De juridische hindernissen van blockchain

Blockchaintechnologie is nog volop in ontwikkeling. Toch kunnen we al diverse gebieden onderscheiden waar wet- en regelgeving een grote rol zullen spelen in het beschermen van financiële instellingen en klanten. Drie vraagstukken zijn in het bijzonder van belang: de juridische uitdagingen van Smart Contracts, de onveranderbare en onherroepelijke aard van data op een blockchain, en natuurlijk gegevensbescherming en transparantie. In welke opzichten verschilt blockchain van andere financiële overeenkomsten en welke rol zal de wet spelen in ons gebruik ervan?

De contracten van morgen

Blockchaintechnologie kan aangewend worden als virtuele notaris. Laten we naar transacties kijken om dit gebruik te illustreren. Bij een Smart Contract mag een transactie alleen uitgevoerd worden als aan alle van te voren overeengekomen voorwaarden voldaan is. Iedere stap van elke transactie blijft zichtbaar, traceerbaar, controleerbaar en betrouwbaar. Op het eerste gezicht lijkt dat een droomoplossing: er bestaat geen kans dat een transactie plaatsvindt tenzij aan alle vastgestelde voorwaarden is voldaan.

Maar hoe kunnen we garanderen dat blockchaincontracten voldoen aan alle basisvoorwaarden van een papieren contract? Conform de Nederlandse wet is een contract geldig wanneer het voldoet aan drie voorwaarden: het moet bepaalbaar zijn, gebaseerd zijn op wilsovereenstemming, en mag niet in strijd zijn met de wet, de openbare orde of de goede zeden. Daarom moeten alle voorwaarden van het contract duidelijk zijn aan alle betrokken partijen voordat er getekend wordt. Het is nog niet zeker of Smart Contracts via de blockchain aan al deze voorwaarden voldoen en daarom is er verder onderzoek nodig, en moeten er heldere richtlijnen opgesteld worden.

Een Smart Contract bevat waarschijnlijk veel minder tekst dan een traditioneel contract. Juridische bepalingen moeten omgezet worden in programmeertaal en dat kan behoorlijk lastig zijn; daarbij kunnen er ook gemakkelijk fouten en problemen optreden. Zo bevatten traditionele contracten vaak termen als ‘binnen een redelijke termijn’ en ‘naar beste vermogen’. Maar met een Smart Contract kan de transactie niet doorgaan tot er aan de voorwaarden voldaan is; hoe maak je die vertaalslag naar een geprogrammeerd contract dat toch voorziet in alle mogelijke situaties?

Er treden verdere complicaties op bij het opstellen van een contract op basis van wilsovereenstemming. De verschillende partijen die betrokken zijn bij het Smart Contract kunnen zich heel ergens anders in de wereld bevinden, en hebben wellicht niet hetzelfde begripsniveau met betrekking tot welke transactie er eigenlijk plaatsvindt. Daarom is het lastig vast te stellen of elke partij alle voorwaarden wel goed begrijpt en ermee akkoord gaat. Zeker omdat deze voorwaarden in de programmeertaal van de Smart Contract worden geschreven. Om dit op te lossen is er een soort digitale vertaling nodig om de programmeertaal om te zetten in begrijpelijke termen zodat wilsovereenstemming tot uitdrukking komt en daarmee de overeenkomst geldig is.

Onveranderbaar en onherroepelijk: de tweede uitdaging van blockchain

Natuurlijk zijn er alternatieven beschikbaar waarmee we blockchain meer op een traditioneel contract kunnen afstemmen. Daarbij verliezen we echter ook de meest aantrekkelijke kwaliteiten van de nieuwe technologie. Zo zijn overeenkomsten in de blockchain onveranderbaar en onherroepelijk. Wanneer het smart contract eenmaal getekend is, moeten alle partijen hun verplichtingen nakomen. Wederom biedt dat op het eerste gezicht grote mogelijkheden aan de financiële sector, maar kunnen er ook problemen optreden. Zowel in de Nederlandse wet als de internationale wetgeving zijn er bepalingen opgenomen voor situaties waarin een contract ongedaan gemaakt kan worden zonder terugwerkende kracht. We weten nog niet hoe dit precies zou gaan met Smart Contracts en blockchaintechnologie.

