten van zo’n vijfduizend werknemers aan onder de Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW). Dat levert Booking felle kritiek op. Het in de VS beursgenoteerde bedrijf heeft recht op NOW, maar kocht vorig jaar ook voor 8 miljard dollar aan eigen aandelen in. Over 2019 behaalde het bedrijf zelfs een nettowinst van 4,9 miljard dollar, op een omzet van 15 miljard.

E-commerce bedrijven beleven gouden tijd, al is het beeld gemengd. De online bestedingen in Nederland aan diensten, zoals reizen en tickets, vertonen een sterke daling, maar deze worden door de groei in online uitgaven aan producten ruimschoots gecompenseerd.

Door de gedeeltelijke lockdown neemt ook het aantal online kopers toe. In het tweede kwartaal van 2020 waren er 7 procent meer e-shoppers dan een jaar eerder (van 11,7 miljoen naar 12,5 miljoen).

In de zomer wordt nog gewaarschuwd voor een historisch diepe recessie, ondanks alle steunpakketten. Maar in november signaleert het Centraal Planbureau dat de economische schade door de coronacrisis eigenlijk wel meevalt.

Bedrijven en consumenten lijken zich in eerste instantie redelijk te schikken naar beperkende maatregelen. Winkels gaan meer online verkopen, restaurants laten maaltijden afhalen, congressen gaan virtueel en het werk gaat gewoon door dankzij breedband internet. De pandemie zou tien jaar geleden een veel grotere economische ravage hebben aangericht.

Wel gaat Nederland op de valreep nog vijf weken op slot. Voor het eerst moeten niet-essentiële winkels de deur sluiten. Een nieuwe lockdown zorgt voor een economisch zwak begin van 2021. Maar als de maatregelen effectief zijn en het coronavirus fors terugdringen, ontstaat daarna juist ruimte voor groei, zegt de De Nederlandsche Bank (DNB).

Pas over enige tijd zal duidelijk worden of pandemie een ijkpunt in onze geschiedenis is, waarin vaste consumptie- en reispatronen voorgoed zijn doorbroken en innovaties als e-health en leren op afstand nu echt doorbreken. Het veranderde consumentengedrag zal zeker nog lang na-ijlen.