Leefomgeving, gezondheid en de toekomst van steden: groene, slimme stad betaalt zich uit

Dit artikel over de toekomst van steden gaat over leefomgeving en gezondheid: de aantoonbare waarde van groene gebiedsontwikkeling, het belang van natuureducatie, technologische verbondenheid, etc. Want ook technologie kan juist in het vergroenen van steden een belangrijke rol gaan spelen.

Steden over de hele wereld onderschrijven de voordelen van een groene stadsplanning, niet alleen vanwege de gezondheidsvoordelen, maar ook omdat groen de potentie heeft om bijvoorbeeld de stadstemperatuur de verlagen en luchtvervuiling te verminderen. In menig stadsplan zien we inmiddels de term “gezonde verstedelijking” voorbijkomen. Waar het eerst vooral ging over het beschermen van gezondheid, bijvoorbeeld tegen lucht-, licht- of geluidsvervuiling, wordt er nu vaker nagedacht over hoe een leefomgeving gezondheid kan bevorderen.

Zo zijn er steeds meer aspecten bijgekomen die we willen terugzien in het ruimtelijk domein, denk aan de mogelijkheid om te bewegen, tot rust te komen, te ontmoeten en te sporten. Er is een bredere kijk aan het ontstaan op de leefomgeving: het gaat over sociale cohesie, weerbaarheid, ziekteverzuim, en dus wordt óók de sociaaleconomische gezondheid steeds belangrijker als het gaat om gezonde verstedelijking.

Het positieve effect van natuur

Inmiddels zijn er 70.000 studies uitgevoerd waaruit blijkt dat natuur een positief effect heeft op gezondheid. Dat wisten we al wel, maar planologisch werd groen toch vooral aan de randen van de steden ingepland, en als kostenpost gezien door ontwikkelaars en het gemeentelijk grondbedrijf. Dat ondanks het feit dat niet elke stedeling de mogelijkheid heeft om naar groen te reizen, en je voor een positief gezondheidseffect groen dagelijks moet waarnemen. We zien inmiddels een kentering: groen wordt steeds meer een integraal onderdeel van de ruimtelijk omgeving.

In de gezondheidszorg is de “healing environment” inmiddels zelfs gemeengoed. Elk nieuw gebouw wordt op dit moment aangekleed met groen, maar kijk ook naar pleinen, stadstuinen en volkstuincomplexen. Het wordt bovendien steeds duidelijker dat groen niet alleen de gezondheid en sociale cohesie van stedelingen bevordert, maar dat het de komende jaren ook een belangrijke rol zal spelen bij het koelen van de stad en het tegengaan van wateroverlast.

Al deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat het ministerie van VWS in april 2021 een programma Gezonde groene leefomgeving heeft opgesteld, bedoeld als katalysator om die gezonde verstedelijking de komende jaren te kunnen vormgeven. En dat is hard nodig, want we hebben, met name in binnensteden, nog veel te weinig groen om de leefbaarheid en gezondheid ook daadwerkelijk te verbeteren.

Technologische verbondenheid

Een trend die aansluit bij de gezonde verstedelijking is dat we op steeds meer plekken in Nederland anders naar gezondheid gaan kijken: een visie die we “positieve gezondheid” noemen en die uitgaat van het idee dat gezondheid veel meer is dan alleen het ontbreken van ziekte. Gezondheid gaat ook over je mentale welzijn, zingeving, en over de kwaliteit van leven. En kwaliteit van leven hangt sterk samen met vergroening van de leefomgeving. Daarom is het belangrijk mensen bewust te maken van de impact van natuur op hun gezondheid en welbevinden, het liefst zo jong mogelijk.

