Playing the game: houd uw onderneming vers

Wat vindt u lekkerder: houdbare of verse melk? Dat vroeg ik me af toen ik las over de houdbaarheid van ondernemingen in de nieuwe economie, het thema van ABN AMRO Insights Live dit jaar. Volgens mij zijn we het eens: je kookt het lekkerste met verse ingrediënten. Misschien is de vraag dus: hoe houdt u uw bedrijf ‘vers’? Probeer niet wanhopig verse melk houdbaar te maken door een defensieve houding aan te nemen en een vestingmuur op te trekken. Stimuleer juist creativiteit en speel flexibel in op veranderingen. En dat betekent niet dat alle beproefde familierecepten het raam uit moeten. Ken de kracht van uw bedrijf en speel die troef uit.

De spelende mens

 “De innovatiekracht van je bedrijf zit niet in technologie, maar bij de mensen. Die moet je vertrouwen geven door ze mee te laten denken. Ondernemingen zoeken het vaak veel te ver als het om technologie gaat. De oplossing zit dichterbij dan je denkt, vaak zelfs naast je.” Arjan Postma – Freedomlab

Spelen is belangrijk voor mensen. Het is dé manier waarop kinderen leren, maar ook voor volwassenen blijft het een levensbehoefte. Dit bleek opnieuw uit een recente aflevering van de documentaire-reeks De kennis van nu. Geef je mensen of apen de keus tussen iets lekkers en spelen, dan kiezen de meeste voor spel. Bij apen zelfs 70 procent. Goed tegen stress, en voor creativiteit. Spelen helpt je flexibel omgaan met nieuwe eisen en andere omstandigheden. Bovendien schrik je niet zo erg als er iets fout gaat.

“Je hebt nu een hele generatie ‘fundernemers’ die maar wat doen, omdat ze het leuk vinden. Neem de CEO van Spotted by Locals. Reist de hele wereld rond en verdient een beetje. Kan hem het schelen. Maar hij heeft straks een veel steviger netwerk dan Lonely Planet, doordat al die mensen lid van zijn community willen zijn.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Die attitude moet je cultiveren in deze tijden, als werknemer én als beslisser in een bedrijf. De mens is een spelend wezen, zo stelde de Nederlandse historicus Johan Huizinga in zijn wereldwijd bekende boek ‘Homo ludens’. In 1938 wees Huizinga al op het belang van het spelelement in onze cultuur en samenleving. Ik betoog dan ook dat spelen een van de belangrijkste sleutels is tot een innovatieve bedrijfscultuur. Haal je die verse melk er weer bij, dan kun je zeggen: ‘Spel, de witte motor’.

De oudere jongere

“Jongleer en speel met verschillende businessmodellen, daar leer je van. En leg vaardigheden als ‘klantgericht denken’ of ‘waarde toevoegen’ bij medewerkers neer. Niet in een plan uitwerken en aan hele afdelingen tegelijk opdienen. Nee, iedereen moet het zelf begrijpen en gaan doen.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Als we jong zijn, hebben we de neiging om meer te spelen. Zo’n beetje tot ons afstuderen, daarna worden we serieuzer en gaat de lol er snel af. Tenminste, zo lijkt het. Waarom zou dat voor ondernemers anders zijn? Met ogenschijnlijk speels gemak zien we vooral jonge bedrijven innoveren. Ze trekken creatief talent en zijn flexibel; dat is hun kracht.

“We leggen innovatie nog te veel bij de IT-afdeling neer, en die krijgen daar hoofdpijn van. Zoek innovatie liever bij de ‘gewone’ medewerkers, door hun creatieve vertrouwen op te peppen. Die mensen werken nu in cubicles, opgevoed in een command & control-structuur met KPI’s: ‘Hier zit je, en dit mag je.’ Maar innovatie gebeurt niet in cubicles, en ook niet aan de hand van KPI’s. Het gebeurt tussen mensen, als je ze het vertrouwen geeft dat hun ideeën waardevol zijn. En dat ze ook foute ideeën mogen hebben.” Arjan Postma – Freedomlab

Als bedrijf ‘op leeftijd’ kun je twee dingen doen: de oudere jongere in jezelf bevrijden, of wat jongelingen inhuren. Een combinatie lijkt mij het beste. Age is a mentality, zei Neelie Kroes laatst al bij TEDx Amsterdam. Hoe flexibel je bent, hangt niet van je leeftijd af. En daar ben ik het roerend mee eens. Als bedrijf is het dan ook de kunst om orde en creativiteit te verenigen, en het speelse element in je cultuur aan te wakkeren en te verankeren.

