Het nieuwe tijdperk van ‘agent-centric’ design

Met de komst van AI ‘agents’ delegeren we in toenemende mate het bekijken en navigeren van webpagina’s: ze browsen, klikken en nemen beslissingen voor ons.

Deze transformatie heeft grote gevolgen voor traditionele gebruikersinterfaces en toegankelijkheidsnormen, aangezien digitale ervaringen
zich steeds meer richten op AI agents in plaats van menselijke gebruikers. Wat gebeurt er met User Experience Design (UX) als de gebruiker grotendeels de door designteams zorgvuldig ontworpen interfaces kan omzeilen?

Als digital designer maak ik dagelijks gebruik van diverse AI-tools om mijn workflow efficiënter, analytischer en creatiever te maken. Dit voorjaar maakte ik tijdens een rondreis van twee weken in het Verre Oosten voor het eerst in de privé
context gebruik van virtuele assistenten zoals ChatGPT en DeepSeek voor advies over bezienswaardigheden, restaurants en praktische tips over vervoer en tickets. Bij terugkeer realiseerde ik me dat we gedurende twee weken geen enkele website hadden geraadpleegd. De virtuele assistenten geven verrassend relevante informatie voornamelijk wanneer de gevraagde informatie tamelijk specifiek is.

Tegelijkertijd verschenen er dit voorjaar artikelen die het einde van UI design aankondigen. We besteden het browsen van het internet in toenemende mate uit aan onze virtuele assistenten. Dit betekent dat websites steeds minder bezocht
 worden door mensen en steeds meer door agents. Opvallend is dat deze artikelen worden geschreven door de uitvinders en godfathers van Human Centered Design, waaronder Jacob Nielsen en John Maeda. Misschien om hun mooie vakgebied van een ondergang te behoeden, maar waarschijnlijk omdat deze visionairs als geen ander kunnen aanvoelen hoe het World Wide Web ingrijpend gaat veranderen door generatieve AI.

Hello Agents – Goodbye UI Design – RIP Accessibility

Drie ultrakorte statements die de toekomst van het World Wide Web volgens usability-pionier Jacob Nielsen samenvatten. In het artikel met deze titel staat een prachtige dramatische openingspassage: “Once, humans navigated the web manually. In the future, AI agents will act on our behalf, browsing, clicking, and deciding. This shift marks the end of traditional UI design and accessibility, ushering in a future where agents are the primary users of digital services”.

UI design en webtoegankelijkheid worden dus minder relevant. AI agents vervangen user interfaces en minder-valide gebruikers zullen eenvoudigweg een AI agent kiezen die bij hen past. Dat gaat nog wel even duren. Jacob Nielsen schetst een overgangsperiode waarin “simple autonomous agents”, de agents waar we nu
 mee werken, volledig autonoom worden. Tot 2030 zullen websites door zowel human users als AI agents bezocht worden.

Van hindernisbaan tot teleportatie

Ook creatief technoloog John Maeda neemt in zijn meest recente Design in Tech Report, gepresenteerd tijdens de laatste editie van SXSW, alvast afscheid van UI design. Hij noemt de traditionele user interface een “obstacle course”, wat voor
 veel gebruikers die wel eens een vlucht of hotel boeken herkenbaar zal zijn.

Volgens Maeda worden we binnenkort met een simpele prompt “Reserve flights and book a hotel” direct geteleporteerd naar ons doel. UX evolueert naar AX, waarbij de UI wordt gereduceerd ten gunste van directe AI-uitvoering. In zijn 
rapport stelt Maeda een intrigerende vraag die ons volgens hem de komende tijd zal blijven achtervolgen: “What happens to UX when the user can bypass 90 percent of your carefully crafted interface?”

Graphical User Interface

Voordat we ingaan op deze vraag is het misschien geruststellend om de alarmerende berichten over het einde van UI design te relativeren. De Graphical User Interface (GUI) ontstond in de begindagen van het internet om de gebruikservaring, door middel van grafische elementen als iconen, knoppen en menu’s, gebruikersvriendelijker en intuïtiever te maken. Het navigeren van interfaces via tekstgebaseerde commando’s was een nogal moeizame onderneming.

