COVID-19: hoe verminder je de schade in internationale supply chains?

Met name voor internationaal opererende bedrijven is de onzekerheid door de impact van het coronavirus groot. Welke klanten en leveranciers leveren nu of op korte termijn problemen op als het virus zich verder verspreid? Over één conclusie bestaat weinig twijfel: dit jaar zal de economie in een recessie terechtkomen. Hoe snel bedrijven uit die dip komen, hangt af onder andere af van de veerkracht van hun supply chains.

Het coronavirus heeft impact op vrijwel elke supply chain. Autofabrikanten leggen noodgedwongen hun productielijnen stil, onder meer wegens een gebrek aan onderdelen. Consumenten reduceren hun bezoek aan fysieke winkels, waardoor sommige non-foodretailers hun deuren niet eens meer openen. De gevolgen van stagnaties in de aanvoer van onderdelen en uitval van de vraag van consumenten zijn merkbaar van begin tot eind in de lange, vaak internationale en complexe supply chains die zorgen voor bevoorrading van fabrieken en winkels.

De weinige supply chains die de vraag uit de markt zien stijgen, kampen eveneens met grote problemen. De vraag naar medische producten zoals mondkapjes is zo groot, dat fabrieken moeite hebben met opschalen. Controlemechanismes werkten niet meer, met als gevolg dat de markt wordt overspoeld met producten van inferieure kwaliteit. En sinds veel Europese landen half maart beperkingen hebben opgelegd aan het openbaar leven, hebben supermarkten grote problemen om hun schappen te vullen. Pakketvervoerders moeten zich nog steeds maximaal inspannen om het groeiende aantal internetbestellingen af te leveren.

Vier economische scenario’s

De grote vraag is hoe groot de impact op de supply chains is. Is de crisis tijdelijk en hebben supply chains voldoende veerkracht om weer op eigen kracht te herstellen? Of raken supply chains langdurig ontwricht door de gevolgen van de crisis?

Het Centraal Planbureau (CPB) heeft vier scenario’s geschetst die helpen om antwoord te geven op deze vragen. Deze scenario’s laten zien wat de mogelijke impact van het coronavirus op de Nederlandse economie is, afhankelijk van de duur van de contactbeperkingen en de doorwerking in de wereldwijde economie. De vier scenario’s in het kort:

1. Snel herstel van de economie
   De contactbeperkingen worden na drie maanden opgeheven. Omdat het bedrijfsleven dankzij de steunpakket van de overheid zijn productiecapaciteit op peil weet te houden, kan de economie zich snel herstellen. De economie krimpt met 1,2 procent in 2020, maar groeit weer in 2021 met 3,5 procent.
2. Wereldhandel zakt in
   De contactbeperkingen duren zes maanden: voor veel bedrijven te lang om ongeschonden uit de crisis te komen. De economie krimpt in 2020 met vijf procent, maar groeit weer in 2021 met 3,8 procent.
3. Wereldeconomie in problemen
   De contactbeperkingen duren zes maanden, maar de ontwrichting van de wereldwijde economie is groot. Een lange recessie met grootschalige ontslagen is het gevolg. De economie krimpt in 2020 met 7,7 procent en groeit in 2021 met twee procent.
4. Langdurige recessie
   De contactbeperkingen duren twaalf maanden. Wereldwijd is de impact groot. De recessie houdt aan, de werkloosheid loopt op. De economie krimpt met 7,3 procent in 2020 en met 2,7 procent in 2021. Herstel blijft volgend jaar uit.

Wie de vier scenario’s vergelijkt, ziet dat één conclusie vaststaat: een economische recessie is onafwendbaar. Onduidelijk blijft hoelang de recessie duurt en hoe snel de economie zich daarvan kan herstellen.

Ontwrichting van supply chains

Het herstel van de economie is voor een belangrijk deel afhankelijk van de veerkracht van de supply chains van bedrijven. Als de lange, internationale, complexe supply chains in grote mate ontwricht raken, zal het langer duren voordat bedrijven zich kunnen herstellen. Welke tekenen van ontwrichting kunnen we nu zien in onze supply chains?

Voorraadproblemen 

Toen in januari China grotendeels op slot ging, zagen veel bedrijven hun voorraden in gevaar komen door stagnerende leveringen uit China. De snelgroeiende retailer Action startte al snel een onderzoek naar de mogelijkheid om uit te wijken naar leveranciers in andere landen. 

