Is blockchain waardeloos voor overheden?

Zoals veel organisaties zijn ook overheden druk aan het nadenken over, of experimenteren met blockchaintechnologie. Maar moeten ze dat wel doen? Blockchain is toch nauw verwant aan bitcoin, dus eng, risicovol, crimineel? Je kunt als gemeente toch veel beter blijven werken met veilige databases? 

Als je net als ik echter van mening bent dat bitcoin een revolutie heeft ontketend, kunnen we elkaar de hand schudden. Want de technologieën die de grondslag voor deze revolutie vormen – en ja, blockchain is er daar een van – zijn allesbehalve waardeloos voor je organisatie. Het is alleen essentieel om te bepalen waar nu precies de toegevoegde waarde zit. Maar mede omdat het lastige technologie is om te doorgronden, is het ook ingewikkeld om te bepalen wat nu de moeite waard is om naar te kijken.

Bitcoin of blockchain?

Het klopt dat bitcoin en blockchain nauw verwant zijn, maar blockchain is niet de enige technologie die bitcoin bijzonder maakt. Bitcoin is een combinatie van meerdere technologieën. Naast blockchain is dat ook bijvoorbeeld Proof-of-Work en een open toegankelijk peer-to-peer netwerk. Zonder deze toevoegingen is blockchain slechts een opslagstructuur, en een zeer onhandige. Toch is de term blockchain, of het nieuwe containerbegrip “Distributed Ledger Technology”, de standaard geworden om mensen enthousiast te maken over technologie die ze niet helemaal begrijpen.

Blockchain is op zichzelf niets waardevols: een blockchain is in technische zin een manier om data te structureren in een ketting van blokken met daarin transacties. Dat is nodeloos complex als dat het enige is dat je gebruikt. Bitcoin was de eerste toepassing waarin een blockchain is gebruikt, echter wordt blockchain nu onterecht gezien als hét element dat zo doorslaggevend was in het succes. Maar dat is in mijn ogen niet zo. Juist het open karakter, de “permissionless entry”- wat betekent dat je kunt meedoen aan bitcoin zonder iemands ‘toestemming’ – is wat dat succes bereikt. Iedereen ter wereld kan de data zelfstandig valideren, zonder te hoeven vertrouwen op een trusted third party.

In zijn presentatie genaamd “Blockchain or Bullshit?” gaat een van mijn favoriete sprekers op het gebied van bitcoin en blockchain, Andreas Antonopoulos, in op dit thema:

“Blockchain is bitcoin met een nieuw kapsel en een mooi pak die je aan je directie kan presenteren. Het is de mogelijkheid om een schone, comfortabele versie van bitcoin te leveren aan mensen die te bang zijn voor werkelijk disruptieve technologie”

Waardeloos of waardevol?

Doordat blockchain of “Distributed Ledger Technology” nu de prevalente term is geworden waar mensen enthousiast over worden, zijn er veel platformen te vinden die deze technologie op een andere manier implementeren. Bij sommigen gaat het dan bijvoorbeeld om een permissioned of private blockchain (waarmee je toestemming moet krijgen om de gegevens te kunnen zien). Of het gaat om een systeem waarin slechts een selecte groep individuen transacties goedkeuren (waarmee je toestemming moet krijgen om aan het consensus mechanisme deel te nemen).

Daarmee gaan naar mijn mening de essentiële onderdelen die bitcoin en andere open blockchains zo disruptief maken, verloren. Sommige van deze “blockchain” projecten zijn niets anders dan oude wijn in nieuwe zakken. Het inruilen van de ene vertrouwde partij voor de ander. Het feit dat er een blockchain gebruikt wordt is in deze gevallen niet van toegevoegde waarde, sterker nog: het is enkel tot hinder. Als je toch al een systeem wilt gebruiken dat niet het open en grenzeloze karakter van bitcoin omarmt, wat is er dan mis met een “ouderwetse” database?

Het open karakter van bitcoin, waarbij het netwerk toegankelijk is voor iedereen, en alle actoren binnen het netwerk zelfstandig de waarheid onweerlegbaar kunnen verifiëren, is wat het werkelijk uniek maakt. Als gegevens in een blockchain op de achtergrond worden verborgen van een vertrouwde partij (zoals een overheidsorganisatie), waarbij je diezelfde organisatie moet vragen om die informatie (en die dus niet publiek is), wat biedt dat dan echt als toegevoegde waarde?

