Wat kan AI betekenen voor het museum?

Hoe kan de toekomst van het (kunst)museum eruitzien met behulp van AI? En wat zijn goede voorbeelden van wat er nu al gebeurt?

Een vierkoppig panel heeft zich tijdens re:publica24 – het Berlijnse festival voor de digitale maatschappij – met dit thema beziggehouden. Dat begon met de vraag of musea ook digitaal kunnen bestaan en vervolgde met een discussie over hoe AI de toegankelijkheid kan verbeteren en de bezoekerservaring kan transformeren en hoe musea ook qua personeel moeten veranderen.

Foto: Alexander Lamprecht.

Zo stelde Roland Fischer, een wetenschapsjournalist en curator, gelijk aan het begin de provocerende vraag: “Heb je tegenwoordig überhaupt nog wel een fysieke ruimte nodig voor een museum? Kan het niet ook digitaal zijn?”

De rol van AI in musea

Sonja Thiel, curator en onderzoeker op het snijvlak van digitale educatie, cultuur en kunstmatige intelligentie, is van mening dat AI op verschillende gebieden van nut kan zijn. Ze gelooft dat AI kennis over kunstwerken en musea wereldwijd toegankelijker kan maken. Men zou inclusiever kunnen zijn en tegelijkertijd inhoud kunnen aanbieden voor een breder en gerichter publiek.

Hoewel de behoefte aan originelen blijft bestaan en mensen iconische kunstwerken zoals de Nachtwacht in het Rijksmuseum in Amsterdam of de Mona Lisa in het Louvre in Parijs willen blijven bewonderen, ziet Sonja vooral potentieel in het verbeteren van de toegankelijkheid van musea door AI.

Volgens haar zouden musea zich moeten afvragen: “Hoe kan de toegankelijkheid van mijn museum worden verbeterd?” Autonome technologieën in musea zijn volgens haar nog ver weg, omdat er een gebrek is aan financiële middelen en personele middelen.

De rol van digitalisering in het museum moet duidelijk worden gedefinieerd. Zo zou bijvoorbeeld door AI aangestuurde factchecking in musea kunnen worden geïntroduceerd. Het is ook belangrijk te monitoren hoe datasets worden samengesteld om discriminatie en eenzijdige communicatie te vermijden. Bij het werken met generatieve AI moet duidelijk worden vastgesteld wie verantwoordelijk is voor de nabewerking.

Innovatieve mogelijkheden door AI

Carolin Wagner, kunsthistorica en cultuurmanager met een focus op onlinecommunicatie en digitale strategieën, benadrukt vooral de kansen en mogelijkheden die het gebruik van AI in musea biedt. Musea van de toekomst zouden bijvoorbeeld bezoekers kunnen verwelkomen met een avatar of robot, zoals het nu ook het Futurium museum in Berlijn doet.

De volledige collectie van een museum kan aan bezoekers worden getoond met behulp van AI. AI zou het mogelijk kunnen maken dat bezoekers gesprekken voeren met overleden kunstenaars en antwoorden krijgen van Van Gogh of Monet.

Carolin benadrukt verder dat teksten in alle talen beschikbaar kunnen worden gesteld, wat de toegang tot informatie vergemakkelijkt. Dit kan vooral van groot nut zijn voor blinde mensen en andere benadeelde groepen.

Ook voor onderzoek kan het gebruik van AI in het museum van belang zijn. Toch moet het museum een plek van originelen blijven. Het is belangrijk om meer jonge professionals aan te nemen die open staan en een passie hebben voor technologie. Musea moeten actiever laten zien wat ze vandaag de dag al met AI doen.

AI en de toekomst van museumwerk

Katherine Heid, psycholoog en een ervaren cultuurmanager, benadrukt de positieve aspecten die AI voor musea kan hebben. Musea moeten de fysieke en digitale wereld combineren en het beste van beide werelden laten zien. De bevordering van culturele initiatieven moet worden uitgebreid en medewerkers en leidinggevenden moeten worden bijgeschoold op het gebied van AI-ontwikkelingen.

Een centrale vraag is: “Wie beslist welke stappen er in het museum worden ondernomen?” Volgens Katherine positioneren musea zich voornamelijk als bewaarders van kennis. Zij pleit ervoor om zich meer af te vragen waarom mensen naar het museum gaan: gaat het om de kennis of de beleving?

Musea moeten flexibel blijven. Volgens haar proberen musea krampachtig de controle behouden om de waarde van kunst en het werk van kunstenaars te waarborgen. Ik ben echter van mening dat dit niet gaat werken.

AI ‘best practices’ in het museumlandschap

Aangezien het panel zelf geen actuele best practices kon noemen met betrekking tot het gebruik van AI in musea, ben ik zelf op zoek gegaan naar dit onderwerp en staan hieronder drie voorbeelden ter inspiratie:

• Het ArtLens-systeem in het Cleveland Museum of Art in de Verenigde Staten – Het museum heeft het ArtLens-systeem ontwikkeld, dat bezoekers gepersonaliseerde ervaringen biedt. Het AI-platform analyseert het gedrag van bezoekers en beveelt op basis daarvan kunstwerken en tentoonstellingsgebieden aan. Door het gebruik van Augmented Reality kunnen bezoekers kunstwerken van dichtbij verkennen en interactieve informatie ontvangen.
• De Smartify-app in verschillende musea wereldwijd – Smartify is een app die AI gebruikt voor beeldherkenning om bezoekers informatie te verstrekken over kunstwerken in musea. De app herkent kunstwerken via de camera van de smartphone en levert vervolgens informatie over kunstenaars, kunstwerken en tentoonstellingen. Musea over de hele wereld, waaronder het Rijksmuseum in Amsterdam en de National Gallery in Londen, hebben Smartify succesvol geïmplementeerd om de bezoekerservaring te verbeteren.
• Beeldreconstructie met behulp van AI in het Rijksmuseum – De ontbrekende delen van de Nachtwacht zijn bekend van een latere kopie, maar de stijl van die kopie verschilt van die van Rembrandt zelf. Met behulp van kunstmatige intelligentie heeft een computer geleerd hoe de missende delen er in Rembrandts hand moeten hebben uitgezien. Zie hoe dit gebeurde in deze video.

Vooruitgang en traditie

Kunstmatige intelligentie biedt diverse kansen voor musea om de toegankelijkheid te verbeteren, nieuwe ervaringen te creëren en onderzoek te ondersteunen. Maar ondanks deze mogelijkheden blijft de betekenis van het fysieke museum en de originelen onbetwist.

Musea zouden moeten kijken hoe ze een balans tussen technologische vooruitgang en het behoud van traditionele waarden blijven waarborgen in toekomst. Een whitepaper gepubliceerd door het Badisches Landesmuseum in Duitsland biedt een aantal nuttige handvatten om AI te integreren in het museumlandschap.

Over de auteur: Alexander Lamprecht is Lecturer Digital Media bij de Hogeschool van Amsterdam.