Daarin is een belangrijke taak weggelegd voor onder meer het Instituut voor Natuureducatie (IVN). Denk aan de moestuintjes van Albert Heijn, een actie die door het IVN is bedacht. Het zorgt ervoor dat kinderen al vroeg leren hoe leuk het is om zelf groentes te verbouwen en met groen bezig te zijn. Datzelfde geldt voor de Tiny Forest van Daan Bleichrodt en Maarten Bruns, waardoor mensen samen een klein bos kunnen kopen en aanplanten in hun tuin of wijk. Deze initiatieven dragen bij aan de ontwikkeling van gezonde, verbonden gemeenschappen in de stad. Maar ook technologische verbondenheid is essentieel: via technologie zoals slimme lantarenpalen zou je allerlei waardes in de leefomgeving kunnen meten, van de lokale CO2-waarde tot fijnstof, en wat die waardes betekenen voor het woongevoel en de gezondheid van de mensen in een wijk. Via technologie kan ook vanuit de gemeenschap een signaalfunctie komen over wie er in de wijk vereenzaamt, want sociale cohesie speelt zich net zo goed digitaal af.

Toch is er in Nederland nog steeds een groep mensen die geen of nauwelijks toegang heeft tot het internet, bijvoorbeeld om financiële redenen of vanwege een gebrek aan vaardigheden of kennis. De overheid zou van de toegang tot het internet een basisvoorziening moeten maken. Zeker nu we, onder meer vanwege de coronapandemie, steeds meer mensen in hun thuisomgeving gaan behandelen via bijvoorbeeld videoconsults. Er kan daarbij worden gedifferentieerd op snelheid en service. Een telecombedrijf zou zijn verdienmodel kunnen baseren op de snelheid of mogelijkheden van het internet, en niet op de toegang.

Connectiviteit in combinatie met gezondheid zal een steeds belangrijker onderwerp worden de komende jaren: als mensen beter verbonden zijn, met name digitaal, is de kans groot dat ze minder vaak óf juist sneller bij relevante klachten een beroep doen op collectieve middelen zoals huisartsen, medicatie of andere zorg, waardoor de gezondheidskosten van de hele gemeenschap zal dalen.

De economische waarde van groen

Als groen in de stedelijke gebiedsontwikkeling zoveel positieve effecten heeft, wat betekent dat dan voor de financiële waarde van een gebied? Er zijn studies uit New York waaruit is gebleken dat de waarde van vastgoed 16% steeg door de toepassing van daktuinen. Dat wordt bevestigd door ons eigen onderzoek vanuit Deloitte Real Estate: investeringen in groen verdienen zich steeds vaker terug in de vorm van hoge vastgoedwaarde. Er moet de komende jaren meer onderzoek komen om dat als causaal verband aan te tonen. Zodra we de economische waarde van een groene leefomgeving hard weten te maken, wordt groen een interessante business case.

Op die manier gaan investeerders in hun eigen plannen groen voorschrijven en de gemeente vragen om groen op te nemen in openbaar gebied. Ook voor de overheid wordt het dan makkelijker om het gesprek aan te gaan met private partijen. Ook kan de omgevingswet die per juli 2022 wordt ingevoerd daar een belangrijke rol in spelen. Deze nieuwe omgevingswet biedt de overheid de mogelijkheid om integraal te sturen op de fysieke leefomgeving. We roepen de overheid en private partijen dan ook op om de grenzen van de nieuwe omgevingswet zoveel mogelijk op te rekken in het belang van een gezonde verstedelijking. Er moet nog jurisprudentie ontstaan over deze nieuwe wet en we zouden het Nederland gunnen dat we daar bold moves in maken door een duidelijk stempel te zetten op de kaders waaraan steden moeten voldoen, vooral daar waar het gaat om de toepassing van groen en de bevordering van de leefbaarheid.

Uiteindelijk moet er een meetbaar cijfer komen voor het groenaandeel per land, regio, stad, wijk en zelfs per straat, zodat we over een paar jaar op Funda kunnen lezen wat het label is voor de leefbaarheid in een bepaalde wijk. Als blijkt dat je je huis voor meer geld kunt verkopen als je een groene in plaats van een betegelde tuin hebt, dan is dat een enorme booster voor mensen om voor groen te kiezen.

Over de auteurs: Lucien Engelen is Edge Fellow bij het Deloitte Center for the Edge en Iwan Zuidberg is
Director finance – real estate bij Deloitte.

Op de hoogte blijven van het laatste nieuws binnen je vakgebied? Volg Emerce dan ook op social: LinkedIn, Twitter en Facebook.