Hoezo ‘nieuwe’ economie?

“Mijn opa was melkboer. Zag ‘ie in zijn wijk een buurvrouw met een dikke buik lopen, dan wist ‘ie genoeg. Kun je zeggen dat het andere tijden waren, tastbaarder en makkelijker te begrijpen. Maar er is niets veranderd. De rode draad in elk business model blijft: weten wie je klant is, welke behoefte die heeft en deze meteen in kunnen vullen. Dat is het hele spel, waarbij je niet alleen nadenkt over je model van vandaag, maar ook over het volgende én het daaropvolgende.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Tech is hot. In iedere krant of blog die ik opensla of -klik, gaat het over de ontwrichtende impact van technologie. Op alles en iedereen. Gouden tijden dus voor een Sector Banker Technologie, Media en Telecom. Gelukkig heb ik dankzij mijn vriendin ook een historisch geweten. Kijk je wat verder terug, dan blijkt die nieuwe economie helemaal niet zo nieuw. Technologische ontwrichting kennen we al sinds de steentijd: van wiel tot stoommachine en van vuursteen tot gloeilamp. De TMT-sector speelt hierin een opvallende dubbelrol. Deze draagt namelijk sterk bij aan de overgang van het industriële tijdperk naar de informatiesamenleving, maar ervaart hiervan zelf als eerste de gevolgen.

“De muziek- en entertainmentindustrie zijn al hard geraakt. Net als telecom, die hadden ook pas vrij laat door hoe het werkt. Klanten in die hoek beginnen te beseffen dat ze moeten samenwerken en met andere proposities komen. Telecom-bedrijven krijgen dit als eerste over zich heen, die moeten dus het meest creatief zijn.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

De digitale wereld vereist een nieuwe set vaardigheden en dwingt tot verandering. En al zijn wij mensen tot vooruitgang geneigd, veranderen valt vaak niet mee. Het is dan verleidelijk om in overlevingsstrategieën te denken, of in termen van ‘beschermen’ en ‘houdbaar maken’. Als je je bedreigd voelt door massieve externe krachten, verlies je je speelse houding. Laat je dus niet gek maken, verandering is van alle tijden. Ga uit van je kracht en hou spelplezier hoog in het vaandel.

Frisse ideeën

“Ik vertel klanten dat ze medewerkers ideeën moeten laten bedenken. Dan krijg je vaak terug: ‘Maar die ideeën vinden we niet goed.’ Nee, gek hè? Als ze nooit naar buiten hebben mogen kijken, zien ze de eerste keer niet zo veel. Je moet niet verwachten dat je er na één workshop bent.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Nieuwkomers groeien sneller dan ooit. Internet en goedkopere computerkracht hebben grote startinvesteringen overbodig gemaakt. Zo kunnen frisse, verse ideeën snel worden getest en waargemaakt. Hordes nieuwe ondernemers bewandelen het pad van spelenderwijs innoveren, gewapend met boeken als ‘The Lean Startup’ en ‘Business Model Generation’.

“Ondernemers zouden veel meer business modellen moeten vergelijken. Wat als ik helemaal online ga, of alléén de zakelijke markt bedien? Ik zei eens tegen de directeur van een reisorganisatie: ‘Stel nou dat je alle winkels dichtgooit…’ Hij werd meteen kwaad. Ik had er helemaal níets van begrepen, natuurlijk gingen ze dat niet doen! Ik herhaalde: ‘Nee, stél. Denk als een designer, wat zou er gebeuren?” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Gevestigde bedrijven lukt het om uiteenlopende redenen vaak minder goed om flexibel in te spelen op nieuwe omstandigheden en kansen. Dat doet me denken aan een huis verbouwen. Het is makkelijker om een nieuw huis te ontwerpen dan een bestaande woning opnieuw in te delen. Omdat je denken zich aan de muren heeft gehecht, en aan hoe die staan. Ingesleten gewoonten. Denk dan maar eens: echt álle muren weg!