Waar Nielsen en Maeda enthousiast fantaseren over een toekomst waarin de interface volledig verdwijnt, is het goed om te bedenken dat de GUI essentieel is voor een plezierige en efficiënte user experience. Ook wil de consument niet altijd via een simpele prompt als “Reserve flights and book a hotel” geteleporteerd worden naar het einddoel, de boeking. Het browsen van visuele informatie is onderdeel van de ervaring. Je wilt het product van alle kanten bekijken en vergelijken. Dat geldt zelfs voor abstractere producten als een vliegreis waar je je zitplaats wilt zien.

De UI ontvouwt zich in de conversatie

User interfaces zullen niet zozeer minder grafisch worden of verdwijnen, maar wel verandert het paradigma van de website door de komst van AI agents. Websites zijn niet langer reeksen van aan elkaar gekoppelde statische templates, maar zijn in het tijdperk van AI agents dynamisch: de user interface ontvouwt zich stapsgewijze in de conversatie.

Hiermee verdwijnt de hindernisbaan waar Maeda over spreekt. AI agents vereenvoudigen processen zoals het zoeken van informatie, shoppen en boeken. De benodigde tijd voor het voltooien van een taak wordt teruggebracht. AI agents zorgen voor een efficiënte en persoonlijke gebruikerservaring.

Veel traditionele UX-patronen zoals broodkruimels, snackbars, en chips die nu als strooigoed de user interface bevuilen zullen overbodig worden of spaarzamer worden gebruikt. De essentie van de evolutie van UX naar AX betekent niet dat
 de user interface ‘iets vluchtigs’ wordt, maar vooral het eind van het huidige paradigma van lineaire reeksen van webpagina’s die eruit zien als een A4-tje met een scrollbar en wat knoppen.

Dynamisch design

Al in de begindagen van het internet werd duidelijk dat websites op verschillende apparaten worden bekeken. De mobiele revolutie leidde tot responsive en adaptive webdesign, waarmee voor het eerst in de geschiedenis design een dynamisch
 gegeven werd. De interface schikt zich naar de context van de gebruiker, vooralsnog voornamelijk het apparaat.

Er wordt al decennia gesproken over personalisatie van user interfaces. Dit was tot nu toe vooral een leeg buzzword omdat de methodologie en infrastructuur vooralsnog ontbrak (DEPT Trends 2024). Met de huidige komst van AI en ML
tools wordt personalisatie realiteit. Dit is feitelijk een volgende stap in responsive en adaptive design. De interface bouwt zich real-time in de interactie met de gebruiker op en is dynamisch. De wijze waarop we informatie zoeken, shoppen en boeken wordt conversational.

Vaardigheden voor de AI-‘first’ designer

Gebruikers zullen inderdaad, zoals Maeda stelt en ik tijdens mijn vakantie ervaarde, “carefully crafted” web-interfaces omzeilen door gebruik te maken van AI agents. Nu ChatGPT het binnenkort mogelijk maakt, door een recentelijk aangekondigd partnership met e-commerceplatform Shopify, om ook de 
aankoop van producten door de agent zelf te laten doen zal dit toenemen.

Andersom kunnen Large Language Models als OpenAI en DeepSeek op maat worden gemaakt voor merken met specifieke richtlijnen en training. Deze zogenaamde Brand Language Models kunnen op websites worden geïmplementeerd voor een betere winkelervaring en combineren de slagkracht van LLMs met brand governance (DEPT Trends 2025).

Het World Wide Web wordt ‘agentic’. UX designers gaan ‘agentic’ systemen en ervaringen ontwerpen. Deze leven overal, als volledig autonome agents, als virtuele assistenten op websites en als chatbots op sociale kanalen. Het ontwerpen 
van de agentic experience vindt niet alleen plaats aan de oppervlakte (GUI), maar speelt zich in toenemende mate af op een dieper niveau in het orchestreren van services en instructies. Information architecture, conversation design, operational thinking en behavioral economics zijn belangrijke vaardigheden voor de AI-first digital designer die een soort ‘agent’-choreograaf wordt: “The idea becomes a machine that makes the art” (Sol LeWitt).

Omdat esthetiek vaak wordt onderbelicht in UX sluit ik dit artikel af met een citaat van de Amerikaanse conceptuele kunstenaar Sol LeWitt. Hij besteedde het maken van kunstwerken uit aan een team van assistenten die op basis van zijn instructies – we zouden dit nu algoritmes noemen – het kunstwerk creëerden. Creativiteit en vakmanschap manifesteren zich in het idee en de code.

Over de auteur: Henk Haaima is Creative director bij Total Design.

Voor het schrijven van dit artikel is geen gebruik gemaakt van AI-agents met uitzondering van een check van de zinsopbouw.