Het punt van bitcoin en andere open blockchains is dat ze het vertrouwen decentraliseren. Niemand is de baas, iedereen kan zelfstandig de waarheid verifiëren. In mijn ogen ligt de toegevoegde waarde voor blockchain dus in situaties en processen waar vertrouwen mee gemoeid is. Vertrouwen van de burger in de overheid of andersom.

Vertrouwen in plaats van wantrouwen

Beter gezegd: we zouden moeten kijken naar processen waar het veel handiger zou zijn als we elkaar konden vertrouwen. Door fundamenteel wantrouwen zijn veel processen voorzien van dwingende, complexe, tijdrovende en kostbare controleprocedures. Omdat we elkaar in essentie niet kunnen vertrouwen. Of het nu gaat om besteding van subsidiegelden, of de geldigheid van een vergunning: enkel afgaan op vertrouwen is niet makkelijk of soms zelfs onverstandig wanneer een van beide partijen baat heeft bij het verdraaien van de waarheid.

Als partijen via een onafhankelijk, open, grenzeloos netwerk dat vertrouwen kunnen bewerkstelligen, dan kunnen veel strakke controleprocedures overboord. Maar daar is best wat voor nodig. Overheidsorganisaties hebben nu vaak de regie en controle. Ze hebben hun administratie goed op orde, en hebben daar zelf onbeperkt toegang toe. De burgers die zaken met hen doen hebben in geval van een dispuut per definitie een informatieachterstand, omdat de informatie niet openbaar is. Niet iedereen beschikt over dezelfde gegevens, en dus kan niet iedereen dezelfde waarheid achterhalen. De burger moet er dus op vertrouwen dat de overheid ter goeder trouw handelt. En het is niet uit te sluiten dat dat in sommige situaties niet gebeurt.

Vertrouw het netwerk

Om daadwerkelijk voordeel te hebben van blockchain technologie, zullen overheidsorganisaties dus moeten durven accepteren dat een deel van de regie en controle aan het netwerk wordt toevertrouwd. Door de onveranderbare consensus regels van een open blockchain is het gedrag van het netwerk gereguleerd, en kan daar ook op worden vertrouwd.

Veel gemeenten zijn nu pilots aan het doen met gesloten, private blockchains. Ze bestempelen bitcoin als eng, zinloos, en gaan met blockchain aan de haal. Maar daarmee doen ze juist de kernelementen teniet die zo belangrijk zijn om een blockchain toegevoegde waarde te geven. Als de inhoud van een blockchain verborgen blijft op de ICT-systemen van de gemeente, waarom gebruik je er dan een? Als een blockchain slechts kan worden ingezien door een select groepje mensen die elkaar toch al vertrouwden, dan is het een zinloos instrument. Ik moet als burger uiteindelijk nog steeds kunnen vertrouwen dat de gemeente niet liegt over wat erin staat, ik kan dat niet zelf controleren.

Dat er momenteel veel pilots worden gedraaid, toont een publicatie van VNG Realisatie met een overzicht van alle gemeentelijke blockchain pilots van 2017. Om een voorbeeld te noemen: de gemeente Arnhem draaide een pilot rondom de GelrePas, een kortingspas voor mensen met een bijstandsuitkering. Het probleem van het huidige proces is dat het te arbeidsintensief is en dat de rechtmatigheidstoets niet altijd volledig is. Door blockchain-technologie toe te passen, hoopt de gemeente dit proces sneller en zonder fouten te laten verlopen. Ook het Kindpakket in de gemeente Zuidhorn is een mooi voorbeeld. De regelingen voor minima zouden in een veel overzichtelijker en gebruiksvriendelijker platform aangeboden kunnen worden, omdat blockchain-technologie persoonlijk data management mogelijk maakt.  

“Don’t trust, verify!”

Experimenten op het gebied van blockchain zouden zich dus in mijn ogen moeten concentreren op het benutten van open blockchains voor het leveren van decentraal vertrouwen. Voor processen die door gebrekkig vertrouwen complex zijn, kan met behulp van blockchain een hoop efficiencywinst worden behaald. Dit is hét moment om dingen uit te gaan proberen. Natuurlijk worden hierbij fouten gemaakt, maar dat is ook noodzakelijk anders leren we er niks van. Ik pleit er alleen voor dat je een zinnige pilot opstart, en niet een waarvan je bij voorbaat al kunt inschatten dat het zinloos is.