Verder kan binnen de huidige wetgeving onder bepaalde omstandigheden een contract nietig verklaard worden. Als een contract met terugwerkende kracht nietig verklaard wordt, moet alles (voor zover mogelijk) teruggebracht worden naar de situatie van voordat het contract werd gesloten. In essentie wordt er geprobeerd om het zo te reconstrueren alsof het contract nooit heeft bestaan. Maar met de onveranderbare en onherroepelijke aard van Smart Contracts zou dat logisch gezien niet mogelijk zijn – tenzij we dat op een of andere manier in de originele overeenkomst en de technologie kunnen integreren.

Dan is er nog het vraagstuk van insolventie en faillissement. In deze gevallen wordt er beslag gelegd op de bezittingen van de failliete partij en verliest deze partij het beheer en de beschikking over zijn of haar bezittingen. Als zo’n partij smart contracts heeft, kan dit de afwikkeling van het faillissement ontregelen. Daarom moeten we hierop anticiperen bij gebruik van blockchain voor financiële transacties.

Misschien wel het belangrijkste punt, tenslotte, is dat de financiële wetgeving aan verandering onderhevig blijft. Elke dag treden er nieuwe regels in werking; de internationale wet wordt continu geactualiseerd. In de onveranderbare en onherroepelijke wereld van blockchain liggen er daarmee ernstige verstoringen in het verschiet. Hoe moet blockchain rekening houden met belangrijke reglementaire veranderingen?

De derde uitdaging: kostbare data beschermen

Wat er ook verandert in de technologie, het beschermen van de persoonsgegevens van onze klanten en onszelf staat te allen tijde voorop. In de blockchain worden alle gegevens decentraal beheerd en krijgen alle partijen in principe toegang. Bij het onderzoeken van de zakelijke mogelijkheden van de technologie blijven gegevensbescherming en privacy dus hoog op de agenda.

De Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) treedt in mei 2018 definitief in werking. Volgens deze wetgeving leidt het gebruik van persoonsgegevens bij transacties tot de identificeerbaarheid van individuen. En de onveranderbare blockchain, waar persoonsgegevens permanent worden vastgelegd, botst zo met meerdere kernprincipes van de AVG. De regulering geeft aan dat het verwerken van zulke gegevens beperkt moet worden tot slechts het noodzakelijke, en gegevens alleen gebruikt mogen worden voor de doeleinden waarvoor ze verwerkt worden. Een van de fundamentele kenmerken van blockchain is echter dat de keten van blokken (met dus ook persoonsgegevens) steeds langer wordt. Zo worden persoonsgegevens opgeslagen die vaak niet relevant zijn voor andere processen. Verder stelt de AVG dat persoonsgegevens verwijderd of gecorrigeerd moeten worden in geval van onjuistheden, en dat de betrokken persoon het recht heeft de verwerking van zijn/haar gegevens te beperken. In de steeds groeiende en onherroepelijke blockchain vormt dat uiteraard een uitdaging.

In een openbaar blockchainnetwerk zoals bitcoin is er momenteel geen duidelijk aanwijsbare partij of persoon die verantwoordelijk is voor het beschermen en bewaren van gegevens. In dit soort situaties bevat de blockchain een groot aantal informatieknooppunten, die vaak over meerdere landen verspreid zijn en beheerd worden door meerdere al dan niet anonieme eigenaren. Zonder regelgeving die helder voorschrijft wie er waarvoor verantwoordelijk is, wordt het wel een heel ondoorzichtige bedoening.

Verdere verkenning

Betekenen deze juridische uitdagingen dat we misschien de mogelijkheden van blockchain maar onbenut moeten laten liggen? Zeker niet. De technologie staat nog in de kinderschoenen maar toont nu al enorm potentieel voor de modernisering van onze bedrijfstak. Dit zijn slechts een paar van de aanvankelijke hindernissen die we moeten onderzoeken terwijl we ons gelijktijdig vertrouwd maken met de technologie zelf. Als blockchain eenmaal volledig ontwikkeld is, kunnen we ons niet zomaar erop aansluiten en producten gaan aanbieden. Eerst moeten we alle juridische implicaties daarvan onderzoeken. Zoals altijd met de bedoeling onze klanten en onze business te behoeden voor eventuele ongelukken.

Deze behoedzame aanpak is dus niet een kwestie van niet met onze tijd meegaan. Waar het om gaat is dat we onze evolutie in goede banen leiden, met voorzorg, inzicht en een solide en helder beschermingsplan. Wat blockchain ons in de toekomst ook kan bieden, we moeten in ieder geval ons kostbaarste goed beschermen: onze klanten.