Toen twee maanden later Europa in alle hevigheid werd getroffen, verschoof de aandacht naar de problemen dichter bij huis. Omdat sommige landen hun grenzen sloten voor personenverkeer en grenscontroles instelden, ontstonden grote vertragingen aan de grenzen in Europa. De vraag is hoelang de beperkingen duren. Als die net als in China beperkt blijven en bedrijven in binnen- en buitenland ongeschonden uit de strijd komen, kunnen bedrijven hun voorraden weer snel opbouwen.

De zorgsector kampte met tekorten door een exponentieel stijgende vraag naar medische hulpmiddelen zoals mondkapjes en beademingsapparaten. Overheden concurreren met elkaar om de beperkte aantallen die op de wereldmarkt beschikbaar komen.

Productieproblemen

Veel bedrijven hebben hun productie verlaagd of zelfs helemaal stilgelegd. Soms omdat ze daartoe door de overheid zijn gedwongen, maar vaak ook door stagnaties in de aanvoer van grondstoffen en onderdelen. Enkele bedrijven die de problemen zagen aankomen, zijn erin geslaagd om op tijd extra voorraden op te bouwen zodat ze langer konden blijven produceren. De vraag is hoe zinvol dat is geweest als vervolgens de vraag uit de markt inzakt.

Wanneer deze productiebedrijven weer op volle kracht kunnen draaien, is niet alleen afhankelijk van het herstel in de marktvraag maar ook van de ontwikkeling van de pandemie. Eerdere disrupties zoals de kernramp in Fukushima en de tsunami in Thailand hebben laten zien dat de supply chains in sommige sectoren sterk afhankelijk zijn van gespecialiseerde tweede- of derdelijns leveranciers uit deze gebieden. Als nu ook weer gebieden met gespecialiseerde bedrijven door het coronavirus langdurig op slot gaan, kan dat grote consequenties hebben voor sommige supply chains.

Stijgende kosten

Een gevolg van het coronavirus is de stijging van met name transportkosten. Het containervervoer over zee is ontwricht doordat lange tijd geen containerschepen uit China zijn vertrokken. Daarnaast kampt China met een tekort aan containers vanwege de onbalans in het laden en lossen van containers. 

De luchtvrachtkosten zijn flink gestegen vanwege het gebrek aan luchtvrachtcapaciteit. Het merendeel van de luchtvrachtzendingen gaat mee in de romp van passagiersvliegtuigen, maar die zijn grotendeels uitgevallen. De verwachting is dat niet iedereen na het opheffen van de contactbeperkingen meteen weer in het vliegtuig stapt, waardoor luchtvrachtcapaciteit voor langere tijd beperkt zal zijn.

Ook andere factoren dragen bij aan de stijging van kosten. Denk aan schadeclaims van klanten die geen leveringen ontvangen. En wat is de impact van het coronavirus op bijvoorbeeld im- en exporttarieven?

Steunmaatregelen en beschermingsconstructies

Wat kunnen bedrijven zelf doen om de negatieve gevolgen van het coronavirus te beperken? Allereerst ervoor zorgen dat ze deze periode met contactbeperkingen zo goed mogelijk doorstaan, onder meer door gebruik te maken van de steun die de overheid biedt. Wie erin slaagt zijn organisatie en productieapparaat op peil te houden, is straks het beste gepositioneerd als de economie zich weer herstelt.

De overheid biedt voor internationaal opererende bedrijven verschillende steunpakketten:

