Gaat de macht van de platforms omhoog of omlaag?

De macht van de platforms, de buzzphrase van 2019 in het internetrecht. Want waar internet ooit begon als een open ruimte waar iedereen z’n eigen stalletje kon inrichten, zitten we nu met een paar hele grote silo’s waar je moet zijn om je klanten, partners of bezoekers te kunnen bereiken.

Niemand schrijft meer in gastenboeken (rust zacht, guestbook.cgi) maar ze laten krabbels achter op je Hyves, oh nee vindikleuks op je Facebook. Dus daar moet je zijn. En daarmee is Facebook ineens een hele machtige, want als je daar dan niet meer mag zijn dan heb je dus een groot probleem.

Hoe komt dat nu, die macht? Het standaardantwoord is dan het netwerkeffect, het fenomeen dat online diensten exponentieel waardevoller worden met iedere extra deelnemer. Plat gezegd komt het erop neer dat je op Facebook moet zijn omdat iedereen op Facebook zit, zodat iedereen op Facebook blijft. En omdat die bedrijven dan ook nog eens heel handig omgaan met hun macht – mensen ver hun gang laten gaan, geen al te stevige sturing geven en vooral gehaaid adverteren – groeien die diensten vervolgens als kool. Tel daarbij op een gebrekkige handhaving, en je snapt waarom zeg Facebook nu machtiger is dan menig land.

Wat mag er met die macht? Juridisch is daar dus geen antwoord op. Het is geen kartel of monopolist in klassieke zin. Er zijn alternatieven en deze platforms oefenen geen directe macht uit op ontoelaatbare manier om die concurrenten weg te pesten. Dat is waar we het mededingingsrecht tegen zouden kunnen inzetten. Maar kun je het Facebook of Google verwijten dat iedereen daar wil adverteren of publiceren? Is dat misbruik van hun macht? Dat is een hele open vraag, waardoor toezichthouders enigszins naar elkaar blijven kijken en het van handhaving niet echt komt.

Een heel ander probleem blijft voor mij de macht van de EULA. Want over wat er op hun platform gebeurt, hebben die bedrijven natuurlijk forse macht. De EULA (of TOS, hoe je ’t maar wilt noemen) staat vol met regels, en daar heb je je aan te houden. Op zich terecht; hun server, hun regels. Net als een café, zeggen we dan. Maar juist door die grote macht, die onvermijdelijkheid, wordt het ineens een stuk minder gezellig als je iets wilt doen dat niet mag van die regels. Waar moet je dan naartoe? Iedereen zit hier.

En als derde leiden platforms tot nieuwe diensten, vaak in de vorm van bemiddeling, mensen bij elkaar brengen. Disintermediation heet dat dan, de klassieke tussenpersonen of tussenhandel verdwijnt en mensen komen direct bij elkaar. Maar dat platform is natuurlijk gewoon een nieuwe tussenpersoon, die op zijn eigen manier daar geld mee verdient. En dat is prima op zich, alleen botst het vaak met bestaande regels. Recent nog Helpling dat te horen kreeg dat hun verdienmodel niet mocht van de rechter. Maar het valt meestal niet mee te duiden wat die platforms nu precies zijn.

Al deze vragen spelen al jaren, maar je merkt de laatste maanden wel dat er meer en meer gemord wordt over hoe ver het gaat. Ik zie dan ook steeds meer pogingen om deze macht aan banden te leggen, van rechtszaken en bestuursrechtelijk handhaven tot protestacties en boycots. Het zou me dan ook niets verbazen als we over een aantal jaar internet een stuk decentraler vinden.