De trein rijdt. Maar waarheen?

“Je hoort nu bijna alle ondernemers over ‘disengagement’ praten. Ze zijn de kijker, luisteraar of shopper kwijt en zoeken naar nieuwe loyaliteit. Op de vraag ‘Wat moet ik met nieuwe technologie?’, is het antwoord dus duidelijk: de relatie met je klant verbeteren, door die technologie in dienst te stellen van de gebruiker.” Arjan Postma – Freedomlab

“Spullen in een rek hangen en wachten tot mensen ze eruit komen halen, werkt niet meer. Bovendien staan productiemiddelen nu tot ieders beschikking, dus de concurrentie komt uit veel meer hoeken. Maar ‘digitaal’ is geen walhalla; Amazon en bol.com hebben het ook moeilijk. Je moet schaal hebben en klanten écht begrijpen, anders heb je geen succesformule.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Voor gevestigde bedrijven kan technologische vernieuwing tot meer efficiency leiden, maar ook tot concurrentie uit onverwachte hoek. In dat geval is stilzitten zeker geen optie, en worden ze uitgedaagd mee te bewegen en zichzelf opnieuw uit te vinden. Niet eenmalig, maar permanent. In de inkomstenspagaat tussen de oude en nieuwe orde, moeten organisaties andere business- en verdienmodellen zien te vinden. Daarin ligt de sleutel naar de toekomst. Wilt u uw bedrijf vers houden, dan zet u deze zoektocht dus hoog op de agenda. Maar wie zoekt, moet wel weten hoe en waarnaar.

“Eindeloze meetings en alles managen? laat dat aan de mensen zelf over. Bij bedrijven als Google is dat erin geramd, net als bij leerlingen op The Nueva School in Silicon Valley. In Nederland zouden we ook een jeugdopleiding moeten hebben waarin we kinderen op een nieuwe manier leren ondernemen.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Corporates en start-ups: het perfecte koppel

“Een persoonlijke aanpak maakt bijna al die start-ups tot ‘love brands’. Maar wat ze bijna nooit kunnen, is schalen. Corporates wel. Schalen met behoud van een persoonlijke klantrelatie is het moeilijkste wat er is.” Arjan Postma – Freedomlab

Voor MBA-opleidingen is innovatie een dankbaar onderwerp. Ik heb thuis zo’n strategieboek met een aantal interessante hoofdstukken, bijvoorbeeld over ‘Technology-based industries and the management of innovation’. Eén conclusie viel me op: succesvolle innovatie gaat niet over geld, maar over een goede organisatiestructuur bouwen met een cultuur die innovatie stimuleert.

“Ik krijg vaak de vraag: ‘Hoe is die innovatiecultuur in nieuwe bedrijven geregeld?’ Ik leg dan uit dat die cultuur en mindset totaal verschillen van wat er bij grote, traditionele bedrijven gebeurt. Daar is het devies vaak nog operational excellence: ‘Goed doen wat we doen, en dat zo lang mogelijk volhouden.’ Werkte lang prima, nu niet meer.” Patrick van der Pijl – Business Models Inc.

Corporates kijken begerig naar de creativiteit en snelheid van nieuwkomers en proberen de optimale condities voor precies zo’n cultuur te creëren. Op het eerste gezicht vormen corporates en start-ups een ideaal koppel: corporates hebben geld en executiekracht, maar missen innovatiekracht. Start-ups hebben ideeën en dansen rond hun potentiële klanten om nieuwe modellen te valideren en op te schalen.

“Waar zetten we data op dit moment voor in? Precies: boardroom-beslissingen, inefficiënte salesprocessen en klanten binnen hengelen. Dat is tempowinst. Wil je échte engagement van je klant, zet big data dan in om de klantervaring te verbeteren.” Arjan Postma – Freedomlab

En de klant? Daar draait het allemaal om, die is de cruciale link tussen creativiteit en commercieel succes. Want uiteindelijk verdient een bedrijf geld door waarde toe te voegen voor klanten en hun problemen op te lossen.

