Platformorganisaties zijn nodig voor maatschappelijke vooruitgang

Volgens de Franse filosoof Eric Sadin streven platformbedrijven naar een nieuw beschavingsmodel met efficiëntie als ultiem doel. De huidige afbrokkelende gemeenschapszin en waardering voor menselijk handelen komt vooral door de opkomst van platformbedrijven, is zijn stelling.

Dat de platformeconomie negatieve gevolgen heeft voor bijvoorbeeld mensen die ondermaats betaald worden of machtsmisbruik van Apple, Microsoft, Alibaba of Alphabet (Google) zal niemand ontkennen. Tegelijkertijd vragen de huidige maatschappelijke vraagstukken juist om de immense potentiële kracht van technologie. Inzet van platformorganisaties is daarom hard nodig voor sociale vooruitgang op voorwaarde dat ze voldoen aan heldere maatschappelijke waarden.

In de kern zijn platforms gericht op het efficiënter laten werken van vrije markten. Vraag en aanbod komen op een hele makkelijke manier bij elkaar en schaarse middelen worden optimaal ingezet. Zo brengt het platform Werkspot dagelijks duizenden consumenten in contact met die schaarse loodgieter, timmerman of electriciën waar iedereen naar op zoek is. De technologie bepaalt wie mee mag doen tegen welke voorwaarden en zorgt er ook voor dat burgers en bedrijven daarin maximaal ondersteund worden. Op die manier zijn platforms de ultieme kapitalistische marktmakers. Deze extreme vorm van kapitalisme vergroot daarmee ook de kans op negatieve gevolgen. Zoals verdergaande individualisering, ongelijkheid tussen winnaars en de rest en nadelige gevolgen van flexibilisering van de arbeidsmarkt.

De vraag is of platformorganisaties daar op uit zijn. Het is immers ook zo dat deze bedrijven van de nieuwe economie erin slagen het Westerse kapitalistische vrije marktmodel optimaal te benutten dankzij de inzet van slimme technologie. Daarmee fungeren de platformbedrijven als een soort James Webb telescoop die niet het verre verleden van het heelal, maar de toekomst van het kapitalisme in alle scherpte in beeld brengt. De verantwoordelijkheid voor deze ontwikkeling ligt elders.

Succes van platformbedrijven zet kapitalisme onder druk

Dankzij verdergaande digitalisering en daarmee gepaard gaande toenemende verwachtingen van burgers die op hun wenken bediend willen worden, staat onze economie op een cruciaal punt. Voor het eerst in de geschiedenis is technologie zo krachtig dat de vraag verschuift van wat er allemaal mee kan, naar hoe te zorgen voor een wenselijke inzet van die technologie. Wanneer gaat bijvoorbeeld een algoritme de grens over van beïnvloeden naar manipuleren? Marketeers proberen al decennialang consumenten met relatief grofmazige middelen tot koop te beïnvloeden. Nu dat met chirurgische precisie eindelijk lukt dankzij slimme technologie, wordt er gesproken over manipulatie. Beïnvloeding in de vorm van reclames bijvoorbeeld was altijd al het doel. Nu het doel is bereikt om de consument op maat te bedienen, is het wellicht toch niet zo wenselijk.

Tot nu toe is de platformeconomie vooral ingezet om geld te verdienen. De grenzen van het kapitalisme in zijn huidige vorm komen mede daardoor steeds vaker in het vizier. Maar wat als de immense potentiële kracht van technologie juist ingezet wordt voor het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken? De energietransitie, druk op het zorgstelsel, migratieopvang, woningmarkt- of mobiliteitsvraagstukken. Willekeurige voorbeelden die ēēn ding gemeen hebben: oplossingen gaan ver over de grenzen van individuele organisaties of landsgrenzen heen. Dat vereist nauwe afstemming en samenwerking en daarmee verbinding tussen veel verschillende entiteiten; zogeheten ecosystemen. Dat is precies waar platforms toe in staat zijn omdat zij volledig zijn ingericht op het tot stand brengen van verbindingen. In tegenstelling tot traditionele organisaties die vooral bezig zijn interne afdelingen digitaal met elkaar te verbinden om eigen klanten en partners goed te bedienen.

Organisatiemodellen met gemeenschapszin voorop

De Franse filosoof Sadin stelt dat het onze morele en politieke verplichting is tot andere organisatievormen te komen waarbij gemeenschapszin weer voorop komt te staan. Alsof het middel, afschaffing van platformbedrijven, het doel dat gemeenschapszin heet, wel gaat bereiken. Van belang is dat de kracht van digitale oplossingen op een manier benut wordt zodat de juiste doelen, het oplossen van grote maatschappelijke vraagstukken, worden bereikt. Met een organisatievorm waarbij niet alleen geprofiteerd wordt van de voordelen van de technologie maar ook onze gedeelde Rijnlandse waarden van gelijkwaardigheid voor alle betrokkenen worden beschermd.

Dat is een collectieve verantwoordelijkheid. Zo moet de overheid met passende wet- en regelgeving komen die aansluit bij de technologische mogelijkheden van deze tijd en tegelijkertijd voldoende bescherming biedt aan de burger. Platformondernemers moeten hun maatschappelijke verantwoordelijkheid centraal stellen in hun manier van zakendoen en de consument zal nog kritischer moeten zijn op de keuze bij aankoop. Gelukkig kiest de consument steeds vaker voor bedrijven die hun verantwoordelijkheid nemen voor mens, milieu en samenleving. Dat illustreert gemeenschapszin, waarbij technologie uiteindelijk een belangrijk hulpmiddel is. Niet alleen om economische maar ook maatschappelijke vooruitgang te bereiken.

Over de auteur: Jochem Pasman is Director Digital, Platforms en ecosystemen bij KPMG.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws binnen je vakgebied? Volg Emerce dan ook op social: LinkedIn, Twitter en Facebook.