1. Steunpakket voor Nederlandse exporteurs
   Nederlandse bedrijven die exporteren, lopen nu extra groot risico dat hun buitenlandse handelspartners niet aan hun financiële verplichtingen kunnen voldoen. De overheid heeft daarom een tijdelijke maatregelen voor exportkredietverzekeringen genomen. Zo kan de export naar hoge-inkomenslanden nu ook worden verzekerd met een kortlopend krediet van maximaal twee jaar. Daarnaast vallen meer landen onder de regeling voor exportkredietverzekeringen en zijn de plafonds per land verruimd. Goedkeuringsprocessen worden versneld.
2. Tegemoetkoming van Nederlandse douane
   Bedrijven die moeite hebben om hun betalingsverplichtingen op grond van douaneregelgeving te voldoen en niet alle formaliteiten kunnen naleven, kunnen rekenen op begrip van de douane. Bedrijven die niet aan de wettelijke termijnen kunnen voldoen, hoeven niet bang te zijn voor consequenties van de douane. Op verzoek kunnen bedrijven uitstel van betaling krijgen. De douane zal minder snel boetes opleggen.
3. Tegemoetkoming in loonkosten
   Daarnaast kunnen exporterende bedrijven net als alle andere bedrijven natuurlijk gebruik maken van de Noodmaatregel Overbrugging voor behoud van Werkgelegenheid (NOW-regeling). Deze regeling vervangt de Werktijdverkortingsregeling die op 17 maart is gestopt. Bedrijven kunnen NOW aanvragen tot en met 31 mei.
4. Juridische bescherming
   Bedrijven kunnen gebruik maken van juridische beschermingsmaatregelen. Ze kunnen zich beroepen op overmacht (force majeure) als dat in contracten met handelspartners is vastgelegd.

Naar een futureproof supply chain

Deze crisis bewijst allereerst dat het waardevol is om een continuïteitsplan te hebben. Bedrijven met een continuïteitsplan plan hoeven in onverwachte crisissituaties niet eerst nog oplossingen te bedenken voor operationele problemen, maar kunnen direct schakelen. Daardoor kunnen ze niet alleen de impact van de crisis beperken, maar ook sneller weer opschalen als de recessie voorbij is.

Om onze supply chains daadwerkelijk toekomstbestendig te maken, is het zaak dat bedrijven hun inkoopstrategie tegen het licht te houden. Welke leveranciers zijn cruciaal? Hoe afhankelijk is de supply chain van die leveranciers? Het is een overweging waard om voor cruciale grondstoffen en componenten meerdere leveranciers te selecteren, het liefst uit verschillende regio’s. Daarbij geldt: hoe dichterbij de leveranciers, hoe kleiner de risico’s. Als gevolg van de coronacrisis zal de belangstelling voor nearshoring en reshoring toenemen. Software voor supply chain network design helpt om efficiënte, maar toch robuuste, weerbare en veerkrachtige supply chains te ontwerpen met meer nadruk op lokale leveranciers. Software voor supply chain risk management biedt vervolgens de tools om de risico’s in die supply chains te monitoren en te anticiperen op disrupties. 

Al vanaf het begin van de crisis zien we een stijging in de behoefte aan informatie waarmee bedrijven hun supply chains toekomstbestendiger kunnen maken. Nu we zo’n zes weken verder zijn, zien we dat bedrijven ook echt tot actie over gaan. Dat is voor ons een duidelijk signaal dat het bedrijfsleven strijdlustig is en zich zelfs tijdens de piek van deze crisis al richt op een sterkere positie binnen het toekomstige internationale speelveld.

Wat voor inkoop geldt, geldt ook voor transport. Bedrijven die afhankelijk zijn van één vervoerder, hebben meteen een probleem als deze vervoerder capaciteitsproblemen heeft. Multi-carrier-software biedt bedrijven toegang tot een netwerk met meerdere vervoerders. Software voor monitoring & alerting maakt het mogelijk om de ingeschakelde vervoerders op de voet te volgen, zodat verstoringen in de keten direct zichtbaar worden. Daarnaast kan het helpen om naast wegtransport ook andere modaliteiten in te schakelen zoals het spoor of de binnenvaart, die geen last hebben van vertragingen aan grenzen. Multimodale vervoersnetwerken zorgen voor verdere spreiding van risico’s.

Tot slot dienen we de relaties met partners in de keten te versterken. Het internationale handelsverkeer steunt in belangrijke mate op langdurige samenwerkingsverbanden met leveranciers, vervoerders en andere ketenpartners. Bedrijven die in januari na felle onderhandelingen een fikse korting op hun inkooptarieven hebben bedongen, merken nu dat ze lager in de pikorde staan als hun leverancier gedwongen wordt om keuzes te maken als het gaat om allocatie van voorraden of productiecapaciteit. Het is nooit te laat om de banden met handelspartners te versterken.

Over de auteur: Richard Groenendijk is general manager bij AEB Nederland.