“Regel één: denk na over hoe je écht in dienst van de gebruiker komt te staan. Op elk punt dat daarvan afwijkt, moet je ingrijpen. Dat zorgt voor dilemma’s: je hebt een prachtig verdienmodel, maar het is hinderlijk voor klanten en technisch gezien onnodig. Wat doe je? Als ondernemer zou je per definitie voor de consument moeten kiezen.” Arjan Postma – Freedomlab

De kracht van Nederland

“Waar we in Nederland naar moeten kijken, is hoe je met data zaken als veiligheid, onderwijs, zorg en mobiliteit verbetert. Alle landen met een opkomende middenklasse zoeken naar dat soort toepassingen. En waarom? Omdat hun problemen oneindig veel groter zijn dan de onze. China wil geen eigen Facebook of eBay. Ze komen ons wel vragen hoe je een miljard mensen sneller wiskunde leert.” Arjan postma- Freedomlab

De Nederlandse delta is gevuld met interessante aanknopingspunten. Dit geeft volop kansen voor alle TMT-bedrijven – gevestigd of nieuw – om mee te doen. Bijvoorbeeld door aansluiting te zoeken bij deze verworvenheden:

• Toonaangevende technologie-hubs in Eindhoven, Delft en Twente
• Succesvolle accelerators, zoals Rockstart en Startupbootcamp
• Innovatieve campussen als Freedomlab
• Succesvolle business model-vernieuwers als Business Models Inc.
• Neelie Kroes als special envoy namens de Nederlandse Startupdelta

“In Amerika loop ik niet zomaar een ziekenhuis binnen. Ben ik eerst vier jaar bezig met liability-issues. Hier vraag ik de directeur van het AMC of we via gaming chirurgen beter kunnen trainen. Zegt ‘ie: ‘Geen idee, laten we het proberen.’ Vervolgens bel ik de universiteit voor een clinical trial. Vinden ze prima. In drie maanden geregeld, zonder subsidies of gedoe. Dat is de kracht van Nederland: een open delta waar je in een uur alle stakeholders om tafel hebt.” Arjan postma- Freedomlab

Nieuwe methodes: enter the playgrounds

“Iemand moet de transitie van ‘oud’ naar ‘nieuw’ begeleiden. Net als de samenwerking tussen corporates en start-ups. Partijen die deze connectie weten te leggen, zijn de winnaar. Maar één ding is zeker: innovatie is geen freeze, waarbij je gaat automatiseren en informatie op een big data-achtige manier verzamelt. Zodat ze in de boardroom achteraf weten dat er de afgelopen maand geen klanten waren. Alleen als je de mens centraal stelt in je organisatie, versnel je innovatie.” Arjan Postma – Freedomlab

Optimale kruisbestuiving tussen corporates en creatieve nieuwkomers is een uitdaging. Zo moest ik als mentor wel eens zowel de enthousiastelingen van een start-up als corporate collega’s coachen hoe met elkaar te communiceren om tot een goed experiment te komen. Vereist: een ondernemende cultuur bij de corporate en slim manoeuvreren van de creatieve nieuwkomer. Maar dan nog, hoe breng je dat voor innovatie zo belangrijke spelelement in je bedrijf? De playgrounds van corporate innovatieteams vervullen hier een belangrijke rol.

Spelen is een van Columbus’ eieren om de juiste creatieve mindset te bereiken. En om samen met collega’s, start-ups en klanten te experimenteren. Dit gebeurt succesvol op verschillende corporate playgrounds, waar ze met nieuwe methodes een startbaan voor innovatie bouwen.

Een paar voorbeelden:

• Creëer een accelerator voor uw personeel, bijvoorbeeld ondersteund door Makerlab
• Start een gezamenlijk initiatief als 4gconnect van KPN en Sanoma
• Introduceer ‘Lean startup’-denken in uw bedrijf, zoals Telefonica deed
• Organiseer bijeenkomsten, zoals het maandelijkse Startupfriday in het ABN AMRO Innovation Centre

Er is niet één methode. Bovendien is innovatie een moving target. Maar u vergroot de kans een verse onderneming te blijven door er tijd voor te maken en op zoek te gaan naar de broodnodige dosis spel in uw bedrijf. Daarmee:

• maakt u werknemers innovatiever
• schudt u intrapreneurs wakker en trekt u ze aan
• voert u experimenten uit
• sluit u nieuwe (launching) partnerships